Bibliografia apologetyczna

        Od lat otrzymuję od Czytelników regularne zapytania o to jakie książki mógłbym im polecić do przeczytania, dzięki którym mogliby pogłębić swą apologetyczną wiedzę. Do tej pory moja reakcja była zawsze taka sama i w odpowiedzi na te zapytania odsyłałem do przypisów w moich tekstach publikowanych na portalach apologetycznych, gdzie Czytelnicy mogli znaleźć namiary na różne wartościowe prace. Mój sposób rozumowania wychodził z założenia, że Czytelnicy analizują wnikliwie przypisy, tak jak to choćby ja sam mam w zwyczaju. Z czasem uświadomiłem sobie, że taka odpowiedź nie jest jednak zadowalająca dla nikogo gdyż ciężko przedzierać się przez mało czytelny gąszcz tylu przypisów a w dodatku w tej sytuacji nie jest możliwa jakakolwiek selekcja. Momentami przywoływałem bowiem daną pracę na zasadzie akcydentalnej, wykorzystując z niej zaledwie jedną czy dwie informacje. Trudno takie sporadycznie przywoływane w przypisach pozycje traktować od razu jako bibliografię godną polecenia. W związku z tymi wszystkimi a także innymi trudnościami postanowiłem więc sporządzić poniższą wybraną bibliografię dla Czytelników chcących poszerzać swą wiedzę. Będzie to zarazem świetna nieodpłatna „reklama” dla książek co do których uważam, że naprawdę warto je mieć i przeczytać gdyż pomagają one bardzo mocno każdemu świadomemu chrześcijaninowi chcącemu utwierdzać swą wiarę i przesuwać coraz dalej horyzonty swego intelektu.

            Bibliografię podzieliłem na cztery główne działy tematyczne: Apologetykę, Biblistykę, Historię chrześcijaństwa i Źródła.

            W wielu przypadkach podaję opis danej pozycji w kwadratowym nawiasie. Czynię tak wtedy gdy uważam jakąś książkę za naprawdę szczególną polecenia. Większość z tych prac wykorzystywałem przy pisaniu tekstów apologetycznych i mogę osobiście zaświadczyć o ich ponadczasowej wartości dla tematu. W niektórych przypadkach podaję książki pisane w językach obcych i Czytelnicy stosownie do swojej znajomości tych języków mogą również je wykorzystać.

            Nie ograniczam się do prac wydawanych przez autorów konfesyjnych i do poniższej bibliografii wstawiam również niektóre dzieła autorów laickich, czasem pisane wręcz z pozycji racjonalistycznych. Uważam bowiem, że niektóre z tych pozycji są naprawdę godne polecenia z punktu widzenia walorów naukowych. Za każdym razem gdy przywołuję taką pozycję zaznaczam w opisie, że Czytelnik ma do czynienia z pracą pisaną z pozycji laickiej.

            Kolejność prac jest ułożona alfabetycznie po nazwiskach autorów, pomijając sytuacje wyjątkowe.              

Apologetyka

D. Berlinski, Szatańskie Urojenie, Ateizm i jego pretensje naukowe, Warszawa 2009

[Praca wyjątkowa. Agnostyk i zarazem znany matematyk obala punkt po punkcie wszelkie rzekomo naukowe roszczenia tzw. naukowego ateizmu reprezentowanego obecnie przez Richarda Dawkinsa i jego armię klonów. Bezwzględny „mus” dla apologetów]

P. Bloch, Urojony Bóg Richarda Dawkinsa, Warszawa 2011

[Polemika z książką Bóg urojony Richarda Dawkinsa]

P. K. Feyerabend, Przeciw Metodzie, Wrocław 2001

[Słynny antyscjentysta i były fizyk mogący pomóc tym, którzy lubią polemizować z „naukowymi ateistami” i innymi klonami R. Dawkinsa. Nie jest to praca z zakresu apologetyki chrześcijańskiej, niemniej jednak doskonale się do tego może przydać komuś kto umie myśleć i samodzielnie wyciągać wnioski]

