Autentyczność listów św. Piotra i Judy -polemika z Bartem Ehrmanem i Peterem Kirbym

Spis treści

• Wstęp

• List Judy

• 1 List Piotra

• 2 List Piotra

• Podsumowanie

Wstęp

Spośród Dwunastu Apostołów Chrystusa naczelne miejsce zajmuje Szymon zwany Piotrem lub też z aramejska Kefasem. To właśnie jemu Chrystus, nazywając go Skałą, lub też Opoką (Πέτρος, Petros), na której zbuduje swój Kościół, dał klucze Królestwa Niebieskiego i zapowiedział, że cokolwiek zwiąże na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiąże na ziemi, będzie rozwiązane w niebie (Mt 16,18-19). Po wniebowstąpieniu Chrystus to właśnie Piotr, pierwszy papież, przewodził Kościołowi przez ponad 30 lat, aż po licznych podwórzach, oddał męczeńsko życie za Chrystusa wedle tradycji ukrzyżowany głową w dół za panowania cesarza Nerona, w 64 lub 67 r. na Wzgórzu Watykańskim w Rzymie. Nic dziwnego zatem, że chrześcijanie od zawsze chcieli bezpośrednio poznać słowa i nauki Piotra. W Nowym Testamencie znajdują się dwa listy przypisywane Piotrowi, Pierwszy i Drugi (sigla 1 P i 2 P). Niestety, nie są to księgi, których pochodzenie od Piotra jest bezsporne. Racjonaliści i liberalna krytyka biblijna podważają ich autentyczność, szczególnie Drugiego (w przypadku Pierwszego sceptycyzm jest nieco mniejszy i niektórzy liberalni bibliści są w stanie zaakceptować jego pochodzenie z kręgu Piotra).

Z kwestią autentyczności Listów Piotra ściśle się wiąże problem autentyczności innej księgi Nowego Testamentu, przypisywanej innemu z Apostołów, mianowicie krótkiego Listu Judy (siglum Jud). Jest tak dlatego, że pomiędzy treścią Jud a 2 P istnieją ścisłe paralele. Ukazują to poniższe dwie tabele porównujące fragmenty obu ksiąg. W pierwszej tabeli mamy porównanie oryginalnych tekstów greckich, w drugiej polskie tłumaczenia Biblii Tysiąclecia:

Powyższe zbieżności między Jud a 2 P, tłumaczy się na trzy sposoby: 1) 2 P korzysta z Jud2) Jud korzysta z 2 P 3) oba listy korzystają z jakiegoś trzeciego, zaginionego wspólnego źródła. Większość współczesnych biblistów opowiada się za pierwszą opcją. W każdym razie racjonaliści i liberalna biblistyka zwyczajowo podważają autentyczność Listu Judy, często przesuwając jego powstanie nawet kilkadziesiąt lat po śmierci Piotra. Nie chodzi tu tylko o samo podważanie apostolskiego autorstwa Jud. O wiele ważniejsze jest, że próbują oni w ten sposób, przyjmując, że 2 P korzysta z Jud, obalić pochodzenie 2 P od Piotra.

Dlatego też trzeba podjąć zagadnienie obrony wszystkich trzech Listów, Judy i dwóch Piotra, łącznie. I w tym opracowaniu się tym właśnie zajmiemy.

Teraz jest kwestia, jakie argumenty są wysuwane przeciw autentyczności tych pism. Skąd wziąć ich przegląd, bo nie da się ich wszystkich w jednym artykule wyliczyć, każdy sceptyk ma swoje argumenty. Są jednak takie, które najczęściej się powtarzają i stanowią pewien typ, pewną określoną linię ataku liberalnej biblistyki na owe Listy. Większość zarzutów, nawet jeśli nie są one przez każdego liberalnego krytyka formułowane w dokładnie ten sam sposób, trzyma się tej linii, ataku. Podobnie jak w przypadku polemiki z zarzutami wobec autentyczności niektórych listów Pawła (patrz artykuł „Autentyczność listów św. Pawła -polemika z Bartem D. Ehrmanem”, link), liczy się nie tyle samo obalenie wszystkich argumentów, jakie kiedykolwiek, ktokolwiek wysunął przeciw tym Listom, ile raczej nauczenie Czytelników zasad obrony przeciw podobnym argumentom.

Zdecydowałem się na następujące podejście. Argumenty przeciwko Listom Piotra i Judy weźmiemy z trzech źródeł.

Po pierwsze, podobnie jak w przypadku kwestii autentyczności listów Pawłowych, będą to publikacje popularnego amerykańskiego biblisty Barta Ehrmana. Przede wszystkim z jego podręcznika wprowadzającego do Nowego Testamentu (patrz moja recenzja tejże pozycji: Bart D. Ehrman: Nowy Testament dla niewierzących i niemyślących (recenzja), link), gdzie listy te zostały omówione w rozdziałach 27 i 28 („Nowy Testament: historyczne wprowadzenie do literatury wczesnochrześcijańskiej” Wydawnictwo CiS 2014, polskie tłumaczenie: Sergiusz Tokariew, rozdział 27 nosi tytuł „Chrześcijanie i poganie -1 List Piotra, Listy Ignacego, Męczeństwo Polikarpa i późniejsza literatura apologetyczna”, str. 568-593, rozdział 28: „Chrześcijanie a chrześcijanie : List Jakuba, Didache, List Polikarpa do Filipian, 1 List Klemensa do Koryntian, List Judy i 2 List Piotra”, str. 594-613).

Dla tych, którzy nie mają książki Ehrmana mam o tyle dobrą wiadomość, że prezentujący liberalną biblistykę portal Testimonia.pl swego czasu zamieścił cały cykl artykułów Ehrmana poświęconych wczesnochrześcijańskim pismom przypisywanym Piotrowi:

Kanoniczne i niekanoniczne pisma Piotrowe: Cz.1 Księgi Piotrowe (link), Cz.2 Wprowadzenie do Apokalipsy Piotra(link), Cz.3 Wprowadzenie do 2 Listu Piotra (link), cz.4 Ewangelia Piotra(link)cz.5 Wczesne debaty na temat Ewangelii Piotra(link), cz.6 Które księgi trafią do Nowego Testamentu?(link), cz.7 Pierwszy List Piotra(link)cz.8 Kwestia (“sfałszowanego”) 1 Listu Piotra(link)cz.9 Autor 1 Listu Piotra(link), cz.10 Czy Piotr mógł w jakiś inny sposób spisać 1 i 2 List Piotra(link).

Artykuły te niemal dosłownie pokrywają się z odpowiednimi fragmentami podręcznika Ehrmana. W cyklu tym Ehrman zastanawia się, dlaczego niektóre pisma przypisywane Piotrowi zostały zaakceptowane jako część Nowego Testamentu, a inne nie. Sam nie uznaje pochodzenia żadnego z tych pism od Piotra. Ehrman zauważa ponadto, że we wczesnym chrześcijaństwie wobec uznanego za kanoniczny 2 Listu Piotra istniały we wczesnym chrześcijaństwie wątpliwości, natomiast niektóre grupy chrześcijańskie swego czasu uznawały inne pisma przypisywane Piotrowi, jak Apokalipsę Piotra, datowaną zwykle na czasy żydowskiego powstania Bar Kochby w latach 132-135 n.e. (patrz Apokalipsa Piotra w: Apokryfy Nowego Testamentu, Tom III Listy i apokalipsy chrześcijańskie, redakcja Marka Starowieyski, WAM Kraków 2003, str. 225-241) i zastanawia się, skąd ostatecznie taki wybór, skoro kwestionowano pochodzenie tak jednego, jak i drugiego pisma. Zajmiemy się tą kwestią w odpowiednim miejscu. Na marginesie jeszcze, co do kwestii Ewangelii Piotra (która nigdy nie była uznawana za autentyczną przez ortodoksyjne chrześcijaństwo) patrz artykuł „Ewangelia Piotra a ewangelie kanoniczne”, link.

Prawdę mówiąc, jednak Ehrman nie poświęca Listom Piotra i Judy w swojej książce i artykułach aż tak wiele miejsca, jak chociażby listom Pawła, a i argumentacja, którą wysuwa przeciw ich autentyczności, nie jest wcale najbardziej wyrafinowaną, z jaką się spotkałem. Dlatego tez sama polemika z twierdzeniami Ehrmana nie byłaby dla mnie satysfakcjonująca. Nie dawałaby pełnego przeglądu argumentów wysuwanych przeciw autentyczności Listów Piotra i Judy.

Dlatego zdecydowałem się uzupełnić argumenty Ehrmana argumentami z innych źródeł. Po pierwsze, uznałem, że dobrze jest odnieść się do argumentów przeciw autentyczności tych listów, jakie wysuwa Wikipedia, polska i angielska (choć wysuwa ona nie tylko argumenty przeciw, ale również i za autentycznością). W dzisiejszych czasach jest to często pierwsze i najbardziej powszechne źródło informacji, do którego zagląda większość ludzi.

Jako kolejne źródło argumentów zdecydowałem się użyć strony Early Christian Writings (https://www.earlychristianwritings.com/) prowadzonej przez Petera Kirby’ego. Jest to niezwykle przydatne źródło informacji na temat tekstów wczesnochrześcijańskich, jednak wysuwana przez niego datacja wielu pism, zwłaszcza Nowego Testamentu, jest skrajnie racjonalistyczna (tzn. późna). Kirby datuje bardzo późno również Listy Piotra i Judy i bym powiedział, wręcz obsesyjnie odmawia im autentyczności. Niemniej jednak, argumenty, jakie przedstawia przeciw tradycyjnemu autorstwu tych pism, są dużo bardziej obszerne i wyrafinowane, niż te przedstawione przez Ehrmana.

Przyjąłem następującą strukturę polemiki. Opracowanie jest podzielone na części poświęcone obronie po kolei, Listu Judy,Pierwszego Listu Piotra i Drugiego Listu Piotra, plus Podsumowanie na końcu. W częściach poświęconych kolejnym Listom będziemy mieli natomiast następujące rozdziały. Najpierw Ogólne omówienie danego listu, jego treści, stylu, języka, świadectw wczesnochrześcijańskiej Tradycji itp., wszystkich ogólnie istotnych informacji. Następnie przejdziemy do streszczenia zarzutów. Tzn. po kolei przedstawimy Zarzuty Ehrmana, Zarzuty -polska Wikipedia, Zarzuty -angielska Wikipedia, Zarzuty Early Christian Writings. Na końcu będzie Odpowiedź na zarzuty, zbiorczo wszystkie, gdyż bardzo często się one pokrywają (co pokazuje, że nasz wybór źródeł skąd wzięliśmy argumenty przeciw autentyczności tychże listów, jest w miarę reprezentatywny).

W rzeczy samej, bardzo wiele argumentów przeciw tym Listom, tych raczej mniej wyrafinowanych, sprowadza się do powtarzania uprzedzeń, że niby Apostołowie byli jedynie ciemnymi, niepiśmiennymi galilejskimi wieśniakami, którzy rzekomo nie znali ani greki, ani literatury biblijnej i okołobiblijnej, zasad komponowania listów itd. Na ten szeroko rozpowszechniony niesprawiedliwy mit odpowiedzieliśmy ogólne w artykule „Analfabetyzm Apostołów?”, link. Galilea w tym okresie była silnie zhellenizowaną prowincją, w której mieszały się języki, aramejski, hebrajski i grecki i bardzo prawdopodobne jest, że Apostołowie już za czasów Jezusa jakąś podstawową znajomość greki mieli. A nawet jak nie, to zawsze mogli się jej nauczyć po kilkudziesięciu latach podróży misyjnych po cesarstwie rzymskim, gdzie greka stanowiła powszechny język komunikacji. Apostołowie nie byli tylko ciemnymi wieśniakami, a z Pismem i literaturą żydowską mogli się zapoznać, gdy czytano je i komentowano na publicznych zgromadzeniach. Nawet jeśli Apostołowie nie umieli pisać, to wedle ówczesnego zwyczaju listy dyktowało się umiejącemu pisać sekretarzowi, a Apostołowie, cieszący się autorytetem w pierwotnym Kościele, zawsze mogli znaleźć nieco bardziej wykształconych ludzi do pomocy. Oczywiście przeciw autentyczności Listów Piotra I Judy wysuwano także dużo bardziej subtelne zarzuty, niebazujące na powtarzaniu krzywdzących stereotypów przeciw Apostołom, lecz na bardziej wyrafinowanych logicznych wnioskowaniach, oparte na określonych przesłankach. I te też postaramy się w naszym opracowaniu odeprzeć.

Z cyklem Barta Ehrmana poświęconym pismom Piotra polemizował już na naszym portalu Verificator w artykule „Kłamstwa Barta Ehrmana na temat autentyczności listów Piotra”, link. W niniejszym opracowaniu polemika ta zostanie znacznie poszerzona, uzupełniona i usystematyzowana.

Główne opracowania wykorzystane w tej polemice:

• Pierwszy list św. Piotra, w: Listy katolickie: wstęp, przekład, komentarz, ks. Feliks Gryglewicz, Pallotinum 1959, str. 157-258; Drugi list św. Piotra, tamże str. 261-321, List św. Judy tamże str. 473-496

• Pierwszy list św. Piotra, o. Damian Szojda OFM, w: Wstęp do Nowego Testamentu, Pallottinum 1969, str. 525-535, Drugi list św. Piotra, tamże str. 536-541, List św. Judy tamże str. 542-546

• Pierwszy list św. Piotra, o. Damian Szojda OFM, w: Wstęp do Nowego Testamentu, Pallottinum 1996, str. 434-437, Drugi list św. Piotra, tamże str. 437-440, List św. Judy tamże str. 440-443

• List św. Judy Apostoła, ks. Eugeniusz Dąbrowski, w: Prolegomena do Nowego Testamentu, św. Wojciech, Poznań 1960 str. 396-400, Listy św. Piotra Apostoła, tamże str. 401-413

• Wstęp do I Listu Piotra, ks. Bernard Wodecki, w: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (Biblia Poznańska), Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2006, str.1738-1740, Wstęp do II Listu Piotra, tamże str. 1747-1748, Wstęp do Listu Judy, tamże str. 1764-1765

• The Petrine Epistles & Jude, John A. T. Robinson, w: Redating the New Testament, Wipf and Stock Publishers, Eugene, Oregon 2000 str. 140-199

O ile nie zaznaczono inaczej, wszystkie teksty biblijne przedstawiam za tłumaczeniem Biblii Tysiąclecia.

