Qumran a chrześcijaństwo

            Niniejszy tekst jest owocem moich dość rozległych badań dotyczących domniemanych relacji i wpływów pomiędzy wierzeniami wspólnoty z Qumran a wierzeniami pierwszych chrześcijan. Kilka lat temu, było to gdzieś w 2004 roku, podjąłem polemikę z serwisem Racjonalista, a konkretnie z Jerzym Sędziakiem publikującym wówczas w tym serwisie (obecnie jego teksty zostały usunięte z serwisu Racjonalista w wyniku konfliktu jaki powstał między nim a redaktorem naczelnym tamtej strony) na temat rzekomych wpływów wierzeń wspólnoty z Qumran na wierzenia pierwszych chrześcijan. Sędziak bardzo szybko zareagował na moją polemikę i napisał dość obszerną odpowiedź, która przerodziła się w końcu w dość rozbudowany obustronny spór. Nie wnikając w arkana tamtej dysputy napiszę tylko, że jednym z głównych zarzutów Sędziaka co do mojej polemiki było to, że w swej pracy kierowałem się opiniami katolickich qumranistów, którzy jego zdaniem nie są obiektywni w tym temacie. Nie była to do końca prawda, gdyż już wtedy korzystałem z prac niewierzących autorów piszących o Qumran. W każdym razie za jedynych „obiektywnych” autorów i jedynych „prawdziwych naukowców” zajmujących się Qumran Sędziak uważał takich badaczy jak J.M. Allegro, czy Geza Vermes, na których chętnie się powoływał i którzy nie są oczywiście chrześcijanami, co miało być argumentem za ich rzekomym obiektywizmem. Pomijając już to, że teza, iż tylko niechrześcijanie mogą być obiektywni w kwestii chrześcijaństwa jest tak samo absurdalna, jak stwierdzenie, że tylko nie akceptujący poglądów racjonalistów mogą być w pełni obiektywni w kwestii tych poglądów, postanowiłem zapoznać się szerzej z tym, jak się później okazało, niezwykle interesującym tematem, i przestudiować go bardziej dogłębnie, wychodząc poza prace autorów na których się wówczas opierałem. Sięgnąłem nawet do prac religioznawców marksistowskich piszących o związkach między Qumran a chrześcijaństwem. Prace te okazały się posiadać stosunkowo dużo wartościowych i ciekawych informacji, pomimo wniosków, interpretacji i metod, jakie stosowano w nich w oparciu o absurdalne paradygmaty filozofii marksistowskiej. Z czasem udało mi się zdobyć jeszcze więcej opracowań traktujących o Qumran, w tym kilka wartościowych prac obcojęzycznych. W obliczu ogromu dostępnej literatury (już w 1959 roku było ponad 2000 opracowań o Qumran[1], choć pewna inna bibliografia z 1957 roku zawierała ich jeszcze „tylko” ponad 1500[2], natomiast w 1969 roku było ich już ponad 6000[3]) nie było mi łatwo wybrać jakieś konkretne prace, skorzystałem więc przede wszystkim z tych opracowań, które zajmowały się stricte domniemaną zależnością chrześcijaństwa od esseńczyków.

W następstwie tego podczas swych badań zauważyłem, że wcale nie jest tak, że tylko chrześcijańscy qumraniści podważają istnienie wpływów wierzeń z Qumran na chrześcijaństwo, ale czyni tak też mnóstwo badaczy niewierzących. W pewnych przypadkach nawet qumranolodzy marksistowscy podważali tezy mówiące o jakiejś zależności tego typu. Nie ma tu wcale podziału na wierzących, którzy tylko zaprzeczają wspomnianym wpływom, jak i niewierzących, którzy uporczywie opowiadają się za ową zależnością, jak mogłoby się wydawać. W efekcie okazało się, że ci tak wychwalani przez Sędziaka „jedyni prawdziwi naukowcy” pokroju Allegro są tak naprawdę na marginesie świata nauki, stanowiąc jedynie jego barwny odprysk, swego rodzaju folklor, którego praktycznie nikt w nauce nie traktuje poważnie. Jak podsumował to w jednym zdaniu M. Burrows, profesor z Yale w USA i dyrektor American School of Oriental Research w Jerozolimie, który nie jest chrześcijaninem, „podobieństwa pomiędzy rękopisami znad Morza Martwego a Nowym Testamentem były znacznie przejaskrawione”[4].