P. K. Feyerabend, Jak być dobrym empirystą, Warszawa 1979

 [Jak wyżej]

Anthony Flew, Bóg istnieje, Warszawa 2010

 [Bardzo ciekawa i niezwykła książka napisana przez największego ateistę XX wieku, który porzucił własne argumenty pod koniec życia. W swej książce obala je jeden po drugim i na końcu daje świadectwo swym aktualnym przekonaniom. Jego światopogląd nie jest ateistyczny ani też jednoznacznie teistyczny. Niemniej jednak ta książka to uczta intelektualna dla wszystkich zainteresowanych tym tematem]

A. McGrath, Bóg Dawkinsa, geny, memy i sens życia, Kraków 2008

 [Kolejny przysłowiowy „mus” dla apologetów. Brawurowa i obszerna polemika z R. Dawkinsem, w której ten autor już wyspecjalizował się]

A.J.C. McGrath, Bóg nie jest urojeniem, Złudzenie Dawkinsa, Kraków 2007

 [Kolejna polemika z R. Dawkinsem]

C.G. Hempel, Filozofia nauk przyrodniczych, Warszawa 2001

 [Bardzo dobre wprowadzenie do nauk przyrodniczych. Nie jest to praca zajmująca się apologetyką chrześcijańską jednak przeczytanie jej momentalnie „otrzeźwia” każdego kto żyje w utopijnym świecie scjentyzmu będącego fundamentem „ateizmu naukowego”]

J. Horgan, Koniec nauki czyli o granicach wiedzy u schyłku ery naukowej, Warszawa 1999

 [Bardzo ciekawa książka pokazująca granice poznania naukowego. Nie jest to pozycja stricte apologetyczna ale jest świetnym zbiorem argumentów dla wszystkich tych, którzy uwielbiają polemizować z „naukowymi ateistami” na temat ułomności poznania naukowego]

Tomasz Jelonek, Biblia a nauka, Kraków 2005

 [Książka stojąca na stanowisku, że między wiarą chrześcijańską a naukami przyrodniczymi nie istnieje konflikt]

P.E Johnson, Sąd nad Darwinem, Warszawa 1997

 [Bardzo wnikliwa książka ukazująca luki darwinizmu. Pozycja klasyczna dla lubiących polemizować z ewolucjonistami ateistycznymi]

T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, Warszawa 2001

 [Nie jest to praca zajmująca się apologetyką chrześcijańską. Jednakże autor ten obala scjentyzm, który stanowi główny oręż w arsenale „naukowych ateistów”. Pozycja klasyczna i absolutny „mus” dla wszystkich lubiących polemizować z armią klonów R. Dawkinsa]

T. Kuhn, Dwa bieguny, Warszawa 1985

 [Eseje zebrane, w których autor również zajmuje się obalaniem racjonalistycznego scjentyzmu]

J. Kulisz, Wprowadzenie do teologii fundamentalnej, Kraków 1995

 [Klasyczne kompendium omawiające podstawy apologetyki chrześcijańskiej. Warto znać]

I. Lakatos, Pisma z filozofii nauk empirycznych, Warszawa 1995

 [Podobnie jak w przypadku wyżej wymienionego Kuhna – nie jest to praca zajmująca się apologetyką chrześcijańską. Jednakże również i ten autor obala klasyczny scjentyzm, który stanowi główny oręż w arsenale „naukowych ateistów”. Ponownie jest to zatem absolutny „mus” dla wszystkich lubiących polemizować z klonami R. Dawkinsa]

S. Mosz, Bóg nieurojony. Czy ateizm jest niemożliwy?, wyd. Lux 2008

[Polemika z neoateizmem w naszym rodzimym polskim wykonaniu]

Alvin Plantinga, Bóg, wolność, zło, Kraków 1995

 [Klasyczna pozycja słynnego filozofa analitycznego i zarazem największego obecnie apologety chrześcijańskiego Alvina Plantingi, broniącą teizm przed zarzutem o to, że Bóg dopuszcza cierpienie. Absolutny „mus” dla każdego apologety zajmującego się teodyceą]