List Judy

Ogólne omówienie

We wprowadzeniu autor przedstawia się w następujący sposób:

(Jud 1): 1 Juda, sługa Jezusa Chrystusa, brat zaś Jakuba, do tych, którzy są powołani, umiłowani w Bogu Ojcu i zachowani dla Jezusa Chrystusa: 2 miłosierdzie wam i pokój, i miłość niech będą udzielone obficie!

Juda prezentuje się jako brat (w jakimkolwiek sensie) Jakuba, czyli jak się ogólnie przyjmuje, Jakuba Sprawiedliwego tzw. „brat Pańskiego”, przywódcy judeochrześcijan w Jerozolimie, ukamienowanego przez Żydów w 62 r. Powstaje problem, o jakiego Judę chodzi, czy o jednego z Dwunastu Apostołów, Judę Tadeusza (Mt 10,3; Mk 3,16; Łk 6,16; Dz 1,13), czy jednego z tzw. „braci Pańskich” (Mt 13,55; Mk 3,3), czy też można utożsamiać obie te postacie. Problem ten wiąże się z tożsamością Jakuba i ogólnie „braci Pańskich” (patrz biografia Jakuba Sprawiedliwego na naszym portalu, link). Dla naszych celów nie jest to jednak problem istotny, kwestia dotyczy tylko tego, czy List pochodzi od któregokolwiek Judy z wymienionych wcześniej.

W krótkim swym Liście Juda przestrzega chrześcijan (List nie jest skierowany do żadnej konkretnej wspólnoty i należy do tzw. listów powszechnych, inaczej katolickich) przed fałszywymi braćmi i nauczycielami, którzy wkradli się do Kościoła, szerzą błędne nauki i zgorszenie. List nie wskazuje konkretnie o kogo, jaką grupę chodzi i jakie są ich konkretne nauki, pełen jest za to barwnych określeń potępiających owych odszczepieńców. Oprócz odniesień do ksiąg biblijnych Starego Testamentu list zawiera także cytaty z żydowskich apokryfów, Wniebowzięcia Mojżesza (Jud 1,9) i Księgi Henocha (Jud 1,14-15).

Jak się wydaje, List Judy był uważany za kanoniczny od zawsze. Badacze doszukują się aluzji do Listu Judy w Didache (zwykle datowaną na drugą połowę I w.), w liście św. Polikarpa do Filipian (pierwsza połowa II w.). Kanon Muratoriego z drugiej połowy II w. wprost zalicza go do pism natchnionych. Na List Judy powołują się m.in. Teofil z Antiochii, Tertulian, Klemens Aleksandryjski czy Orygenes. Później pojawiły się pewne wątpliwości, prawdopodobnie ze względu na to, że List Judy cytuje apokryfy. Euzebiusz z Cezarei (ok. 320 r.) zalicza go do pism wątpliwych, chociaż przez wielu uznawanych (Historia Kościoła II,23,25; III,25,3). Św. Hieronim w krótkiej biografii Judy (De Viris Illustribus 4) napisał:

Juda Tadeusz, brat Jakuba, pozostawił jeden mały list, jeden z siedmiu powszechnych. Ponieważ powołuje się w nim na świadectwo Księgi Henocha, która jest apokryfem, wielu go odrzuca. Jednakże z tego powodu, że jest starożytny i że jest w użyciu, zasłużył na to, aby do Pism świętych był zaliczony.(tłumaczenie: Władysław Szołdrski)

Z czasem wątpliwości (które najdłużej utrzymywały się paradoksalnie na terenie Syrii, gdzie wedle tradycji miał działać Apostoł Juda Tadeusz) ustały i List Judy powszechnie został uznany za część Nowego Testamentu.

Zarzuty Ehrmana: Ehrman twierdzi, że „sam list jednak nie daje podstaw, aby dawać wiarę takim zapewnieniom [o autorstwie Judy]”. Juda (którego Ehrman określa jako brata Jezusa), „niemal na pewno” był ubogim aramejskim chłopem. Źródła z II w. (chodzi to o relację Hegezypa piszącego ok. 180 r., ale Ehrman nie pisze o tym wprost), twierdzą, że rodzina Judy była uboga, a jego prawnukowie byli niepiśmiennymi wieśniakami. Natomiast autor listu dobrze znał grekę oraz apokryficzną literaturę żydowską. Autor przestrzega przed fałszywymi nauczycielami. Ehrman uważa, że większość listu stanowią obelgi i inwektywy, a autor nie pisze dokładnie, jakich konkretnie ludzi ma na myśli. Ehrman twierdzi, że nie wiemy, kiedy dokładnie ten list powstał. Większość badaczy datuje go na koniec I w. I że „wiadomo natomiast”, że tekst był wykorzystywany przez autora 2 P (str. 607-608).

Zarzuty -polska Wikipedia (https://pl.wikipedia.org/wiki/List_Judy-stan na 25.06.2024)

Sekcja Autorstwo

Według pierwszych słów listu jego autorem jest „Juda... brat... Jakuba” (werset 1), przypuszczalnie „brata Pańskiego” (Ga 1,19) i przywódcy Kościoła jerozolimskiego (Dz 15,13-21).

Część tradycji chrześcijańskiej utożsamia autora z Judą Tadeuszem (Łk 6,16; BT)[1], jednym z dwunastu apostołów[2]. Jednak sam autor nie nazywa siebie apostołem, a w wersecie 17. wydaje się odróżniać od innych apostołów. Dlatego częściej przyjmuje się, że chodzi o Judę wymienionego wraz z Jakubem w Ewangelii według Marka (Mk 6,3; BT)[3] oraz według Mateusza (Mt 13,55; BT)[4], gdzie zostali nazwani „braćmi Pana”[5].

Współcześni bibliści jak np. Jerome H. Neyrey[6] sądzą jednak, że utwór został napisany pod pseudonimem – nie przez samego Judę, a raczej przez jego uczniów – z kilku powodów:późnego powstania (werset 17 opowiada o „apostołach Pana naszego” w taki sposób, jakby należeli oni do odległej przeszłości); pewnego sformalizowania „wiary raz tylko przekazanej świętym” (w. 3), co jest cechą charakterystyczną utworów „wczesnokatolickich”; doskonałej greki, którą raczej nie mogli się posługiwać żydowscy naśladowcy Jezusa; zwyczaju późniejszego Kościoła, polegającego na uwiarygodnianiu nauczania za pomocą przypisania go jakiejś wybitnej postaci historii wczesnego Kościoła.

Autorstwo Judy zakwestionował już Marcin Luter, bo według uznawanej przez niego tradycji Juda miał działać na terenie Persji i nie mógł pisać piękną greką[7].

Zarzuty -angielska Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Epistle_of_Jude-stan na 25.06.2024)

Angielska Wikipedia zasadniczo powtarza ogólnie argumentację o tożsamości Judy i zarzuty Ehrmana o niskim statusie społecznym autora.

Zarzuty Early Christian Writings (Epistle of Jude https://www.earlychristianwritings.com/jude.html)

Early Christian Writing datuje list Judy na okres 90-120 lokując go pomiędzy Listem Jakuba (od którego jest niby zależny) a 2 P (który niby zależy od Judy). Twierdzi, że jest to pismo pseudonimowe, z późnej fazy prymitywnego chrześcijaństwa przechodzącego w katolicyzm, oparty na autorytecie i tradycji, w przeciwieństwie do nauk heretyków. Autor rzekomo mówi o apostołach w czasie przeszłym Rzekomo dobry grecki język i cytat z greckiej wersji Księgi Enocha stanowią argumenty przeciwko autorstwu Galilejczyka, jakim miał być Juda.

Odpowiedź na zarzuty

To, że w wersetach 17-18 (17 Wy zaś, umiłowani, przypomnijcie sobie te słowa, które były zapowiedziane przez Apostołów Pana naszego Jezusa Chrystusa, 18 gdy mówili do was, że w ostatnich czasach pojawią się szydercy którzy będą postępowali według własnych pożądliwości) autor Listu Judy mówi o apostołach w czasie przeszłym, w żaden sposób nie implikuje, że on sam nie jest Apostołem ani, że czasy Apostołów przeminęły. Termin „apostoł” („posłany”) jest w Nowym Testamencie i pismach Ojców Apostolskich używany w znacznie szerszym znaczeniu niż tylko Dwunastu Apostołów, jako ogólnie wszystkich posłanych przez Chrystusa do głoszenia Ewangelii (por. 1 Kor 15,3-7: Chrystus [...] ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu […] później wszystkim apostołom). Stwierdza tylko, że apostołowie głosili określone nauki i że czytelnicy Listu powinni je sobie przypomnieć -nie znaczy to, że nadal żyjący apostołowie ich wciąż nie głoszą.

Co do ubóstwa Judy i jego potomków, poniżej opowiadanie Hegezypa przytoczone przez Euzebiusza z Cezarei:

[Euzebiusz, Historia Kościoła III 19]:

Ten sam Domicjan wydał rozkaz zgładzenia wszystkich, którzy się wywodzili z rodu Dawidowego, a stare podanie mówi, że jacyś heretycy oskarżyli potomków Judy, brata Zbawiciela naszego, iż to oni właśnie się wywodzą z rodu Dawidowego i są krewnymi samego Chrystusa. Podaje to Hegesippos, który tak mówi dosłownie:

[Opowiadanie Hegezypa o wnukach Judy, Euzebiusz, Historia Kościoła III 20,1-6] :

„Z rodziny Pańskiej żyli jeszcze wnukowie Judy, tak zwanego brata Pańskiego według ciała. O nich to doniesiono, że pochodzą z rodu Dawidowego. Ewokat stawił ich przed cesarzem Domicjanem, który się lękał przyjścia Chrystusowego tak właśnie jak Herod. I spytał ich, czy pochodzą od Dawida. A oni odpowiedzieli, że tak. Tedy pytał ich, jak wielkie mają posiadłości, albo jak wielki jest ich majątek. Oni zaś rzekli, że obydwaj razem posiadają tylko dziewięć tysięcy denarów, każdy po połowie, i to, jak mówili, nie w gotówce, ale w wartości 39 pletrów ziemi, z której opłacają podatki, i z której uprawy się utrzymują. Po czym pokazali ręce swoje, a na dowód swej pracy pokazali szorstkie swe ciało, i na swych rekach odciski jako ślady roboty codziennej. Zapytani zaś o Chrystusa i Jego królestwo, jakie by ono było, i gdzie i kiedy się zjawi, odrzekli, że nie jest z tego świata, ani z tej ziemi, ale że jest niebieskie i anielskie, że się urzeczywistni na końcu świata, kiedy On przyjdzie w chwale, i sądzić będzie żywych i umarłych i każdemu odda według czynów jego. Wobec tego Domicjan żadnej się w nich nie dopatrzył winy, ale odwrócił się od nich ze wzgardą, jak od prostaków. Puścił ich wolnych i rozkazał zaniechać prześladowania Kościoła. Oni zaś po swym uwolnieniu zarządzali kościołami, jako męczennicy i krewni Pańscy, a że nastał pokój, żyli do czasów Trajana.” (tłumaczenie Arkadiusza Lisieckiego)

Opowiadanie to, choć podkreśla ubóstwo potomków Judy, to jednak w żaden sposób nie wyklucza, że sam pochodzący z na wpół zhellenizowanej Galilei Juda mógł znać grekę na wystarczającym poziomie, by podyktować (zgodnie z ówczesnym zwyczajem, listy zwykle się dyktowało, nie musimy wymagać od Judy samej znajomości pisania) krótki list. Język Listu Judy na ogół określa się jako dość poprawny, choć pełen semityzmów. Być może ktoś biegły w grece pomagał Judzie i ewentualnie korygował językowe błędy. We wspólnocie wczesnochrześcijańskiej w Jerozolimie byli także greckojęzyczni helleniści (patrz Dz 6,1). Potomkowie Judy pomimo osobistego ubóstwa zarządzali wspólnotami chrześcijańskimi i uczestnicząc w zgromadzeniach, znali Pisma (także apokryficzne), gdyż je tam czytano. Podobnie sam Juda, mógł także znać Pismo i apokryfy, także w greckim przekładzie, jeśli -jak chce tradycja -dużo podróżował tak jak inni Apostołowie (miał ewangelizować w Syrii, Persji i Armenii, choć to raczej tereny gdzie dominował język aramejski).

Natomiast stwierdzenia, że List Judy musi być późny, bo są w nim odniesienia do autorytetu i Tradycji i jest to wyraz rzekomego przechodzenia niewinnego charyzmatycznego wczesnego chrześcijaństwa w tenże złowrogi katolicyzm, to tylko wyraz antykatolickich uprzedzeń, kultywowanych w środowiskach niektórych protestantów, również i byłych co utracili wiarę. Władza duchowa i dyscyplina istniały w Kościele od zawsze, podobnie jak zawsze do chrześcijan dołączali ludzie skłonni do awantur, wypaczania Ewangelii i sprzeciwiania się autorytetom, uważając, że wiedzą lepiej i że wszystko wolno. Ehrman ubolewa, że autor Listu Judy nie przedstawia szerzej fałszywych nauczycieli, którym się przeciwstawia. Mnie to natomiast nie dziwi. Z kilku powodów. Po pierwsze, adresaci Listu Judy zapewne i tak doskonale wiedzieli, o kogo chodziło. Po drugie, wykazując się chrześcijańską wspaniałomyślnością (pomimo ostrego, barwnego semickiego języka), nie zamierza on tak naprawdę piętnować kogokolwiek wprost z imienia. Raczej stara się nawoływać do nawrócenia (patrz końcowe wersy: 22 Dla jednych miejcie litość, dla tych, którzy mają wątpliwości: 23 ratujcie [ich], wyrywając z ognia, dla drugich zaś miejcie litość z obawą, mając w nienawiści nawet chiton zbrukany przez ciało). Po trzecie, tak naprawdę uniwersalistyczne, ponadczasowe przesłanie Listu, który wszak został natchniony przez Ducha Świętego. Przez co, brak odniesień do konkretnych osób i sytuacji sprawia, że można odnieść przesłanie całego Listu do gorszycieli i zwodzicieli, jacy pojawiali się w chrześcijaństwie we wszystkich czasach. Niektórzy widza w przeciwnikach Judy wczesnych judeochrześcijańskich gnostyków. Ja natomiast czytając ten List, często widzę współczesnych liberalnych protestantów (katolików też) -zachowują się dokładnie tak, jak opisał to Juda.