            Swoje badania w rzeczonym temacie rozszerzyłem dodatkowo o dostępną mi niekanoniczną literaturę religijną judaizmu (wcześniej odwoływałem się głównie do Starego Testamentu, dalej: ST), która pochodziła sprzed okresu istnienia esseńczyków. Również i tu odkryłem ku mojemu zaskoczeniu, że wiele z idei, które miały przeniknąć do Nowego Testamentu (dalej: NT) akurat z Qumran, było obecne również w tejże literaturze przedesseńskiej, która obok ST mogła być dodatkową inspiracją dla NT. Datacja rękopisów qumrańskich rozciąga się od 175 roku p.n.e., co przyznają nawet badacze ateistyczni[5]. Obecnie przesunięto ten okres na nie wcześniej niż rok 125 p.n.e.[6] Sięgam więc do literatury judaistycznej sprzed tego okresu aby znaleźć inne możliwe źródła inspiracji myśli teologicznej dla autorów NT, niż tylko Qumran.

            Nie ukrywam, że na ponowne dużo dokładniejsze opracowanie przeze mnie niniejszego tematu miało również wpływ to, że moja poprzednia polemika z Jerzym Sędziakiem w temacie Qumran cieszyła się wysokimi notowaniami w rankingu statystyk odwiedzin na www.trinitarians.info , co mnie w sumie zaskoczyło, gdyż nie sądziłem, że akurat ten temat może uzyskać tak szczególną popularność. Stąd domniemuję, że rzeczone zagadnienie cieszy się dużym zainteresowaniem czytelników i tym bardziej warto je było jeszcze raz podjąć.  

Na wstępie należy wspomnieć o kilku ważnych kwestiach. Po pierwsze, wyciąganie zdecydowanych wniosków w oparciu o rękopisy z Qumran zawsze jest obarczone stosunkowym ryzykiem, gdyż wiele lekcji w tych rękopisach jest jedynie wynikiem pewnych mniej lub bardziej hipotetycznych rekonstrukcji. Stan zachowania zwojów pozostawia bowiem wiele do życzenia. Nawet jeden z ateistów przyznał, że na 600 rękopisów znalezionych w Qumran tylko 11 jest w miarę kompletnych[7]. W Qumran znaleziono tylko dwa kompletne zwoje: Księgę Izajasza i drugi rozdział Księgi Habakuka[8].          

         Co ciekawe, nie jest nawet do końca pewne, czy sekta z Qumran to esseńczycy. Jak podaje jeden z qumranistów, wspólnotę z Qumran identyfikowano z faryzeuszami, saduceuszami, zelotami[9], sadokitami, ebionitami, karaimami, a niektórzy w ogóle zaprzeczali istnieniu esseńczyków[10]. W pewnym opracowaniu wymienia się nazwiska 25 autorów, którzy nie utożsamiali wspólnoty z Qumran z esseńczykami[11]. Joseph Fitzmyer, wykładowca języków semickich i profesor języków i cywilizacji Bliskiego Wschodu z Instytutu Orientalistycznego w Chicago, autor wielu publikacji o Qumran, który badał Zwoje z Qumran i współtworzył konkordancję do Zwojów z groty 4 (z jego spostrzeżeń i cennych ustaleń będę również korzystał dalej) na pytanie „Czy identyfikacja wspólnoty qumrańskiej z esseńczykami jest pewna?” odpowiada: „Nie, nie jest”[12]. Natomiast pewien ateista rozprawiający o Qumran na naszym rodzimym poletku oświadczył, że „istnieje szereg uzasadnionych przesłanek dla negowania identyfikacji gminy qumrańskiej z Esseńczykami, znanymi nam z relacji pochodzących z I w. n.e.”[13]. Jak pisze Shanks, Zwoje z Qumran należą do esseńczyków, zaznacza jednak, że nie jest w stanie opowiedzieć się za tą ideą „ze stuprocentowym przekonaniem”[14]. Autor ten wylicza i omawia niezwykle bogatą listę sprzeczności jaka istnieje pomiędzy tekstami z Qumran a opisem wierzeń esseńczyków zawartym w pismach autorów starożytnych, takich jak Filon, Pliniusz czy Flawiusz[15] (podobnego zestawienia dokonuje inny qumranolog[16]). Wątek ten odżył ponownie w ostatnich czasach, szczególnie po tym gdy w 1980 roku profesor N. Golb z Instytutu Orientalistycznego w Chicago przypuścił bardzo starannie przygotowany atak na hipotezę utożsamiającą wspólnotę z Qumran właśnie z esseńczykami. Jeden z qumranologów określił ten atak jako wyjątkowo „dobrze udokumentowany”[17]. Temat ten jest niezwykle ciekawy lecz w sumie zbędny dla dalszych rozważań, stąd pomijam go a zainteresowanych bardziej tym zagadnieniem odsyłam do opracowania Shanksa. Nam wystarczy tu jedynie zasygnalizowanie, że nawet utożsamianie wspólnoty z Qumran akurat z esseńczykami wcale nie jest takie pewne. Przyznaje to nawet Deschner[18]. Dla uproszczenia przyjmuję jednak w niniejszej pracy tezę utożsamiającą esseńczyków ze wspólnotą z Qumran.