Spór o zdania protokolarne, Warszawa 2000

 [Nie jest to praca zajmująca się apologetyką chrześcijańską,niemniej jednak dotyczyona zagadnień związanych z teorią poznania i jest to kolejna idealna odtrutka dla racjonalistycznego scjentyzmu, tak mocno propagowanego przez „naukowych ateistów”. Zbiór filozoficznych esejów różnych autorów z Koła Wiedeńskiego. Bezcenne i błyskotliwe rozważania]

J. Zillmer, Pomyłka Darwina, Warszawa 2003

 [Niemiecki autor polemizujący bardzo ostro z klasycznym darwinizmem. Co ciekawe – autor jest agnostykiem i nie jest związany z żadnym wyznaniem chrześcijańskim. Książka dla tych, którzy nie przepadają za ateistami chętnie posługującymi się darwinizmem w swym arsenale]

J. Zillmer, Kłamstwo Ewolucji, Warszawa 2005

 [Znów pozycja polemizująca z darwinizmem ale tutaj autor wspina się już na wyżyny merytoryki. Warto przeczytać]

Biblistyka

Biblia Lubelska

 [W zasadzie jest to jeden wielki naukowy komentarz do Biblii, niemal werset po wersecie wraz z obszernymi bibliografiami i analizami gramatycznymi tekstu oryginalnego. Dzieło fundamentalne] 

Encyklopedia Biblijna, Warszawa 1999

 [Encyklopedia biblijna Vacatio. Oprócz haseł można tam znaleźć dużo osobnych opracowań różnych zagadnień. Bardzo pomocna księga]

Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996

 [Wydany przez Pallotinum – mnóstwo ważnych informacji]

Carsten Peter Thiede, Matthew D’Ancona, Jezusowy Papirus, Najbardziej sensacyjny od czasów zwojów z Qumran rękopis Ewangelii, Warszawa 2001

 [Książka rewolucyjna. Rewiduje dotychczasowe oficjalne datowanie rękopisów Nowego Testamentu i przesuwa tę datację na okres dużo wcześniejszy. Absolutny „mus” dla apologetów]

Roman Bartnicki, Ewangelie synoptyczne, Warszawa 1996

 [Klasyczny wstęp do Ewangelii. Dużo ciekawych informacji]

O. Betz, O. Riesner, Jezus, Qumran i Watykan, Kraków 1994

 [Klasyczna praca zajmująca się obalaniem wszelkich mitów na temat Qumran rozpowszechnianych przez racjonalistów i innych „oświeconych” poszukiwaczy antywatykańskich sensacji]

J. Bright, Historia Izraela, Warszawa 1994

 [Świetne i bardzo obszerne ujęcie historii starożytnego Izraela. Wyjątkowo szczegółowa i wnikliwa praca, przepełniona informacjami nie występującymi w innych książkach zajmujących się historią Izraela i dlatego ją tu polecam]

F.F. Bruce, Wiarygodność pism Nowego Testamentu, Katowice 2003

 [Wyjątkowa książeczka napisana przez znanego biblistę. Mnóstwo ciekawych szczegółów i bezcennych argumentów na obronę pism Nowego Testamentu. Autor lubuje się zwłaszcza w polemikach z „racjonalistycznymi” biblistami. „Mus” dla apologetów chrześcijańskich]

M. Burrows, More Light on The dead sea „Scrolls”, London 1958

 [Klasyczna pozycja obalająca antychrześcijańskie mity na temat Qurman]

B. C. Butler, The originality of St. Matthew, A Critique the Two-Document Hypothesis, Cambridge 1951

 [Najlepsza na świecie polemika ze zwolennikami hipotezy dwóch źródeł, którą tak lubią „racjonaliści”]