Koniec końców, nie ma żadnych solidnych argumentów przeciwko tradycyjnemu przekonaniu, że List Judy napisał w latach 60-tych Juda, sługa Jezusa Chrystusa, brat zaś Jakuba.

1 List Piotra

Ogólne omówienie

We wstępie autor 1 P podaje się za Piotra.

(1 P 1): 1 Piotr, apostoł Jezusa Chrystusa, do wybranych, przybyszów wśród rozproszenia w Poncie, Galacji, Kapadocji, Azji i Bitynii, 2 którzy wybrani zostali według tego, co przewidział Bóg Ojciec, aby w Duchu zostali uświęceni, skłonili się do posłuszeństwa i pokropieni zostali krwią Jezusa Chrystusa. Łaska wam i pokój niech będą udzielone obficie!

Istotne są jednak również pozdrowienia końcowe:

(1 P 5): 12 Krótko, jak mi się wydaje, wam napisałem przy pomocy Sylwana, wiernego brata, upominając i stwierdzając, że taka jest prawdziwa łaska Boża, w której trwajcie. 13 Pozdrawia was ta, która jest w Babilonie razem z wami wybrana, oraz Marek, mój syn. 14 Pozdrówcie się wzajemnym pocałunkiem miłości! Pokój wam wszystkim, którzy trwacie w Chrystusie.

Zwykle uważa się, że „Babilon” jest kryptonimem oznaczającym Rzym, choć istniały też miejscowości noszące tę nazwę (historyczny Babilon w Mezopotamii, współczesnym Iraku, który w tamtych czasach podupadał na znaczeniu, oraz przedmieście Kairu w Egipcie, a tradycja chrześcijańska przypisywała Markowi Ewangeliście założenie kościoła w Aleksandrii w Egipcie). Niewielu biblistów sądzi, że chodzi dosłownie o miejscowość o nazwie Babilon, zdecydowana większość opowiada się, że chodzi tu o Rzym (niezależnie czy 1 P rzeczywiście został wysłany z Rzymu, czy nie), gdzie wedle tradycji Piotr miał ponieść śmierć męczeńską pomiędzy 64-67 r. List ten również powszechnie datuje się mniej więcej na ten okres, zakładając, że rzeczywiście pochodzi on od Piotra (odrzucający to racjonaliści próbują przesunąć datę jego powstania 20, a nawet 30 lat później). Pozdrowienie wspomina Sylwana, identyfikowanego powszechnie z Sylasem, towarzyszem św. Pawła podczas jego drugiej podróży misyjnej w latach ok. 50-52. Wymienia także Marka, którego Piotr nazywa swoim „synem”. Powszechnie uważa się go za Marka Ewangelistę, a „synostwo” oznacza, że Marek był uczniem Piotra i być może został on przez niego ochrzczony. Wielu uważa wzmiankę o tym, Piotr napisał przy pomocy (dosłownie poprzez) Sylwana, jako wskazówkę, że list ten został tak naprawdę w znacznej mierze zredagowany właśnie przez Sylwana, który miał być greckojęzycznym chrześcijaninem, znacznie lepiej wykształconym od Piotra, rybaka z Galilei. Świadczyć o tym miałby specyficzny styl języka greckiego, szerokie posługiwanie się greckim tłumaczeniem Septuaginty, z którego przejmowane są całe zwroty. Język 1 P jest dość trudny, pełno w nim długich zdań łączących ze sobą liczne myśli poboczne, a także występuje tam gromadzenie synonimów, zapewne dla efektu akustycznego podczas publicznego czytania. Nie jest on tak gładki, jak choćby język listów Pawła, choć często wykorzystywane są podobne wyrażenia i tematy. Racjonaliści jednak uporczywie sprzeciwiają się hipotezie współautorstwa przez Sylwana, która pozwala łatwo ominąć wysuwane przez nich zarzuty przeciw autorstwu Piotra.

Jak wspomina to jego wstęp, List ten został skierowany do chrześcijan w pięciu krainach Azji Mniejszej, którzy mieli niedawno doznać pewnych prześladowań, być może związanych z prześladowaniami, jakie rozpętał cesarz Neron po pożarze Rzymu w 64 r. Wzmianka ta bywała również przytaczana jako argument, że Piotr Apostoł miał w swoim czasie ewangelizować w tychże rejonach. W Liście Piotr upomina adresatów o właściwej postawie wobec prześladowań, o nadziei zbawienia w Chrystusie, o chrześcijańskiej pokorze, uległości wobec władz i przełożonych, zarówno świeckich, jak i kościelnych, panów niewolników, o harmonii w rodzinie, o przyszłym sądzie i nagrodzie za właściwą chrześcijańską postawę itd.

Kanoniczność 1 P była uznawana od zawsze. Aluzje widzimy już w 1 Liście do Koryntian Klemensa Rzymskiego z ok. 96 r., wiemy ze świadectwa Euzebiusza (Historia Kościoła III 39,17), że 1 P posługiwał się Papiasz, uczeń Jana Apostoła, korzysta z niego św. Polikarp, kolejny uczeń Jana w swoim Liście do Filipian, Ireneusz, Tertulian, Klemens Aleksandryjski, Orygenes itd. Jedynym specyficznym wyjątkiem jest Teodor z Mopsuestii z przełomu IV-V w., ale ten czołowy przedstawiciel tzw. antiocheńskiej szkoły teologicznej miał ogólnie bardzo krytyczny stosunek do natchnienia wielu ksiąg biblijnych. Innym, znacznie bardziej istotnym zgrzytem, jest brak wzmianek o obydwu Listach Piotra w Kanonie Muratoriego. Omówione to zostanie przy okazji odpierania zarzutów.

Zarzuty Ehrmana: 1 List Piotra str. 577-581. Ehrman podkreśla, że Piotr był ubogim rybakiem z Galilei (powołując się na Mk 1,16) i że był niepiśmienny (Dz 4,13), a jego językiem ojczystym był aramejski. Natomiast 1 P napisał ktoś sprawnie władający greką, znający dobrze grecki przekład Starego Testamentu i znający retorykę. Część badaczy uważa, że list napisał Sylwan. Ehrman pyta się, dlaczego Sylwan maiłby podać się za skrybę, a nie prawdziwego autora listu. Część badaczy uważa, że Sylwan pisał pod dyktando Piotra i nieporadny język Apostoła przełożył na wyrafinowaną grekę. Ehrman dziwi się jednak, skąd zatem w liście may wysublimowane argumenty i głębokie interpretacje Starego Testamentu. Zwraca uwagę na pozakanoniczne teksty pseudonimiczne przypisywane Piotrowi i uważa, że 1 P jest także takim pseudoepigrafem. Ze względu na odniesienia do Azji Mniejszej, Ehrman datuje 1 P na koniec I wieku, gdy wzmogły się tam prześladowania chrześcijan (o czym pośrednio wiemy z listu Pliniusza Młodszego, namiestnika Bitynii i Pontu z ok. 112 r. n.e., wspominającego apostatów, którzy wyrzekli się chrześcijaństwa 20 lat wcześniej, ale Ehrman tego w książce nie wspomina), a hierarchia, z biskupem na czele, jeszcze się nie rozwinęła -1 P wspomina tylko o prezbiterach (wszystkie argumenty Ehrmana na str. 581, sekcja „Autor 1 Listu Piotra”, także „Kanoniczne i niekanoniczne pisma Piotrowe cz.7 Pierwszy List Piotra, cz.8 Kwestia (“sfałszowanego”) 1 Listu Piotra, cz.9 Autor 1 Listu Piotra).

W kolejnym poście swego cyklu, o pismach przypisywanych Piotrowi, Ehrman rozważa kwestie, czy Piotr mógł w inny sposób być autorem 1 i 2 Listu Piotra. Powtarza argumenty o analfabetyzmie Piotra i twierdzi on, że po zmartwychwstaniu Jezusa Piotr miał inne sprawy na głowie niż nauka języka greckiego oraz czytania i pisania. I że nie mógł znać greckiej Septuaginty. Jeśli chodzi o argument, że list spisał Sylwan na polecenie Piotra, to po pierwsze, Ehrman odrzuca możliwość, że 1 P jest tłumaczeniem z aramejskiego. Po drugie, twierdzi, że Sylwan miał być osobą dostarczającą list. A jeśli Piotr używał innego sekretarza, czy to by spisać list, czy jako współautora, to ta osoba nie jest wymieniona w liście. Twierdzi też, że nie ma świadectw ze starożytności, że ktoś pisze list dla innej osoby. Ponadto twierdzi też, że 1 P nawiązuje do zniszczenia Jerozolimy w roku 70-tym, a więc musiał być napisany już po śmierci Piotra.

(„Kanoniczne i niekanoniczne pisma Piotrowe cz.10 Czy Piotr mógł w jakiś inny sposób spisać 1 i 2 List Piotra”)

Zarzuty -polska Wikipedia (https://pl.wikipedia.org/wiki/1._List_Piotra-stan na 25.06.2024)

Sekcja Problem autentyczności

Piotrowe autorstwo zostało poświadczone przez Ireneusza, Tertuliana, Klemensa Aleksandryjskiego i Orygenesa.

Niektórzy krytycy zaprzeczali prawdziwemu autorstwu Piotra, wysuwając różne argumenty (literacka greka), nie są one jednak przekonujące. Jak podaje sam Piotr: „list napisałem przy pomocy Sylwana” (5,12) – chodzi o Sylasa, współpracownika Pawła, stąd też podobieństwa z listami Pawłowymi. Możliwe też, że jest to homilia zawierająca części pierwotnej liturgii chrzcielnej.

Zarzuty -angielska Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/First_Epistle_of_Peter-stan na 25.06.2024)

Generalnie angielska Wikipedia powtarza ogólne zarzuty o braku edukacji Piotra, o tym, że 1 P rzekomo się odnosi do prześladowań za czasów Domicjana (81-96). Rzekomo Rzym miał być zwany przez Żydów Babilonem dopiero po zburzeniu Świątyni w 70 r. mamy również zaprzeczanie, że Sylwan był sekretarzem Piotra i twierdzenia, że był jedynie doręczycielem listu. Z drugiej strony niektórzy uczeni wskazują na podobieństwa 1 P do mów Piotra w Dziejach Apostolskich, nawiązania do wypowiedzi Jezusa sugerujące pochodzenie od naocznego świadka, poświadczenie w 2 P oraz Listach Klemensa.

Zarzuty Early Christian Writings (1 Peter https://www.earlychristianwritings.com/1peter.html rel="nofollow")

Early Christian Writings datuje 1 P na okres 80-110. Autorzy, których Kirby cytuje, zwracają uwagę na retoryczną stronę listu i dobre opanowanie greki i znajomość Septuaginty (przy równoczesnym braku wpływu tekstu hebrajskiego i aramejskich targumów), elementy teologii Pawła, choć też i pewne z nią różnice. Stwierdzając, że mało prawdopodobne jest, by autorem był Piotr. Próbują atakować autorstwo Sylwana ze względu na niewielką zbieżność 1 P z Listami do Tesaloniczan i Dz 15,29, a także twierdzić, że użyte w 1 P 5,12 wyrażenie wskazuje na Sylwana jako doręczyciela listu. Zarzucają niewielką ilość odniesień do życia Jezusa w 1 P rzekomo napisanego przez najbliższego ucznia Jezusa. I próbują odnieść prześladowania opisane w 1 P do czasów Domicjana. Zarzucają także brak odniesień do 1 P w Kanonie Muratoriego, wątpiąc w rzymskie pochodzenie 1 P.

Odpowiedź na zarzuty

Najistotniejszą kwestią jest rola, jaką odegrał Sylwan przy komponowaniu 1 P. Tym zajmiemy się w dalszej części, na razie obalmy pozostałe zarzuty.