E. Dąbrowski, Ewangelie, Warszawa 1938

 [Eugeniusz Dąbrowski był największym polskim biblistą okresu PRL i zarazem największym polskim apologetą tego okresu w którym to religioznawcy marksistowscy bezpardonowo atakowali chrześcijaństwo. Wszelkie jego prace to absolutny „mus” dla apologetów. Dzisiejsi racjonaliści powtarzają od nowa argumenty swych marksistowskich antenatów i czasem próbują umniejszać dzieło Dąbrowskiego jako już „nieaktualne” gdyż pisał ponad 40 lat temu i od tamtego czasu biblistyka miała znacząco posunąć się do przodu. Taka retoryka jest absurdalna gdyż biblistyka nie posuwa się do przodu tak mocno jak nauki przyrodnicze. Masa wiedzy i argumentów jakie są zawarte w pracach Dąbrowskiego jest wciąż aktualna i ponadczasowa, a to, że niektóre z tych spostrzeżeń wyszły z mody wśród bardziej „postępowych” biblistów nie ma żadnego znaczenia. To nie jest „konkurs mody” tylko tu się ma rację albo nie ma]

E. Dąbrowski, Podręczna encyklopedia biblijna, t. I i II, Poznań – Warszawa – Lublin 1959

 [Pomimo daty jest to wciąż najlepsza encyklopedia biblijna w języku polskim jaka istnieje]

E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, Warszawa 1968

 [Bardzo obszerny wstęp do Nowego Testamentu, mnóstwo osobnych opracowań różnych zagadnień, jest nawet rozdział o Qumran. Warto znać, jak zresztą wszystkie prace tego genialnego autora]

E. Dąbrowski, Życie Jezusa Chrystusa w opisie Ewangelistów, Poznań 1952

J. Fitzmyer, 101 pytań o Qumran, Kraków 1997

 [Ta praca jest godna polecenia apologetom chrześcijańskim gdyż autor ten jest znanym biblistą, który badał osobiście zwoje z Qumran i obecnie zajmuje się obalaniem wszelkich bzdur rozpowszechnianych na ten temat przez „racjonalistów” i innych wrogów chrześcijaństwa]

S. Gądecki, Archeologia biblijna, t. I i II, Gniezno 1994

 [Aktualnie najbardziej obszerna praca w języku polskim na temat archeologii biblijnej jaka jest mi znana. Mnóstwo ważnych i ciekawych informacji]

S. Gądecki, Wstęp do Ksiąg historycznych Starego Testamentu, Gniezno 1992

 [Niby klasyczny wstęp biblisty do ksiąg historycznych ST a jednak znajdziemy tu nadzwyczaj wiele cennych informacji w kwestii tego zagadnienia]

S. Gądecki, Pisma Janowe, Gniezno 1996

 [Tu podobnie - niby klasyczny wstęp biblisty do pism Janowych a jednak znajdziemy tu nadzwyczaj wiele cennych informacji]

W.J. Harrington, Klucz do Biblii, Warszawa 1997

 [Niewielkie ale zarazem dość wyczerpujące kompendium z zakresu powstawania poszczególnych ksiąg biblijnych. Dużo informacji o historii Izraela, chrześcijaństwa oraz cywilizacji odpowiednich dla danej epoki historii świętej. Może służyć jako dobre wprowadzenie dla kogoś początkującego w zakresie wiedzy biblijnej]

M.D. Johnson, The Purpose of the Biblical Genealogies, Cambridge 1969

 [Praca biblisty zajmującego się ewangelicznymi rodowodami Jezusa. Przywołuję ją gdyż nie znam lepszego i bardziej wnikliwego opracowania na ten temat, który często stanowi źródło sporów pomiędzy ateistami a chrześcijanami]

A. Kowalczyk, Geneza Ewangelii Marka, Pelplin 2004

 [Jest to obecnie najlepsza w języku polskim polemika ze zwolennikami hipotezy dwóch źródeł. Warto znać tę pozycję gdyż ateiści uwielbiają hipotezę dwóch źródeł]  

V. Messori, Czarne karty Kościoła, Katowice 1998

 [Messori jest znanym włoskim autorem broniącym Kościoła przed klasycznymi zarzutami wrogów. Nie unika najtrudniejszych zagadnień. Osobiście nie przepadam za tym autorem ze względu na jego pytyjski styl, który jest dla mnie lekko niestrawny, ale na pewno jest to pozycja obowiązkowa w biblioteczce każdego apologety]