I tak jak już określiliśmy, pogardliwe twierdzenia o braku wykształcenia Piotra i nieznajomości greki można sobie darować. Galilea była w tym okresie silnie zhellenizowana i możliwe jest, że Piotr Apostoł znał przynajmniej co nieco zwrotów greckich. A po 30 latach przewodzenia Kościołowi, po tym, jak zapewne przemierzył pół cesarstwa rzymskiego i dotarł do Rzymu, mógł się jej w wystarczający sposób nauczyć. Podobnie mógł też poznać dobrze Pismo w greckim tłumaczeniu Septuaginty, uczestnicząc w niezliczonych spotkaniach i dyskusjach nad Pismem w greckojęzycznych żydowskich synagogach i chrześcijańskich zgromadzeniach. Nieprawdą jest, że w 1 P nie ma odniesień do targumów. Ks. prof. Mirosław Stanisław Wróbel dopatrzył się np. nawiązania w 1 P 1,12 do Targumu Neofiti do Rdz 28,12 (Wprowadzenie do Biblii aramejskiej, Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej Gaudium 2017 str. 332-333)

Co do argumentu Ehrmana, że 1 P zawiera odniesienia do zniszczenia Jerozolimy, nie kojarzę żadnego takiego fragmentu. Być może chodzi o argument, że Rzym miał być przez Żydów nazywany Babilonem dopiero po zburzeniu Świątyni w 70 r. Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że nie był on tak określany wcześniej, a tym bardziej chrześcijanie mogliby go tak określać, po prześladowaniach, jakie rozpętał cesarz Neron po pożarze Rzymu w 64 r. Co do twierdzeń, że 1 P opisuje prześladowania za czasów Domicjana w latach 90-tych, niekoniecznie. Nie znamy, nie mamy pełnej wszystkich prześladowań chrześcijan w starożytnym Rzymie, do których dochodziło regularnie na różnych obszarach, na większą lub mniejszą skalę. Czasem były to po prostu lokalne i chwilowe incydenty na jakimś obszarze, gdy np. ktoś z zawiści zadenuncjował jakiegoś lokalnego chrześcijanina. Czasem skala była większa. Do prześladowań dochodziło regularnie już w erze apostolskiej (o czym wiemy z Dziejów i opisywanych tam zamieszek w miastach, gdzie przebywał Paweł, czy np. z 1 Tes 2,14: Bracia, wyście się stali naśladowcami Kościołów Boga, które są w Judei w Chrystusie Jezusie, ponieważ to samo, co one od Żydów, wyście wycierpieli od rodaków, 1 Tes jest powszechnie uznawany za autentyczny list Pawła), więc niewykluczone, że do jakichś prześladowań w Azji Mniejszej mogło dojść już w latach 60-tych za panowania Nerona, a nie dopiero 20-30 lat później. Argument, ile w 1 P jest odniesień do życia i nauk Jezusa, jest zupełnie subiektywny i niczego nie rozstrzyga. E Jaquier doliczył się podobno aż 54 aluzji do słów Chrystusa w 1 P. Natomiast brak wzmianki o obydwu Listach Piotra w Kanonie Muratoriego datowanego zwykle na druga połowę II w., kiedy przynajmniej 1 P jest poświadczony dużo wcześniej, rzeczywiście budzi pewne zdziwienie. Niektórzy (jak np. Theodor Zahn, wybitny niemiecki protestancki biblista z przęlomu XIX i XX w.) sugerowali wręcz, że w oryginalnym rękopisie Kanonu (z którego go przepisano do obecnego manuskryptu z VIII w.) była w tym miejscu luka.

Postać Sylasa (Sylwana), domniemanego (współ)autora 1 Listu Piotra

Powszechnie uważa się, że Sylwan (wymieniony w 2 Kor 1,19; 1 Tes 1,1; 1 P 5,12) i Sylas (pod którym to imieniem występuje w Dziejach Apostolskich) to jedna i ta sama osoba. Sylas to po prostu grecka forma imienia hebrajskiego Szeila, Saul -co znaczy „uproszony” -a łacińskim odpowiednikiem jest właśnie Sylwanus, lub w skrócie Sylwan. Wedle relacji Dziejów Apostolskich, Sylas był obok Judy zwanego Barsabas, jednym z emisariuszy Kościoła w Jerozolimie, którzy po Soborze Jerozolimskim ok. 50 r. (na którym zdecydowano się nie nakładać na chrześcijan pogańskiego pochodzenia obowiązku zachowywania zwyczajów żydowskich) do Antiochii Syryjskiej z listem dekretem Soboru (Dz 15,22-33). Później pozostał w Antiochii, a następnie towarzyszył Pawłowi w jego drugiej podróży misyjnej (Dz 15,39-41). W Filippi, Paweł i Sylas zostali uwięzieni, a następnie, w wyniku cudownego trzęsienia ziemi, uwolnieni (Dz 16,19-40). Po uwolnieniu Paweł złożył skargę przeciw pretorom w Filippi, w następujących słowach: «Publicznie, bez sądu biczowali nas, obywateli rzymskich, i wtrącili do więzienia, a teraz cichaczem nas wyrzucają? O, nie! Niech tu sami przyjdą i wyprowadzą nas!» (Dz 16,37). Stąd wniosek, że Sylas, podobnie jak Paweł był obywatelem rzymskim cieszącym się określonymi przywilejami. W dalszej podróży Paweł, Sylas i Tymoteusz, wierny uczeń Pawła pozyskany przez niego w Listrze, przeszli przez Amfipolis, Apolonię, Tesaloniki i Bereę. Następnie w wyniku rozruchów w Berei, Paweł został odesłany do Aten, podczas gdy Sylas i Tymoteusz pozostali w Berei (Dz 17,1-15). Później Paweł udał się do Koryntu (Dz 17,33-18,1), a Sylas i Tymoteusz powrócili do Koryntu z misji do Macedonii (Dz 18,5; 1 Tes 3,1-7 mówi tylko o posłannictwie Tymoteusza do Tesaloniki, być może Sylas udał się gdzie indziej, np. do Berei, Amfipolis albo Apolonii). Przypuszczalnie w Koryncie ok. 51 r. zostały napisane obydwa Listy do Tesaloniczan, których współautorem miał być Sylas-Sylwan:

(1 Tes 1): 1 Paweł, Sylwan i Tymoteusz1 do Kościoła Tesaloniczan w Bogu Ojcu i Panu Jezusie Chrystusie. Łaska wam i pokój!

(2 Tes 1): 1 Paweł, Sylwan i Tymoteusz do Kościoła Tesaloniczan w Bogu Ojcu naszym i Panu Jezusie Chrystusie.

Po tym wszystkim Sylwan znika z relacji biblijnej. Mamy tylko wzmiankę w 2 Kor 1,19, że Koryntianom Syna Bożego, Chrystusa Jezusa głosili razem Paweł, Sylwan i Tymoteusz, no i właśnie uwagę Piotra w 1 P 5,12, że krótko, jak mi się wydaje, wam napisałem przy pomocy Sylwana, wiernego brata. Niewiele więcej wiemy o Sylwanie ze źródeł pozabiblijnych. Pseudo-Doroteusz miał utrzymywać, że Sylas został biskupem Tesaloniki. Martyrologium Rzymskie twierdzi, że zmarł w Macedonii, przypisując mu wspomnienie 13 lipca.

[źródła: Słownik-konkordancja osób Nowego Testamentu, Pius Czesław Bosak, W drodze, Poznań 1991, hasła „Sylas” i „Sylwan” str. 386-389, Kazimierz Romaniuk: Uczniowie i współpracownicy Pawła. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1993, str. 125-132]

Jak widać z tego opisu, Sylwan był obywatelem rzymskim, najpewniej zhellenizowanym Żydem, nosił łacińskie imię. To, że został wysłany przez Kościół-Matkę w Jerozolimie jako emisariusz do greckojęzycznej Antiochii, sugeruje, że posiadał zdolności dyplomatyczne i cieszył się szacunkiem. Bardzo możliwe, że posiadł odpowiednie wykształcenie retoryczne i dobrze znał Pismo w greckim przekładzie Septuaginty oraz techniki jego egzegezy, być może na porównywalnym poziomie co Paweł, któremu towarzyszył podczas drugiej podróży misyjnej. Taka charakterystyka w pełni odpowiada charakterystyce pisma, jakim jest 1 P. Nic dziwnego, że możliwość, iż 1 P został w głównej mierze spisany przez Sylwana, a Piotr autoryzował go swoim autorytetem, budzi furiacką wściekłość racjonalistów, którzy starają się wszelkimi sposobami podważyć tę możliwość. Poniżej kluczowa fraza 1 P 5,12 w oryginalnej grece i tłumaczeniu słowo w słowo:

Δια Σιλουανου υμιν του πιστου αδελφου, ως λογιζομαι, δι ολιγων εγραψα.

Poprzez Sylwana wam (rodzajnik)wiernego brata, jak uważam, przez niewiele-słów napisałem.

Osią ataku racjonalistów stało się tłumaczenie tego wyrażenia. Interpretacje są zasadniczo trzy: 1. Sylwan był współautorem listu 2. Sylwan był skrybą spisującym tekst listu 3. Sylwan był doręczycielem listu do chrześcijan w Azji Mniejszej. Generalnie, wszystkie te trzy możliwości mogą być razem prawdziwe. Jednak racjonaliści chcą wściekłym waleniem, zamęczaniem, zakrzyczeniem i onieśmielaniem, metodą brutalnej siły, wmówić ludziom, że to wyrażenie może oznaczać jedynie, że Sylwan był dostarczycielem listu lub ewentualnie skrybą. A nie współautorem pomagającym Piotrowi w napisaniu listu. Jak najbardziej mógł, wyrażenie Δια samo w sobie oznacza tylko, że Sylwan był pewnego rodzaju pośrednikiem między Piotrem a odbiorcami listu -w dowolny z tych trzech wymienionych sposobów. Później omówimy to jeszcze szerzej, ale w tym miejscu przypomnijmy sobie, że Sylwan miał być także współautorem obydwu Listów Pawła do Tesaloniczan. Zatem na razie przedyskutujmy, jaka mogła być jego rola w kompozycji tychże pism.

Listy do Tesaloniczan pisane są na ogół w liczbie mnogiej, choć są też i fragmenty pisane w liczbie pojedynczej (1 Tes 2, 18: Dlatego chcieliśmy przybyć do was, zwłaszcza ja, Paweł, jeden raz i drugi, ale przeszkodził nam szatan, co pokazuje, że Sylas także nie dotarł do Tesaloniczan, tylko Tymoteusz; 4,11: Zachęcam was jedynie, bracia, abyście coraz bardziej się doskonalili i starali zachować spokój, spełniać własne obowiązki i pracować własnymi rękami, jak to wam nakazaliśmy; 5,27 Zaklinam was na Pana, aby list ten został odczytany wszystkim braciom; 2 Tes 3,17 Pozdrowienie ręką moją - Pawła. Ten znak jest w każdym liście: Tak piszę.). 1 List Piotra napisany jest w liczbie pojedynczej. Listy do Tesaloniczan powszechnie uważa się za najwcześniejsze listy Pawła (niektórzy bibliści uważają, że List do Galatów może być jeszcze wcześniejszy, ale to mniejszość, większość uważa go za późniejszy, patrz artykuł Czy opisy powołania Świętego Pawła i Soboru Jerozolimskiego w Liście do Galatów są sprzeczne z relacjami Dziejów Apostolskich?,link)

Przeglądając listy Pawła, widzimy, że Tymoteusz jest wymieniony jako współautor 2 Listu do Koryntian (2 Kor,1,1), Listu do Filipian (Flp 1,1), Listu do Kolosan (Kol 1,1), 1 i 2 Listu do Tesaloniczan (1 Tes 1,1, 2 Tes 1,1) i Listu do Filemona (Flm 1,1). Jako współautor 1 Listu do Koryntian wymieniany jest Sostenes (1 Kor 1,1), a w przypadku Listu do Rzymian mamy uwagę (Rz 16, 22), że pisał go niejaki Tercjusz. W przypadku pozostałych listów (do Galatów, Efezjan oraz Listów Pasterskich, 1 i 2 do Tymoteusza i Tytusa) nie ma mowy o współautorach, a w przypadku Listu do Galatów, mamy wskazówkę (Ga 6,11 Przypatrzcie się, jak wielkie litery własnoręcznie stawiam ze względu na was), że Paweł mógł spisać ten list osobiście, a nie, jak było w zwyczaju, dyktować treść skrybie.

Choć wydaje się, że przy pisaniu Listów do Tesaloniczan, rola Pawła jest dominująca, to jednak Paweł i Sylwan wydaje się, że są oni tam traktowani na równi. Być może podział ról przy pisaniu tych listów był taki, że Paweł razem z Sylwanem ustalali ich treść, dyktowali, a Tymoteusz, niedawno nawrócony młodzieniec z Listry, spisywał listy własnoręcznie. Podobnie w przypadku innych listów Pawła, gdzie jako współautor wymieniany jest Tymoteusz, mógł on być skrybą, spisującym dyktowane mu przez Pawła listy. Kiedy indziej był nim Sostenes lub Tercjusz. Spisujący list mógł być wymieniony na początku lub końcu listu (albo w ogóle niewymieniony), mogło być różnie. Tego nie wiemy. Mnie się wydaje jednak całkiem realną możliwością, że to właśnie Sylwan uczył zarówno Piotra, jak i Pawła sztuki komponowania listów. I mógł też mieć wpływ na dobór tematów i głoszone przez nich nauki, zwłaszcza przez Pawła. Jaki jednak był dokładnie wkład Sylwana tak w listy Pawła do Tesaloniczan, jak i w 1 P, tego nie jesteśmy w stanie określić, bo nie mamy żadnych pism Sylwana (istnieje za to gnostycki apokryf Nauki Sylwana znaleziony w Nag Hammadi). To, że Sylwan nie jest wymieniony jako współautor listu we wstępie, mogło wynikać z uniżenia Sylwana, który nie chciał występować na równi z Księciem Apostołów. Z 1 P mogło być podobnie jak w przypadku Listów do Tesaloniczan, tylko że zamiast trójcy autorów Paweł-Sylwan-Tymoteusz, mielibyśmy trio Piotr-Sylwan-Marek. Są to jedyne trzy osoby wymienione imiennie w pozdrowieniach w 1 P, a w Babilonie razem z wami wybrana (tzn. najpewniej Kościół w Rzymie) liczyła zapewne dużo więcej osób znanych adresatom. Możliwe, że właśnie wymienione są tylko trzy osoby, które bezpośrednio pracowały nad 1 P, przy czym Marek pełniłby rolę skryby. Co niekoniecznie musiało oznaczać, że był on tylko biernym przepisywaczem, zupełnie bez żadnego własnego aktywnego wkładu.