S. Mędala, Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej, Kraków 1994

 [Mnóstwo niedostępnych nigdzie indziej informacji na temat literatury apokryficznej i międzytestamentalnej. Warto przynajmniej pobieżnie zapoznać się]

J.T. Milik, Dziesięć lat odkryć na Pustyni Judzkiej, Kraków 1999

 [Wybitny polski kumranolog opisuje jak to było naprawdę z Qumran gdyż sam brał udział w badaniu tego odkrycia. Dobra pozycja dla wszystkich lubiących polemizować z antychrześcijańskimi bajkami o Qumran] 

D. Rops, Dzieje Chrystusa, Warszawa 1995

 [Napisana z pozycji lekko apologetycznej „historia Jezusa”. Warto znać]

J. Synowiec, Na początku, Warszawa 1987

 [Bardzo szczegółowa praca analizująca historię powstania Pięcioksięgu. Warto znać choćby dlatego, że ateiści lubią atakować Pięcioksiąg]

J. Synowiec, Patriarchowie Izraela i ich religia, Kraków 1995

 [Znów warto znać tę pozycję gdyż autor podaje mnóstwo arcyciekawych informacji na temat patriarchów biblijnych i początków historii biblijnej. Praca nietypowa i choćby dlatego warta polecenia]  

A. Tschirschnitz, Dzieje ludów biblijnych, Warszawa 1994

 [Praca napisana przez protestanta – bardzo szczegółowa i wnikliwa, o czym może świadczyć choćby omówienie masy hipotez odnośnie do takiego zagadnienia jak czas wyjścia Izraelitów z Egiptu. Bardzo przydatna w dogłębnej analizie historii biblijnej]

Z. Ziółkowski, Najtrudniejsze stronice Biblii, Warszawa 1989

 [Klasyczna praca biblisty o zacięciu apologetycznym]

Historia chrześcijaństwa

A.S. Atiya, Historia Kościołów Wschodnich, Warszawa 1978

 [Najlepsza znana mi praca w temacie historii Kościołów Wschodnich]

M. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, t. I-VII, Warszawa 1987

 [Akademicka historia Kościoła. Dużo przydatnych informacji, choć pomimo oficjalnych wydań i wznowień praca nie uniknęła charakteru typowego skryptu akademickiego, którym była na początku]

Pierre Blet, Pius XII i druga wojna światowa w tajnych archiwach watykańskich, Katowice 2000

 [Fundamentalne dzieło napisane w obronie papieża Piusa XII przed zarzutem, że holokaust był mu obojętny. Autor obala ten zarzut przez odwołanie się do całej masy źródeł, w tym z archiwów watykańskich. Absolutny „mus” dla zajmujących się akurat tą działką apologetyki] 

O. Clement, Rzym inaczej, Warszawa 1999

 [Niepozorna książeczka ale równie niezwykła. Napisana przez teologa prawosławnego praca na temat prymatu Rzymu. Mnóstwo ciekawych informacji niedostępnych nawet w publicystyce klasycznej zajmującej się profesjonalnie tym tematem]

J.D. Crossan, Historyczny Jezus, Warszawa 1997

 [Ta książka to istny majstersztyk. Rekonstruuje życie Jezusa z benedyktyńską pieczołowitością za pomocą analizy wszelkich dostępnych obecnie źródeł. Praca laicka]

J. Daniélou, H. I. Marrou, Historia Kościoła, tom I-V, Warszawa 1986

 [Najlepsza obecnie historia Kościoła na świecie]

E. Dąbrowski, Nowy Testament na tle epoki, Geografia, Historia, Kultura, tom I i II, Poznań 1958

 [Dzieło wyjątkowe, zawierające obszerne bogactwo bezcennej wiedzy w temacie widocznym jak w tytule]

M. Grant, Święty Piotr, Warszawa 2001

 [Całkiem przyzwoita biografia św. Piotra napisana z naukowego punktu widzenia. Dużo interesujących szczegółów i spostrzeżeń. Praca laicka]

A. G. Hamman, Życie codzienne pierwszych chrześcijan, Warszawa 1990

 [Arcydzieło na temat zwyczajów pierwszych chrześcijan. Niezwykle bogaty materiał źródłowy zawarty w przypisach i odwołujący się do szerokiej literatury antycznej]

J.N.D. Kelly, Początki doktryny chrześcijańskiej, Warszawa 1988

 [Fundamentalna praca na temat kształtowania się doktryny chrześcijańskiej w pierwszych trzech wiekach. Lektura obowiązkowa dla każdego apologety i historyka doktryn]

R. Konik, W obronie świętej Inkwizycji, Wrocław 2004

 [Wyjątkowa pozycja podejmująca się rzetelnej obrony Kościoła w kwestii tak drażliwej jak Inkwizycja, gdzie wydaje się, że już nic obronić się nie da. Autor bardzo wnikliwie opiera się na dokumentach historycznych, demaskuje wiele antykościelnych fałszerstw w tej kwestii i stawia wiele polemicznych pytań dla tych, którzy atakują katolicyzm z powodu Inkwizycji. Warto przeczytać tę nieprzeciętną książkę]

B. Kumor, Historia Kościoła, t. I-V, Lublin 2001

K. Bihlmeyer, H. Tüchle, Historia Kościoła, tom I, Warszawa 1971

 [Klasyczna historia Kościoła. Mnóstwo źródeł i przebogaty materiał bibliograficzny, co czyni ją jedną z najlepszych znanych mi opracowań tego zagadnienia]

J.H. Newman, O rozwoju doktryny chrześcijańskiej, Warszawa [b.r.w.]

 [Fundamentalna praca na temat prymatu Rzymu. Autor zaczął ją pisać jako protestant przeciw prymatowi a skończył jako katolik za prymatem. Mnóstwo informacji i argumentów – pozycja klasyczna]

G. Ricciotti, Życie Jezusa Chrystusa, Warszawa 1954

 [Dzieło wyjątkowe. Mnóstwo bezcennych informacji w charakterze kompendium. Bardzo obszerna książka a szczególna dlatego, że napisana pod kątem polemiki z „racjonalistycznymi” biblistami. Absolutny „mus” dla apologetów.Posiadam wydanie z 1954 roku ale widziałem w księgarniach wznowienie współczesne PAX z 2000 roku]

A. Robertson, Pochodzenie chrześcijaństwa, Warszawa 1961

M. Simon, Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 1981

 [Klasyczna praca dotycząca historii wczesnego chrześcijaństwa. Dobra jako kompendium wprowadzające jednak Czytelnik nie znajdzie tu prawie żadnych ciekawostek apologetycznych. Praca laicka]

G. Testas, J. Testas, Inkwizycja, Warszawa 1994

 [Książka podejmująca bez wybielania trudny dla Kościoła temat Inkwizycji. Pozycja godna uwagi]

Józef Umiński, Historia Kościoła, tom I, Opole 1959

 [Klasyczna historia Kościoła]

R.J. Wipper, Rzym i wczesne chrześcijaństwo, Warszawa 1960

 [Praca laicka napisana przez religioznawcę marksistowskiego. Niemniej jednak trudno nie docenić mnóstwa wiedzy jaką zebrał autor. Poza naleciałościami ideologicznymi typowymi dla tego obozu, na które czytelnik co jakiś czas natyka się podczas lektury, praca nie zajmuje się stricte atakowaniem chrześcijaństwa i koncentruje się głównie na naświetlaniu kultury okołobiblijnej epoki nowotestamentalnej]

        Źródła

Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Poznań 1997

 [Pozycja fundamentalna. Mnóstwo tekstów i orzeczeń soborów kościelnych z wielu wieków]

The Greek New Testament, red. Barbara i Kurt Aland oraz inni, Stuttgart 1998

 [Tekst oryginalny Nowego Testamentu wraz z aparatem krytycznym. Różne warianty tekstów z różnych manuskryptów biblijnych w przypisach. Bezcenne źródło wiedzy, wciąż uaktualniane w nowych edycjach]