Ponadto istnieje hipoteza, że 1 P zawiera fragmenty liturgii chrztu w pierwotnym Kościele (omawia to zagadnienie ks. Feliks Gryglewicz w ekskursie „Pierwotna liturgia chrztu św. jako źródło Pierwszego Listu św. Piotra, Listy katolickie: wstęp, przekład, komentarz,, Pallotinum 1959, str. 247-250). Wedle M.E. Boismarda miały to być fragmenty 1 P 1,3-5.6-9.13-21; 1,22-2,10; 2,11-3,7 i 5,5a; 5,5b-9; 3,8-9; 3,10-12. Być może, ale trudno powiedzieć. W każdym razie wydaje się całkiem prawdopodobnym, że 1 P stanowi tak naprawdę amalgamat pism i wkładu wielu osób, który następnie został autoryzowany osobiście przez samego Piotra Apostoła. Co samo w sobie obala często powtarzany argument o różnicach stylistycznych i leksykalnych pomiędzy obydwoma listami Piotrowymi. Obok często podkreślanych istotnych różnic między 1 P a 2 P są jednak także pewne podobieństwa, jak również uczeni doszukują się pewnych podobieństw ze zwrotami z Ewangelii Marka (która miał opierać się na katechezie Piotra), jak również z przemównieniami Piotra w Dziejach Apostolskich (Pierwszy list św. Piotra, w: Listy katolickie: wstęp, przekład, komentarz, ks. Feliks Gryglewicz, Pallotinum 1959, str. 167)

Wykorzystywanie innych osób do tworzenia pism, tzw. amanuensis, czy też ghostwriting są stare jak świat. Nie wszystkie słowa trzeba spisać osobiście, by być uznanym za autora utworu. Twierdzenia Ehrmana, że nie ma świadectw ze starożytności, że ktoś pisze list, czy inny utwór retoryczny dla innej osoby, świadczą tylko i wyłącznie o ignorancji tegoż „profesora”. Była to praktyka powszechna. Przykładowo, od V w. p.n.e. w Atenach funkcjonowali tzw. logografowie attyccy. Byli to specjalni pisarze do wynajęcia, którzy specjalizowali się w komponowaniu mów sądowych. Jeśli ktoś miał sprawę w sadzie, nie miał umiejętności retorycznych, ani nie stać go było na profesjonalnego adwokata, szedł do takiego pisarza, który za odpowiednią opłatą komponował dla niego mowę sądową w jego sprawie, wykorzystując przy okazji odpowiednie techniki retoryczne. Następnie klient uczył się takiej mowy na pamięć i w dniu procesu ją wygłaszał, licząc, że podane w niej argumenty przechylą wyrok na jego korzyść. Z Aten praktyka ta rozpowszechniła się w całym świecie grecko-rzymskim. Tacyt (Roczniki XIII,3,1-2) podaje, że Seneka Młodszy ułożył Neronowi mowę na pogrzeb poprzedniego cesarza Klaudiusza. Itd. Wiadomo, że zdecydowana większość zarządzeń cesarzy rzymskich nie była pisana przez nich osobiście, tylko przez podlegających im urzędników. Natomiast w nowszych czasach, wiadomo, że np. wiele encyklik papieskich także było pisane przez inne osoby (o czym pisze choćby angielska Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Ghostwriter#Religious ). Jest powszechnie wiadomym, że książkową nowelizację pierwszych Gwiezdnych Wojen z 1977 r. nie napisał George Lucas, będący „oficjalnym” autorem, lecz Alan Dean Foster (choć nie ma wątpliwości, że ogólna idea i zarys opowieści pochodzi od Lucasa). W przypadku słynnej serii podręczników do fizyki teoretycznej autorstwa radzieckich fizyków Lwa Landaua i Jewgienija Lifszyc (znanych jako Landau-Lifszyc, czy po prostu Landau), mówi się, że choć sama idea pochodziła od Landaua, to jednak większość tekstu napisał wprost Lifszyc. Stąd wzięła się legenda (nieco pewnie przesadzona), że książki te nie zawierają „ani jednego słowa Landaua i ani jednej myśli Lifszyca”.

I podobnie może być z 1 P. Tak jak już mówiłem -w jaki dokładnie powstawał 1 P, jak wielki był wkład Piotra, jak wielki Sylwana, jak wielki jeszcze innych źródeł czy osób, tego nie jesteśmy już dzisiaj w stanie określić. Nie znaczy to, bynajmniej, ze wkład samego Piotra musiał być marginalny, że się on tylko podpisał. 1 P jest produktem złożonej organizacji kościelnej, być może zawiera elementy liturgii chrztu. Ale to właśnie sam Piotr, prosty rybak z Galilei, któremu Jezus powierzył klucze Królestwa Niebieskiego (Mt 16,19) i który po wniebowstąpieniu Chrystusa objął przewodnictwo w kościele, był odpowiedzialny za powstanie tej organizacji. Nawet jeśli miał ludzi do pomocy, którzy służyli mu swoimi talentami, nie musiał sam jeden dopracowywać wszystkich szczegółów.

Jest to jedno możliwe rozwiązanie problemu 1 P, co nie znaczy, że jedynie słuszne. Dla kontrastu, np. John A.T. Robinson odrzucał hipotezę pośrednictwa Sylwana przy napisaniu 1 P, i twierdził, że Piotr napisał ten list osobiście. Dobra greka i opanowanie technik wykładania Pisma, a także retoryki (sztuki przekonywania słuchaczy), zdaniem Robinsona, miały stanowić dla Piotra, Jakuba i innych Apostołów niezbędne kwalifikacje, które oni musieli opanować, by wykazać się jako przywódcy.

W każdym razie nie ma niczego, co by uniemożliwiało zredagowanie 1 Listu Piotra za życia Apostoła, czy to przez niego osobiście, czy też pod jego kierownictwem przez jego współpracowników, szczególnie Sylwana. A świadectwa Tradycji są bardzo silne, pokazują, że wczesny Kościół nie miał wątpliwości co do pochodzenia 1 P od Piotra. I tego stanowiska wypadałoby się trzymać.

2 List Piotra

Ogólne omówienie

Autor 2 P we wprowadzeniu podaje się za Szymona Piotra:

(2 P 1): 1 Szymon Piotr, sługa i apostoł Jezusa Chrystusa, do tych, którzy dzięki sprawiedliwości Boga naszego i Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, otrzymali wiarę równie godną czci jak i nasza: 2 Łaska wam i pokój niech będą udzielone obficie przez poznanie Boga i Jezusa, Pana naszego!

W przeciwieństwie do 1 P, w 2 P nie ma żadnych wzmianek, by ktoś Piotrowi pomagał w pisaniu tego listu. Za to mamy wzmiankę, że Piotr pisze do adresatów już drugi list:

(2 P 3): 1 Umiłowani, piszę do was już ten drugi list; w nich pobudzam wasz zdrowy rozsądek i pamięć, 2 abyście przypomnieli sobie słowa, które były dawno już przepowiedziane przez świętych proroków, oraz przykazanie Pana i Zbawiciela, podane przez waszych apostołów.

Na ogół uważa się, że jest to nawiązanie do 1 P, choć też są i inne teorie, że być może chodzi np. o jakiś niezachowany list. Autor, czyli w domyśle Piotr, pisze:

(2 P 1): 13 Uważam zaś za słuszne pobudzić waszą pamięć, dopóki jestem w tym namiocie, 14 bo wiem, że bliskie jest zwinięcie mojego namiotu, jak to nawet Pan nasz Jezus Chrystus dał mi poznać 15 Starać się zaś będę, abyście zawsze mieli sposobność po moim odejściu o tym sobie przypominać.

Zwykle uznaje się to za odniesienie do bliskiej śmierci Piotra, który wedle tradycji zginął za Nerona w 64 lub 67 r. ukrzyżowany głową w dół. List miałby zostać napisany krótko przedtem i być swoistym testamentem Księcia Apostołów. Tematyka koncentruje się wokół paruzji, końca świata i ostatecznego sądu. Autor 2 P przestrzega przed odstępcami i fałszywymi nauczycielami, jacy mają przyjść i już przyszli, by zwodzić wiernych, potępiając ich poprzez analogiczne sformułowania jak w Liście Judy (patrz tabele we Wstępie). Stwierdza, że Dzień Pański przyjdzie niespodziewanie jak złodziej (2 P 3,10), nie wiadomo kiedy dokładnie. Tak więc nie można z jednej strony skarżyć się, że Bóg zwleka z wypełnieniem tejże obietnicy, a z drugiej bagatelizować to, by móc swobodnie oddawać się rozpuście i występkom, sądząc, że można uniknąć kary Bożej.

Język 2 P znacząco różni się od języka 1 P. Na 699 indywidualnych słów w obu listach tylko 100 jest wspólnych, 1 P ma 369 słów sobie właściwych, 2 P zaś 230. Niekiedy te same pojęcia są wyrażane za pomocą różnych wyrażeń w obydwu listach. Istnieją jednak również pewne zwroty wspólne występujące w Nowym Testamencie tylko w Listach Piotra (np. 1 P 1,2 i 2 P 1,2: Łaska wam i pokój niech będą udzielone obficie!; 1 P 1,19 niepokalanego i bez zmazy i 2 P 3,14: bez plamy i skazy; 1 P 1,15: który was powołał i 2 P 1,3: który powołał nas; 1 P 2,2 byście dzięki niemu wzrastali ku zbawieniu i 2 P 3,18: Wzrastajcie zaś w łasce i poznaniu). Styl 2 P jest znacznie bardziej chropowaty, mniej wyrafinowany od stylu 1 P i czasem ciężko zrozumieć o co dokładnie chodzi autorowi.

W przeciwieństwie do Listu Judy i 1 P, Drugi List Piotra jest bardzo słabo potwierdzony w przekazach Tradycji, na równi słabo jak List Jakuba. To dwa najsłabiej poświadczone pisma Nowego Testamentu, które wprost cytuje dopiero żyjący w pierwszej połowie III w. Orygenes, zaznaczając wątpliwości co do ich pochodzenia i natchnienia. Patrz np.:

Również i Piotr stwierdza: „Staliście się uczestnikami -to znaczy wspólnikami -Bożej natury”[2 P 1,4]-Orygenes, Homilia IV,4 o Księdze Kapłańskiej (tłumaczenie: Stanisław Kalinkowski)

Piotr zaś, na którym się wznosi budowla kościoła Chrystusowego, którego bramy piekielne nie przemogą, jeden tylko pozostawił List powszechnie uznany, a może i drugi, ale to rzecz wątpliwa. -Orygenes, fragment V księgi Komentarza do Ewangelii Jana, zachowany u Euzebiusza, Historia Kościoła VI,25,8 (tłumaczenie Arkadiusza Lisieckiego)

Podobnie Euzebiusz z Cezarei zaliczał 2 P do ksiąg wątpliwych:

Z listów Piotrowych jeden, ten który się zowie Pierwszy, cieszy się powszechnym uznaniem, czerpią z niego starzy prezbiterzy w swych pismach jako z źródła niewątpliwego. Natomiast co do tak zwanego Drugiego Listu istnieje tradycja, że wprawdzie nie należy do Testamentu, ale ponieważ wielu go uważało za pożyteczny, przeto się przechował razem z innymi pismami. Piotra zaś imieniem nazwane Dzieje oraz jego imię nosząca Ewangelia, tudzież tak zwane Kazanie i Apokalipsa jego, nie zostały z całą pewnością, jak wiemy, przekazane wśród pism katolickich, bo żaden z pisarzy kościelnych, ani dawniejszych ani współczesnych, nie posługiwał się zawartymi w nich dowodami. […] Oto wszystko, co można powiedzieć o pismach oznaczonych Piotra imieniem, z których znam jeden tylko List jako autentyczny i uznany przez starych prezbiterów. - Euzebiusz, Historia Kościoła III 1,1-4 (tłumaczenie Arkadiusza Lisieckiego)

Do wątpliwych zaś [ksiąg] chociaż przez wielu uznawanych, należą tak zwany List Jakuba, Judy, Drugi Piotrowy, oraz Drugi i Trzeci List, przypisywany Janowi, czy to ewangeliście, czy też jakiemuś innemu jego współimiennikowi. - Euzebiusz, Historia Kościoła III 25,3 (tłumaczenie Arkadiusza Lisieckiego)

Hieronim zaś stwierdził:

Napisał [Piotr] dwa listy, zwane powszechnymi. Wielu zaprzecza, iż drugi od niego pochodzi, z powodu stylu, jakim się różni od pierwszego. ( De Viris Illustribus 1, tłumaczenie: Władysław Szołdrski).

W innym swoim dziele jednak tak bronił autentyczności obydwu Listów:

Miał więc [Paweł] Tytusa jako tłumacza, tak jak błogosławiony Piotr miał Marka, którego Ewangelia została ułożona w ten sposób, że Piotr opowiadał, a on spisywał. Przecież i dwa listy, które uchodzą za Piotrowe, różnią się między sobą stylem, charakterem i układem słów; z tego wnioskujemy, że zależnie od okoliczności posługiwał się różnymi tłumaczami. -List 120 do Hedybii, 11 (tłumaczenie: Jan Czuj)

Z czasem jednak do końca IV w. 2 P został powszechnie uznany za kanoniczny. Chociaż tak bardzo słabo poświadczony w Tradycji, to jednak 2 P zawiera jedne z najmocniejszych stwierdzeń w całym Nowym Testamencie. Przedstawia on np. relację o Przemienieniu Jezusa (por. Mt 17,1-8; Mk 9,2-8; Łk 9,28-36), która miałaby pochodzić od samego naocznego świadka:

(2 P 1): 16 Nie za wymyślonymi bowiem mitami postępowaliśmy wtedy, gdy daliśmy wam poznać moc i przyjście Pana naszego Jezusa Chrystusa, ale [nauczaliśmy] jako naoczni świadkowie Jego wielkości. 17 Otrzymał bowiem od Boga Ojca cześć i chwałę, gdy taki oto głos Go doszedł od wspaniałego Majestatu: To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie. 18 I słyszeliśmy, jak ten głos doszedł z nieba, kiedy z Nim razem byliśmy na górze świętej.

Także mamy stwierdzenie, często wykorzystywane w katolickiej apologetyce, że proroctw Pisma nie należy wyjaśniać prywatnie -to (wedle katolickiej interpretacji) Kościół autorytatywnie wyjaśnia Pismo:

(2 P 1): 20 τουτο πρωτον γινωσκοντες, οτι πασα προφητεια γραφης ιδιας επιλυσεως ου γινεται· 21 ου γαρ θεληματι ανθρωπου ηνεχθη προφητεια ποτε, αλλα υπο πνευματος αγιου φερομενοι ελαλησαν απο θεου ανθρωποι.

(2 P 1): 20 To przede wszystkim miejcie na uwadze, że żadne proroctwo Pisma nie jest dla prywatnego wyjaśnienia. 21 Nie z woli bowiem ludzkiej zostało kiedyś przyniesione proroctwo, ale kierowani Duchem Świętym mówili Boga święci ludzie. (Biblia Tysiąclecia)

Trzeba jednak zaznaczyć, że tłumaczenie i interpretacja tego fragmentu jest mocno niejasna. W innym tłumaczeniu (katolickim, ale z ducha jakby mocno protestanckim!):

(2 P 1): 20 A przy tym to przede wszystkim wiedzcie, że żadne proroctwo Pisma nie powstaje z prywatnej wypowiedzi. 21 Proroctwo bowiem nie z woli człowieka kiedyś zostało dane, lecz pod wpływem Ducha Świętego wypowiedzieli [je] ludzie od Boga. (tłumaczenie Remigiusza Popowskiego)

Tzn. proroctwa nie są prywatnymi wymysłami, analogicznymi do wymysłów pogańskich poetów o mitach i bogach, gdzie każdy ma prawo mówić co innego, lecz są autentycznymi wypowiedziami pod wpływem Ducha Świętego i nie należy ich lekceważyć.

Autor 2 P odnosi się do listów Pawła. Jest to jeden z niewielu przykładów w Nowym Testamencie odniesień pomiędzy poszczególnymi jego księgami:

(2 P 3): 14 Dlatego, umiłowani, oczekując tego, starajcie się, aby [On] was zastał bez plamy i skazy - w pokoju, 15 a cierpliwość Pana naszego uważajcie za zbawienną, jak to również umiłowany nasz brat Paweł według danej mu mądrości napisał do was,16 jak również we wszystkich listach, w których mówi o tym. Są w nich trudne do zrozumienia pewne sprawy, które ludzie niedouczeni i mało utwierdzeni opacznie tłumaczą, tak samo jak i inne Pisma, na własną swoją zgubę.

Wedle tego świadectwa, fałszywi nauczyciele przekręcają nauki w Listach Pawła, tak jak i w innych Pismach -Listy Pawła są tu traktowane na równi ze Starym Testamentem. Nie wiemy, do jakich fragmentów Listów Pawła nawiązuje autor 2 P -najbliżej pasują Rz 2,4 i 1 Kor 3,10.

Nic dziwnego, że wobec tak silnych stwierdzeń, 2 P budzi wściekłość racjonalistów i ateistów, którzy starają się za wszelką cenę zanegować jego pochodzenie od Piotra. Sprawę ułatwia im to, że wobec słabości poświadczenia w Tradycji, pozornie wydaje się, że argumenty przeciw autentyczności 2 P są najsilniejsze i najtrudniej ze wszystkich ksiąg Nowego Testamentu wybronić jego tradycyjne autorstwo. Ale najpierw zapoznajmy się z wysuwanymi zarzutami.

Zarzuty Ehrmana: Ehrman twierdzi, że większość krytycznych badaczy zgadza się, że autorem 2 P nie może być Szymon Piotr. 2 P napisał greckojęzyczny chrześcijanin, a nie aramejski chłop. Styl odbiega od stylu 1 P, więc hipotetycznie Szymon Piotr mógł być autorem 1 P, ale nie 2 P. Ponieważ, zdaniem Ehrmana, 2 P wykorzystuje tekst Listu Judy, który miał zdaniem Ehrmana, powstać pod koniec I w., to 2 P musi być jeszcze późniejszy, a więc musiał zostać napisany długo po śmierci Piotra. Ehrman twierdzi, że najwcześniejsze wzmianki o 2 P pochodzą z 220 r. n.e., a upowszechnia się w IV w. Zostaje wówczas włączony do kanonu Nowego Testamentu, ze względu na to, że Ojcowie Kościoła dostrzegli w nim wygodny oręż przeciw swoim przeciwnikom. Ehrman porównuje rzekome wspomnienia autora 2 P o Przemienieniu Pańskim z analogicznymi zapewnieniami apokryficznej Apokalipsy Piotra, też niby napisanej przez Piotra (tzn. samo to, że ktoś twierdzi, że był Apostołem i naocznym świadkiem, nie oznacza, że to musi być prawda) . Według Ehrmana wzmianka o „mitach” w 2 P wskazuje, że przeciwnikami autora 2 P byli wcześni gnostycy. Mieli się oni również powoływać na listy Pawła, uważają je za Pismo Święte, co miało wskazywać, że 2 P powstał długo po śmierci Pawła (która nastąpiła mniej więcej w tym samym czasie, co śmierć Piotra). Ponadto tak jak w przypadku Listu Judy, autor 2 P niewiele wspomina o poglądach swoich przeciwników (str. 608-611, praktycznie dosłownie ta sama argumentacja w: „Kanoniczne i niekanoniczne pisma Piotrowe cz.3 Wprowadzenie do 2 Listu Piotra”).

Zarzuty -polska Wikipedia (https://pl.wikipedia.org/wiki/2._List_Piotra-stan na 25.06.2024)

Sekcja Ogólnie

Tradycyjnie mówi się, że został napisany przez Piotra tuż przed śmiercią, a więc w 64–67 roku po Chrystusie. Dokładni jego odbiorcy nie są znani.

Liczne odniesienia do Listu św. Judy, polegające głównie na usystematyzowaniu jego treści, świadczą o tym, że te dwa listy są ewidentnie skorelowane ze sobą. Fakt ten pozwala stwierdzić, że pismo jest dziełem pochodzącym nawet z II w. po Chr., gdyż sam List św. Judy powstał już po pokoleniu apostołów (por. Jud 17). Za tak późną datacją 2. Listu św. Piotra przemawia również zawarte w nim odniesienie do św. Pawła: akceptacja jego nauki oraz potępienie błędnych interpretacji jego listów (por. 2 P 3,15-16).

Sekcja Autentyczność

Do IV wieku znajomość 2P była niewielka, lecz tylko w Syrii nie był uznawany za natchniony.

Obecnie istnieją wątpliwości co do autorstwa tego listu, o czym świadczyć miałyby różnice między pierwszym a drugim listem. Mówi się nawet o „pseudoanonimowości” tego listu, czyli że miałby on zostać napisany przez kogoś innego, lecz pod nadzorem i w imieniu Piotra. Za uznaniem Piotrowego autorstwa listu przemawia podobieństwo z pierwszym listem i tradycja kościelna. Przeciwko zaś – późna datacja pisma, znacznie wykraczająca poza przypuszczalny rok śmierci Apostoła.

Zarzuty -angielska Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Second_Epistle_of_Peter-stan na 25.06.2024)

Angielska Wikipedia przedstawia szeroki zakres dat powstania 2 P wysuwany przez różnych badaczy pomiędzy latami 60 a 150. Istnieją liczne aluzje do 2P w pismach Ojców Apostolskich (artykuł Roberta E. Picirilli's "Allusions to 2 Peter in the Apostolic Fathers"). Niektórzy uważają 2 P za pseudoepigraficzny testament Piotra, gatunek literacki popularny w tamtym okresie. Kwestia odniesień do listów Pawła jako Pisma w 2 P i jak to należy interpretować. Kwestia różnic leksykalnych między 1 P a 2 P i trudności w interpretacji tychże danych. Poza tym standardowe argumenty o różnicach językowych, użyciu Listu Judy, rzekomych polemikach z gnostycyzmem i odwlekaniu paruzji.

Zarzuty Early Christian Writings (2 Peterhttps://www.earlychristianwritings.com/2peter.html)

Early Christian Writings datuje 2 P na okres 100-160. Powtarza standardowe argumenty o powiązaniu z Listem Judy, z którego rzekomo celowo wycina cytaty z apokryfów. Wskazuje także na rzekome koncepcje hellenistyczne w 2 P (2 P 1,3: ἀρετῇ, aretē -cnota; 1.3.8.20, 2.20 ἐπίγνωσις, epignósis -wiedza, poznanie; 1.4 θείας κοινωνοὶ φύσεως -uczestnikami Boskiej natury itd.), a także odniesienia do listów Pawła i do 1 P. 2 P polemizuje także z bliskim oczekiwaniem paruzji (co miałoby się odnosić do późniejszej epoki, szczególnie II w. gdy gnostycy zaprzeczali materialnej paruzji) i wskazuje na autorytet nauczycielski Kościoła, pokazując powstawanie (tego znienawidzonego) katolicyzmu. Ale głównym zarzutem jest domniemane milczenie źródeł wczesnochrześcijańskich z II w. na temat 2 P. Milczą o nim Ireneusz, Tertulian, Cyprian, Klemens Aleksandryjski i Kanon Muratoriego. Pierwsza wzmianka pochodzi od Orygenesa, choć i on wzmiankuje, że autentyczność 2 P bywa podważana. Podobnie Euzebiusz. Jeśli 1 P nie jest autentyczny, to tym bardziej 2 P. Polikarp w swoim Liście do Filipian często używał 1 P, ale nigdy 2 P. Podobnie Ireneusz, choć w jego polemice z herezjami 2 P byłby bardzo przydatny. Istnieją za to powiązania z Apokalipsą Piotra.

Odpowiedź na zarzuty

Przede wszystkim, po raz kolejny należy odrzucić uprzedzenia, że Piotr miał być analfabetą z Galilei, który nie mógł znać języka greckiego i nie był w stanie napisać (lub podyktować skrybie) żadnego listu w tym języku. Po 30 latach przewodzenia Kościołem, gdy pół życia spędził na obczyźnie, przemierzając połowę cesarstwa rzymskiego, gdzie greka stanowiła lingua franca, mógł się jej już co nieco nauczyć. Tak samo nie ma przeszkód, by Piotr mógł sobie, poprzez kontakty z chrześcijanami pochodzenia pogańskiego, przyswoić pewne zwroty pochodzenia hellenistycznego czy wywodzące się z pogańskich misteriów, a następnie je schrystianizować.

Wykorzystanie Listu Judy -nie ma jednoznacznego dowodu, że 2 P wykorzystuje Jud (a nie odwrotnie, albo oba wykorzystują jeszcze jakieś trzecie, niezachowane źródło), ale większość autorów tak katolickich, jak i niekatolickich opowiada się za tym rozwiązaniem. Załóżmy, że tak rzeczywiście jest. Nic to nie rozstrzyga, bo jak widzieliśmy, nie ma żadnej przeszkody, by Jud przypisywać Judzie i datować go przed śmiercią Piotra. To tylko racjonaliści usiłują datować Jud jak najpóźniej, by w ten sposób wmawiać, że niby obalili 2 P. To, że 2 P miał wzorować się na wyrażeniach Jud w rzucaniu gromów na odstępców, nie musi oznaczać, że potępiał tych samych konkretnych ludzi. To raczej wzorzec literacki, a nie nawiązanie do konkretnej herezji.

Nie ma dowodu, że opisywani w 2 P fałszywi nauczyciele muszą być gnostykami z późniejszych czasów czy nawet II w. i że podobne poglądy nie mogły pojawić się w latach 60-tych I w. Oczekiwanie rychłej paruzji i rozczarowanie, że jeszcze nie nadchodzi, występowało w każdych czasach, zapewne także apostolskich pośród co bardziej niecierpliwych chrześcijan. Tym należało przypominać, że paruzja niekoniecznie musi nastąpić tak szybko, jak tego oczekują. Sam Chrystus zapowiadał, że nikt nie wie, tylko Ojciec, kiedy to się wydarzy (Mt 24,36; Mk 13,32).

Jeśli chodzi o różnice leksykalne pomiędzy 1 P i 2 P, to jeśli przyjmiemy, że 1 P stanowi pismo zredagowane przez wiele osób (przede wszystkim Sylwana) pod kierownictwem Piotra, to jest to argument bez znaczenia. Paradoksalnie, to właśnie w 2 P moglibyśmy mieć tekst pochodzący bezpośrednio od samego Piotra, podczas gdy 1 P to byłoby w znacznej mierze pismo ułożone przez Sylwana. Który podczas pisania 2 P nie był z jakichś powodów przy Piotrze, np. udał się gdzieś indziej (np. po to, by dostarczyć adresatom w Azji Mniejszej 1 P). To jedno potencjalne rozwiązanie, ale możliwe są też i inne. Np. John A.T. Robinson twierdził, że to Juda napisał 2 P jako ghostwriter Piotra na jego polecenie, a referencja w 2 P 3,1 do drugiego listu, odnosi się tak naprawdę do listu Judy. W żydowskiej myśli utożsamiano działania przedstawiciela z osobą, którą reprezentowała, więc nawet jeśli Juda podpisywał się jako Piotr, to miał pisać tak naprawdę o swoich poczynaniach. Argumentu, że to Juda pisał 2 P, Robinson doszukuje się w Jud 1, 3 gdzie Juda pisze, że wkłada[jąc] całe staranie w pisanie wam o wspólnym naszym zbawieniu, tzn. pisze coś więcej niż tylko krótki List Judy. Robinson, datując listy Judy i 2 P na ok. 62 r., uważa, że nie były one pisane z Rzymu, lecz raczej z Azji Mniejszej, a wzmianki w 2 P o odejściu Piotra nie dotyczyły śmierci, lecz podróży do Rzymu. Mnie osobiście jednak teza ta wydaje się raczej dość dziwaczna.

To, że w tamtym okresie istniały apokryficzne żydowskie testamenty patriarchów czy proroków, nie oznacza, że sam Piotr nie mógł osobiście spisać podobnego własnego testamentu.