Pierwsi Świadkowie, Kraków 1998 (i wznowienia późniejsze)

 [Najstarsze dziełka literatury chrześcijańskiej, niektóre z nich powstały jeszcze w I wieku i były tworzone równolegle z pismami Nowego Testamentu. Bezwzględny „mus” dla każdego kto zajmuje się zgłębianiem początków chrześcijaństwa]

Apokryfy Nowego Testamentu, Ewangelie, t. I i II, red. M. Starowieyski, Kraków 2006

 [Ewangelie apokryficzne pierwszych wieków. Obowiązkowa pozycja źródłowa w każdej biblioteczce apologetycznej gdyż obok pism kanonicznych Nowego Testamentu są to najstarsze źródła chrześcijańskie]

Apokryfy Nowego Testamentu, Apotołowie, t. I i II, red. M. Starowieyski, Kraków 2007

 [Pisma apokryficzne związane z Apostołami. Obowiązkowa pozycja źródłowa w każdej biblioteczce apologetycznej]

Apokryfy Nowego Testamentu, Listy i Apokalipsy chrześcijańskie, red. M. Starowieyski, Kraków 2001

 [Pisma apokryficzne – listy i Apokalipsy. Obowiązkowa pozycja źródłowa w każdej biblioteczce apologetycznej – mnóstwo informacji na temat wierzeń pierwszych chrześcijan]

Apokryfy Starego Testamentu, Warszawa 1999

 [Wbrew nazwie wiele z tych dzieł powstało w czasach Nowego Testamentu i stanowi cenny materiał źródłowy do badań nad pierwotnym chrześcijaństwem]

Apokryfy Biblii Greckiej, Warszawa 2007

 [Apokryfy Septuaginty. Również jest to bardzo cenny materiał źródłowy]

Euzebiusz, Historia Kościelna, reprint w tłumaczeniu J. Sajdaka z 1925 roku (wznawiany regularnie)

 [Najlepsze źródło wiedzy na temat historii pierwotnego Kościoła napisane przez historyka wczesnych wieków. Tego dzieła nie trzeba reklamować – absolutny „mus” dla każdego apologety]

Andrzej Bober, Antologia patrystyczna, Kraków 1965

 [Wybór tekstów patrystycznych. Dość przydatny zbiorek]

Arkadiusz Baron, Henryk Pietras, Dokumenty Soborów Powszechnych, t. I-IV

 [Bezcenny zbiór wszystkich dokumentów soborowych od początku istnienia chrześcijaństwa. Obok tekstu polskiego mamy zawarty oryginalny tekst grecki i łaciński]

Józef Flawiusz, Dawne Dzieje Izraela, Wojna Żydowska, Przeciw Apionowi

 [Historyk żydowski czasów Jezusa. Do naszych czasów dotrwały trzy jego dzieła, które wymieniłem (obecnie na polskim rynku są one dostępne w tłumaczeniu J. Radożyckiego ale są też starsze wydania w tłumaczeniu E. Dąbrowskiego z arcyciekawymi wstępami). Bezcenne źródło wiedzy o historii Izraela i epoce pierwszych chrześcijan]

P. Muchowski, Komentarze do rękopisów znad Morza Martwego, Kraków 2000

 [Tłumaczenie zwojów z Qumran wraz z naukowym opracowaniem. Kopalnia informacji]

W. Tyloch, Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym, Warszawa 1997, 2001

 [Tłumaczenie zwojów z Qumran wraz z naukowym opracowaniem. Kopalnia informacji]

G. Vermes, The complete Dead Sea Scrolls in English, Penguin Press 1997

 [Tłumaczenie zwojów z Qumran wraz z naukowym opracowaniem. Kopalnia informacji]

Niniejsza bibliografia nie jest wyczerpująca i będzie na bieżąco uzupełniana. Niemniej jednak powyższe prace można uznać za swego rodzaju „korpus” apologetyczny.

Jan Lewandowski, październik 2012

[zaktualizowano 25.09.2016]