Co do odniesienia do wszystkich listów Pawła w 2 P 3,15-16, które były uważane za Pismo. Przede wszystkim nie wiemy, kiedy zebrano pełen korpus 13 Listów Pawła uznawanych za natchnione. Po raz pierwszy jawnie wymienia je wszystkie Kanon Muratoriego z drugiej połowy II wieku. Wydaje się, że kanoniczną listę pism Pawła ustalono dopiero po jakimś czasie, wiele lat po śmierci Piotra i Pawła. Wiadomo, że Paweł napisał pewnie znacznie więcej listów, niż się zachowało i zostało uznanych za kanoniczne (o czym wiemy ze wzmianek w zachowanych listach Pawła, patrz artykuł „Autentyczność listów św. Pawła -polemika z Bartem D. Ehrmanem”, link). Stwierdzenie o wszystkich listach nie musi oznaczać, ani, że za czasów Piotra w latach 60-tych istniał ich zamknięty kanon (zwłaszcza, że Paweł zapewne nadal żył, obaj Apostołowie oddali życie za wiarę mniej więcej w tym samym czasie), ani że 2 P musi być późnym falsyfikatem. To, ze 2 P określa je jako Pisma, nie należy rozumieć w naszych kategoriach ustalonego kanonu biblijnego, bo zamkniętego kanonu wówczas nie było -tak jeśli chodzi o Stary, jak i Nowy Testament. Tak naprawdę kanon Nowego Testamentu ustalił się pod koniec IV w., a co wydaje się niewiarygodne, ostatecznie kanon Biblii został zdogmatyzowany dopiero w XVI w. podczas Soboru Trydenckiego! W owych czasach za Pismo mógł być uznany każdy tekst, który uważano, że powstał w jakikolwiek sposób w wyniku Bożej inspiracji. Piszący ok. 180 r. Ireneusz z Lyonu za Pismo uważał Pasterza Hermasa, zbiór wizji powstały, jak się na ogół przyjmuje ok. 150 r.

Słusznie więc głosi Pismo, kiedy powiada: „Przede wszystkim uwierz w to, że jeden jest Bóg, który wszystko ustanowił i ukończył, i z tego, co nie istniało uczynił wszystko po to, aby istniało, obejmując wszystko, a samemu pozostając nieogarnionym dla nikogo”[cytat z Pasterza Hermasa 26,1]. -Ireneusz z Lyonu, Przeciw herezjom IV,20,2 (tłumaczenie Jarosława Brylowskiego)

Tymczasem mniej więcej w tym samym czasie Kanon Muratoriego (na podstawie którego możemy datować Pasterza) uznawał, że Pasterza nie można stawiać na równi z pismami Proroków i Apostołów (tzn. Starym i Nowym Testamentem). Jest to początek rozróżnienia pomiędzy oficjalnym Objawieniem, które zostało zamknięte w czasach apostolskich, a objawieniami prywatnymi:

Pasterza zaś niedawno w naszych czasach w mieście Rzymie napisał Hermas, kiedy siedział na stolicy kościelnej w mieście Rzymie biskup Pius, brat jego[pontyfikat ok. 142-155], i dlatego czytać go wprawdzie można, nie można go jednak podawać ludowi w Kościele ani między prorokami, których liczba była zamknięta, ani między Apostołami do końca czasów. (tłumaczenie: Eugeniusz Dąbrowski)

Podobnie Piotr, pisząc o wszystkich listach Pawła uznawanych za Pismo, nie ma na myśli zamkniętego zbioru listów Pawła, lecz ogólnie jego nauki przekazywane tak w postaci ustnej, jak i pisemnej.

Podsumowując, jeśli chodzi o kryteria wewnętrzne, to w samym tekście 2 P nie ma niczego, czego nie mógł napisać za życia Piotr w latach 60-tych I w.

Prawdziwy problem stanowi tak naprawdę słabe poświadczenie Tradycji o autorstwie 2 P i liczne wątpliwości co do Piotrowego autorstwa wśród Ojców Kościoła. Jak już wspomnieliśmy, po raz pierwszy wprost 2 P cytuje Orygenes w pierwszej połowie III w., zaznaczając, ze jest to tekst wątpliwy. Co nie znaczy, że na pewno nie ma wcześniejszych odniesień do 2 P (i to być może również w pismach Polikarpa czy Ireneusza). Uczeni doszukiwali się licznych możliwych aluzji do 2 P, podobnych nauk w pismach Ojców Apostolskich i innych autorów chrześcijańskich z II w. Problem w tym, że zwykle te aluzje są niejednoznaczne i mogą być inspirowane również przez inne teksty, na których bazuje również 2 P, a podobieństwa mogą być przypadkowe. Poniżej wybór niektórych potencjalnych aluzji:

(2 P 3): 14 Dlatego, umiłowani, oczekując tego, starajcie się, aby [On] was zastał bez plamy i skazy - w pokoju, 15 a cierpliwość Pana naszego uważajcie za zbawienną, jak to również umiłowany nasz brat Paweł według danej mu mądrości napisał do was,16 jak również we wszystkich listach, w których mówi o tym. Są w nich trudne do zrozumienia pewne sprawy, które ludzie niedouczeni i mało utwierdzeni opacznie tłumaczą, tak samo jak i inne Pisma, na własną swoją zgubę.

porównaj:

Ani bowiem ja, ani nikt inny podobny do mnie, nie może dorównać mądrością błogosławionemu i chwalebnemu Pawłowi, który będąc u was, rozmawiał osobiście z ludźmi owych czasów. -List św. Polikarpa do Filipian 3,2 (tłumaczenie Anny Świderkówny)

(2 P 2): 20 Jeżeli bowiem uciekają od zgnilizny świata przez poznanie Pana i Zbawcy, Jezusa Chrystusa, a potem oddając się jej ponownie zostają pokonani, to koniec ich jest gorszy od początków.

porównaj:

Złotą częścią jesteście wy, którzyście uciekli przed tym światem -Pasterz Hermasa 24,4 (tłumaczenie: Anna Świderkówna)

(2 P 3): 9 Nie zwleka Pan z wypełnieniem obietnicy - bo niektórzy są przekonani, że Pan zwleka - ale On jest cierpliwy w stosunku do was. Nie chce bowiem niektórych zgubić, ale wszystkich doprowadzić do nawrócenia.

porównaj:

Idź i mów wszystkim, aby nawrócili się, a żyć będą dla Boga, bo Pan się zmiłował i zesłał mnie, abym wszystkim dał możność pokuty, mimo że wielu przez swoje czyny na to nie zasługuje. Bóg jest jednak cierpliwy i chce aby zostali zbawieni ci, których Syn Jego powołał. -Pasterz Hermasa 77,1 (tłumaczenie: Anna Świderkówna)

(2 P 2): 1 Znaleźli się jednak fałszywi prorocy wśród ludu tak samo, jak wśród was będą fałszywi nauczyciele, którzy wprowadzą wśród was zgubne herezje.

porównaj:

Jeśli przepowiedział [Chrystus], że w czasie między pierwszym a drugim przyjściem Jego, jak się już rzekło, powstaną herezje i fałszywi prorocy w imię Jego. -Justyn Męczennik, Dialog z Żydem Tryfonem 51,2 (tłumaczenie Arkadiusza Lisieckiego)

ale może też jest to nawiązanie do np.:

(Mt 24): 11 Powstanie wielu fałszywych proroków i wielu w błąd wprowadzą;

(2 P 3): 13 Oczekujemy jednak, według obietnicy, nowego nieba i nowej ziemi, w których będzie mieszkała sprawiedliwość.

porównaj:

Wam [Żydom] ze skały woda wytrysnęła, wam towarzyszył obłok, by was od upału ocieniać i od zimna osłaniać, a był wam obrazem innego, nowego nieba. -Justyn Męczennik, Dialog z Żydem Tryfonem 131,6 (tłumaczenie Arkadiusza Lisieckiego)

ale może też nawiązanie do Iz 65,17:

(Iz 65): 17 Albowiem oto Ja stwarzam
nowe niebiosa i nową ziemię;
nie będzie się wspominać dawniejszych dziejów
ani na myśl one nie przyjdą.

(2 P 3): Niech zaś dla was, umiłowani, nie będzie tajne to jedno, że jeden dzień u Pana jest jak tysiąc lat, a tysiąc lat jak jeden dzień.

porównaj:

Skoro więc jeden dzień u Pana jest jak tysiąc lat i w ciągu sześciu dni ukończone zostało dzieło stworzenia, oczywistą jest rzeczą, że ich koniec nastąpi, gdy upłynie sześć tysięcy lat. -Ireneusz z Lyonu, Przeciw herezjom V,28,4 (tłumaczenie Jarosława Brylowskiego)

Rozumiemy też, że również owo powiedzenie: „Dzień Pański jak tysiąc lat” to samo ma znaczenie. -Justyn Męczennik, Dialog z Żydem Tryfonem 81,3 (tłumaczenie Arkadiusza Lisieckiego)

ale też należy mieć na uwadze, że wszystko to mogą być ogólne wariacje na temat Ps 90,4.

(Ps 90): 4 Bo tysiąc lat w Twoich oczach
jest jak wczorajszy dzień, który minął,
niby straż nocna.

Wedle wielu uczonych szczególnie interesującym porównaniem do nauk 2 P wydaje się opis ostatecznego pożaru świata w Apokalipsie Piotra:

(2 P 3): 7 A to samo słowo zabezpieczyło obecnie niebo i ziemię jako zachowane dla ognia na dzień sądu i zguby bezbożnych ludzi. […] 10 Jak złodziej zaś przyjdzie dzień Pański, w którym niebo ze świstem przeminie, gwiazdy się w ogniu rozsypią, a ziemia i dzieła na niej zostaną znalezione. 11 Skoro to wszystko w ten sposób ulegnie zagładzie, to jakimi winniście być wy w świętym postępowaniu i pobożności, 12 gdy oczekujecie i staracie się przyspieszyć przyjście dnia Bożego, który sprawi, że niebo zapalone pójdzie na zagładę, a gwiazdy w ogniu się rozsypią.

porównaj:

Stanie się w dniu sądu, że dla tych, którzy wyparli się wiary w Boga i którzy popełnili grzechy, otworzą się katarakty ognia. Nastanie mrok i ciemność, przywdzieje ją i okryje się cały świat, wody zaś przemienią się i staną się węglami ognistymi, a wszystko, co jest w nich, będzie płonąć. Także morze stanie się ogniem pod niebem, ogniem okrutnym, który nie gaśnie, a który wypłynie na sąd gniewu. (tekst etiopski: Gwiazdy zaś będą topić się w płomieniach ognia, jak gdyby nie zostały stworzone/ tekst grecki: I roztopi się cała moc niebios, i niebo zostanie zwinięte jak zwój księgi, i wszystkie gwiazdy upadną jak liście winnej latorośli i jak padają liście krzewu figowego.) Firnamenty niebieskie z braku wody oddalą się i staną się, jakby nie były stworzone. Będą pioruny na niebie, a te pioruny napełnią lękiem świat, a duchy trupów będą podobne do nich i staną się ogniem na rozkaz Pana. Potem, jak całe stworzenie rozpadnie się, potomkowie Ewy, którzy są ku wschodowi, [którzy są ku zachodowi] będą uciekać ku wschodowi, którzy są ku północy, będą uciekać ku południu, a którzy [na południu, będą uciekać] na północ; wszędzie ich jednak dosięgnie złość straszliwego ognia. Płomień niegasnący goniąc ich przyprowadzi ich na sąd gniewu w strumieniu ognia, który nie gaśnie, ognia, który biegnie paląc. A gdy oddzielą się jego gotujące fale, nastąpi wielkie zgrzytanie zębów u potomków Ewy. -Apokalipsa Piotra 5 (tłumaczenie: Stanisław Kur & Marek Starowieyski)

Ponadto: 2 P 1,18 wspomina: I słyszeliśmy, jak ten głos doszedł z nieba, kiedy z Nim razem byliśmy na górze świętej.

Rozdział 15 Apokalipsy Piotra opisuje spotkanie Jezusa z Apostołami na górze świętej z Mojżeszem i Eliaszem (chociaż nie wspomina głosu z nieba):

Powiedział mi Pan mój, Jezus Chrystus, nasz król: „Chodźmy na święta górę!”. Jego uczniowie przyszli za nim modląc się. (tłumaczenie: Stanisław Kur)

Choć, jak już mówiliśmy, wszystkie te aluzje są niejednoznaczne i nie da się z całą pewnością powiedzieć, że rzeczywiście były inspirowane naukami 2 P, to jednak jest ich na tyle dużo, że chociaż terminus ante quem stanowią pierwsze cytowania Orygenesa na początku III w., to jednak nawet racjonaliści nie datują 2 P na później niż połowę II w. Wydaje się, że 2 P był powszechnie znany we wczesnym chrześcijaństwie, jednak uznawano go za wątpliwy i nie powoływano się na niego wprost.

Pozostaje problem: dlaczego? Dlaczego 2 P, jeśli został napisany przez Piotra, nie został od razu uznany za pismo kanoniczne, lecz długo toczyły się wobec niego dyskusje i istniały wątpliwości? Szczególnie dziwne jest, jak się wydaje, to, że 2 P nie jest przed IV w. szeroko używany w Kościele rzymskim i ogólnie w Italii, gdzie, jak większość egzegetów przyjmuje, miałby być napisany krótko przed śmiercią Piotra. Dlaczego Kościół Rzymu nie zachował go jako swoistego testamentu pierwszego papieża?

Z kolei z drugiej strony, co punktuje Ehrman, pierwsi chrześcijanie niekiedy zamiast 2 P przyjmowali jako Pismo teksty przypisywane Piotrowi, które później odrzucono jako apokryfy. Podobnie jak w przypadku 2 P akceptacja nie była uniwersalna. Przykładem jest Apokalipsa Piotra. Kanon Muratoriego pisze:

Objawienie także jedynie Jana i Piotra przyjmujemy, którego jednak [Apokalipsę Piotra] niektórzy z naszych nie chcą czytać w Kościele.(tłumaczenie: Eugeniusz Dąbrowski)

Apokalipsę Piotra przyjmował m.in. Klemens Aleksandryjski. Przyjmował on również inny apokryf, tzw. Naukę Piotra (zwykle datowaną na przełom I i II w., zna go Arystydes z Aten piszący ok. 125 r., Teofil z Antiochii ok. 180 r., kilka fragmentów przytacza Klemens Aleksandryjski i Orygenes, patrz: Marek Starowieyski. Nauka Piotra (Kerygma Petru). „Warszawskie Studia Teologiczne”. 19, s. 205-210, 2006). Istniały też inne teksty przypisywane Piotrowi, które na ogół były odrzucane, choć małe grupki chrześcijan uznawały je za autentyczne. Ewangelię Piotra biskup Antiochii Serapion początkowo pozwolił czytać chrześcijanom w Rossos, później, dopiero gdy się dokładnie zapoznał z tekstem, im tego zabronił. Dlaczego zatem te apokryfy Piotrowe zostały odrzucone, a 2 P został uznany? Czyżby, jak starają się sugerować racjonaliści, chrześcijanie nie potrafili odróżniać autentycznych tekstów Apostołów od sfałszowanych i decyzję opierali na zupełnie arbitralnych kryteriach, co zgadzało się z doktryną danej grupy (w tym przypadku, jak nazywa ich Ehrman, protoortodoksów, co samo w sobie sugeruje, że żadnej ortodoksji jeszcze wtedy nie było)? Na szczęście wydaje się, że nie, 2 P to raczej wyjątek od reguły, większość Nowego Testamentu nie budziła wątpliwości.

Być może odpowiedź tkwi w tym, jak rozpowszechniały się pisma apostolskie. Jak już powiedzieliśmy, wiadomo, że Paweł napisał więcej listów, niż się zachowało i zostało włączonych do kanonu Nowego Testamentu. Podobnie mogło być w przypadku innych Apostołów. W pierwotnym Kościele musiała krążyć olbrzymia liczba „zwyczajnych” listów pomiędzy apostołami i ich uczniami, pomiędzy poszczególnymi gminami chrześcijańskimi i ich zwierzchnikami, omawiającymi codzienne sprawy. Już w czasach apostolskich Kościół stał się olbrzymią strukturą rozrzuconą po całym basenie śródziemnomorskim, Cesarstwie Rzymskim i dalej, poza jego granicami. Co musiało produkować olbrzymią ilość dokumentów -i tylko bardzo nieliczne zostały zachowane. 2 P 3,1 twierdzi, że Piotr pisze już drugi list -nie wiemy, czy to nawiązanie do 1 P, czy może do jakiegoś innego, niezachowanego listu. Nie wiemy też, do kogo Piotr miał pisać ten list. Czy do jakiejś konkretnej, niewymienionej w adresie gminy, by odnieść się do konkretnej palącej sprawy (np. pojawienia się fałszywych nauczycieli, którzy przekręcali nauki Pawła w jego listach), czy też jako całkowity okólnik, do ogółu chrześcijan (od tych najbliższych w Rzymie poczynając)? Jeśli wzmianka o drugim liście odnosi się do 1 P, to adresatami mieliby być ci sami chrześcijanie z Pontu, Galacji, Kapadocji, Azji i Bitynii. Jest to bardzo rozległy obszar. Być może, z jakichś powodów, 2 P nie został rozpowszechniony na tak szerokim obszarze, jak 1 P. A później, gdy zbierano listy Apostołów, zwrócono uwagę na różnice stylistyczne pomiędzy powszechnie znanym 1 P i słabo znanym 2 P, co zrodziło wątpliwości co do autentyczności tego ostatniego.

Ponadto, ponieważ Piotr podobnie jak i Paweł, w ciągu swojego życia odbywał długie podróże apostolskie w wielu rejonach, to musiał mieć bardzo wielu słuchaczy. We wczesnym chrześcijaństwie krążyło wiele nauk przypisywanych Piotrowi, niektóre z nich mogły rzeczywiście pochodzić od niego samego, jednak mieszały się z innymi źródłami i były przerabiane w dowolny sposób. Nie były one autoryzowane przez Piotra czy innych Apostołów i hierarchię kościelną, stały się za to podstawą apokryfów Piotrowych spisanych wiele lat po jego śmierci. Co nie znaczy, że ortodoksyjni chrześcijanie nie interesowali się tym materiałem, potencjalnie mogącym pochodzić od Apostoła -jednak z czasem nieortodoksyjne i wątpliwe pisma odrzucono. 2 P jest tu wyjątkiem.

Z naukowego punktu widzenia sytuacja wydaje się zupełnie patowa, 2 P może być równie dobrze autentycznym, przez dłuższy czas zaginionym, pismem Piotra, jak i pseudoepigrafem. To na obecnym etapie jest nie do rozstrzygnięcia. Nawet jako pseudoepigraf, wydaje się, że 2 P prezentuje poglądy ogólnie przyjęte w Tradycji pierwotnego Kościoła. Nie ma tam chyba niczego, pod czym nie mógłby się podpisać sam Piotr.

Pozostaje już chyba tylko zaufać Duchowi Świętemu, że kierowany przez Niego Kościół rzeczywiście zaakceptował do kanonu Nowego Testamentu autentyczne pismo Księcia Apostołów.

Podsumowanie

Po tych wszystkich analizach, cóż można powiedzieć na koniec? Otóż, pomimo całej buńczuczności racjonalistycznej, liberalnej krytyki, gadaniu o rzekomo powszechnym konsensusie, tak naprawdę nie ma ona ŻADNYCH niekwestionowanych dowodów, że oba Listy Piotra i List Judy nie mogły zostać napisane pod dyktando wspomnianych Apostołów (z ewentualnie pewnym udziałem współpracowników, jak Sylwana w przypadku 1 P). Nie ma konieczności przesuwania ich datacji poza lata 60-te, już po śmierci Piotra. List Judy i 1 P są bardzo silnie poświadczone w Tradycji. Niestety w przypadku 2 P takie poświadczenie jest znacznie słabsze. W sytuacji, gdy analizy argumentów wewnętrznych są niejednoznaczne, argument z Tradycji stanowi rozstrzygającą kartę. Problem z 2 P jest taki, że nie możemy jej użyć bez zastrzeżeń, co jednak nie oznacza od razu, że List ten musi być pseudoepigrafem czy falsyfikatem. Sprawa pozostaje wciąż otwarta.

Podobnie jednak jak w przypadku kwestionowanych Listów Pawła, w szczególności Pasterskich (patrz artykuł „Autentyczność listów św. Pawła -polemika z Bartem D. Ehrmanem”, link), kwestia nie dotyczy samej tylko autentyczności tychże pism Nowego Testamentu i pochodzenia ich od wprost od Apostołów, lecz spraw znacznie głębszych i ogólniejszych. Jest to bowiem konflikt dwóch odmiennych podejść do biblistyki o sprawę absolutnie fundamentalną, a mianowicie kwestię chrześcijańskiej Tradycji.

Ataki na autorstwo ksiąg Nowego Testamentu zrodziły się właśnie w kręgach przesiąkniętego racjonalizmem XIX-wiecznego liberalnego protestantyzmu, łączącego stare, wyrosłe z Reformacji antykatolickie uprzedzenia protestantyzmu ze światopoglądem materialistycznym, wręcz ateistycznym czy deistycznym (Bóg nie ingeruje w świat, Jud 1,4: Wkradli się bowiem pomiędzy was jacyś ludzie, którzy dawno już są zapisani na to potępienie, bezbożni, którzy łaskę Boga naszego zamieniają na rozpustę, a nawet wypierają się jedynego Władcy i Pana naszego Jezusa Chrystusa). Protestanci odrzucili Tradycję, co miało konsekwencje w coraz to śmielszym podważaniu chrześcijańskich przekonań, prawd wiary i dogmatów.(Jud 1: 16 Ci zawsze narzekają i są niezadowoleni ze swego losu, [choć] postępują według swoich żądz. Usta ich głoszą słowa wyniosłe i dla korzyści mają wzgląd na osoby). W tym o tradycyjnym autorstwie ksiąg Nowego Testamentu i przede wszystkim tym, że Kościół Katolicki przechowuje niezmieniony depozyt podstawowych prawd wiary od czasów apostolskich i pilnie go strzeże. (2 P 2): 1 Znaleźli się jednak fałszywi prorocy wśród ludu tak samo, jak wśród was będą fałszywi nauczyciele, którzy wprowadzą wśród was zgubne herezje. Wyprą się oni Władcy, który ich nabył, a sprowadzą na siebie rychłą zgubę. Ataki na autentyczność Listów Piotra (i Judy przy okazji) to ataki na prymat Piotrowy. Na ciągłość Kościoła Powszechnego (Katolickiego) od czasów Piotra od dzisiaj. (2 P 1): 15 Starać się zaś będę, abyście zawsze mieli sposobność po moim odejściu o tym sobie przypominać.

Popatrzmy ile do stracenia ma racjonalistyczna biblistyka w przypadku uznania Listów Piotra, w szczególności 2 P. Mamy tam takie rzeczy, jak świadectwo naocznego świadka cudownego Przemienienia Chrystusa (a racjonaliści dogmatycznie nie uznają cudów, Jud 1, 10 Ci zaś [temu] bluźnią, czego nie znają; co zaś w przyrodzony sposób spostrzegają jak bezrozumne zwierzęta, to obracają ku własnemu zepsuciu), mamy obecność hierarchii kościelnej pilnującej depozytu wiary już od czasów apostolskich, mamy dyscyplinę kościelną, wykluczającą odszczepieńców, mamy potępienie prywatnej interpretacji świętych Pism według własnego widzimisię i tworzenia swoich własnych prawd wiary (coś, w czym szczególnie lubują się protestanci, Jud 1, 19 Oni to powodują podziały, [a sami] są cieleśni [i] Ducha nie mają), mamy świadectwo powstawania zbioru pism Nowego Testamentu w postaci kolekcjonowania listów św. Pawła. Czy dziwią zatem te wściekłe, agresywne ataki na autentyczność Listów Piotra, szczególnie 2 P, który, z racji słabości Tradycji, jest na nie najbardziej podatny?

To nie chodzi o same argumenty przeciw tradycyjnemu autorstwu, które nawiasem mówiąc, od 100 lat w zasadzie się w ogóle nie zmieniły. Racjonaliści jak zwykle, nie idą wcale na jakość, tylko na ilość w gruncie rzeczy bardzo podobnych argumentów, opartych na tych samych zasadach. Czyli albo różnice stylu (pomijając kontekst występowania tych różnic), albo wynajdywanie rzekomych (a tak naprawdę nieistniejących) anachronizmów, czy innych urojonych przeszkód. Jest to próba narzucenia siłą, butą i agresją jedynie słusznej wizji powstania chrześcijaństwa, w której nie ma miejsca na ciągłość nauki od czasów Chrystusa do dziś. Kościół miał nie znać swojej historii, swojej Tradycji (2 P 1: 12 Oto dlaczego będę zawsze wam przypominał o tym, choć tego świadomi jesteście i umocnieni w obecnej [wśród was] prawdzie. 13 Uważam zaś za słuszne pobudzić waszą pamięć, dopóki jestem w tym namiocie, 14 bo wiem, że bliskie jest zwinięcie mojego namiotu, jak to nawet Pan nasz Jezus Chrystus dał mi poznać), a pierwsi chrześcijanie, będący ludźmi naiwnymi i po prostu głupimi, mieli bezkrytycznie przyjmować sfałszowane, czy też „przeredagowane” pisma, w których fakty wymieszano nie do odróżnienia z mitami i legendą (2 P 1: 16 Nie za wymyślonymi bowiem mitami postępowaliśmy wtedy, gdy daliśmy wam poznać moc i przyjście Pana naszego Jezusa Chrystusa, ale [nauczaliśmy] jako naoczni świadkowie Jego wielkości). Chodzi o to, by zalać oponentów masą wymyślnych, pozornie sensownych argumentów, stanowiących rzekome przeszkody w uznaniu autentyczności tychże Listów, jednak tak naprawdę opartych na zupełnie ułomnych podstawach (2 P 2, 2 A wielu pójdzie za ich rozpustą, przez nich zaś droga prawdy będzie obrzucona bluźnierstwami; 3 dla zaspokojenia swej chciwości obłudnymi słowami was sprzedadzą ci, na których wyrok potępienia od dawna jest w mocy, a zguba ich nie śpi). Jak również np. masą teorii, w jaki sposób miały powstać te Listy, tak naprawdę jednak z góry opartych na przyjmowanym z góry założeniu o ich nieautentyczności (no bo w końcu liberalna biblistyka pogardza świadectwami Tradycji i twierdzi, że wie lepiej). Tak, by przyjmujący tradycyjną wersję chrześcijanie musieli bawić się w obalanie ich wszystkich. Tylko nie o to chodzi, w zabawę w udowadnianie, że nie jest się wielbłądem, co usiłują nam wmawiać racjonaliści (2 P 2: 12 Ci zaś, jak nierozumne zwierzęta, przeznaczone z natury na schwytanie i zagładę, wypowiadając bluźnierstwa na to, czego nie znają, podlegną właśnie takiej zagładzie jak one, 13 otrzymując karę jako zapłatę za niesprawiedliwość).

Myślę, że to opracowanie pomoże wszystkim drogim Czytelnikom odpierać tego typu zarzuty, jeśli się z nimi zetkną. Uniknąć pułapek i pozornej uczoności argumentów. (1 P 5): 8 Bądźcie trzeźwi! Czuwajcie! Przeciwnik wasz, diabeł, jak lew ryczący krąży szukając kogo pożreć. Nie dać się wciągnąć w grę na z góry ustalonych racjonalistycznych zasadach, gdzie nie da się niczego udowodnić. Liberalni, postępowi bibliści, ech! (2 P 2): 17 Ci są źródłami bez wody i obłokami wichrem pędzonymi, których czeka mrok ciemności. 18 Wypowiadając bowiem słowa wyniosłe a próżne, uwodzą żądzami cielesnymi i rozpustą tych, którzy zbyt mało odsuwają się od postępujących w błędzie. 19 Wolność im głoszą, a sami są niewolnikami zepsucia. Komu bowiem kto uległ, temu też służy jako niewolnik. Lecz zaufać Tradycji, naukom Kościoła opartego na Skale i Duchowi Świętemu, mocniejszemu niż ciało i krew. (1 P 5): 10 A Bóg wszelkiej łaski, Ten, który was powołał do wiecznej swojej chwały w Chrystusie, gdy trochę pocierpicie, sam was udoskonali, utwierdzi, umocni i ugruntuje. 11 Jemu chwała i moc na wieki wieków! Amen.

(2 P 3): 18 Wzrastajcie zaś w łasce i poznaniu Pana naszego i Zbawiciela, Jezusa Chrystusa! Jemu chwała zarówno teraz, jak i do dnia wieczności! Amen.

29 czerwca 2024, święto Apostołów Piotra i Pawła