           W dalszej kolejności należałoby zapytać o to, czemu chrześcijanie mieliby kopiować idee teologiczne akurat od wspólnoty z Qumran, skoro sekta ta wcale nie wydaje się być wiodąca w czasach gdy chrześcijaństwo zaczynało się rozwijać. NT wspomina o różnych odłamach judaizmu, o faryzeuszach, saduceuszach, a nawet o mało znaczących ruchach, takich jak stronnictwo Teudasa, do którego przyłączyło się zaledwie 400 osób (Dz 5,36), milczy natomiast zupełnie o esseńczykach. Powody milczenia mogą być zupełnie różne w tym momencie, jednakże również Justyn wyliczający sekty żydowskie istniejące na początku II wieku n.e. milczy całkowicie o esseńczykach[19], choć zostali oni rozproszeni w wyniku wojny mającej miejsce nie tak dawno przed nim. Wydaje się, że Flawiusz, wymieniający ich (Wojna Żydowska, II,8,2; Dawne Dzieje Izraela, XIII,5,9; XVIII,1,2) akurat wśród trzech największych stronnictw ówczesnego judaizmu (obok faryzeuszy i saduceuszy) przesadził co nieco, włącznie z oszacowaniem ich liczby na 4000 (Dawne Dzieje Izraela, XVIII,1,5). Nie jest zresztą tajemnicą, że wyolbrzymiał on znaczenie pewnych spraw. Na przykład w swej Wojnie Żydowskiej (II,XX,2) pisze, że Damasceńczycy wymordowali 10500 Żydów, po czym za chwilę w tym samym dziele w VII,8,7 zawyża tę liczbę prawie dwukrotnie, do 18000. Z drugiej strony, jeśli relacje Flawiusza w kwestii esseńczyków nie są przesadą, to fakt, że stracili oni na znaczeniu już w czasach Justyna oznacza, że chrześcijaństwo, tworzące wtedy zręby swej doktryny, wcale nie musiało wzorować się akurat na nich.                

             W niniejszym tekście stawiam polemiczną kontrtezę i twierdzę, że tak akcentowane pewne podobieństwa między ideami i wyrażeniami z pism z Qumran a ideami i wyrażeniami z pism pierwszych chrześcijan, wcale nie stanowią dowodu na domniemany wpływ idei qumrańskich na poglądy pierwszych chrześcijan. Wręcz przeciwnie, jak wykażę dalej, owe tak chętnie akcentowane podobieństwa można z powodzeniem wyjaśnić po prostu wspólnym judaistycznym dziedzictwem światopoglądowym. Jeśli bowiem jakieś zwroty, czy koncepty, są obecne nie tylko w pismach tworzonych przez wspólnotę z Qumran, ale również w tekstach przedesseńskich, to w tym momencie bezzasadne staje się postulowanie, iż to właśnie idee wspólnoty z Qumran wpłynęły na chrześcijaństwo. Nawet ktoś tak nieobiektywny w temacie chrześcijaństwa jak Karlheinz Deschner pisze w jednej ze swych książek, że jeśli chodzi o podobieństwo niektórych idei z Qumran do idei chrześcijańskich, to „To i owo wywodzi się ze wspólnego dziedzictwa judaistycznego”[20]. Podobnie pisał inny autor, który zauważał, że „Brak jednak dowodów na bezpośrednie pokrewieństwa teologii wspólnoty znad Morza Martwego z wczesnym chrześcijaństwem […]. Podobieństwa mogą po prostu wskazywać na wyrastanie ze wspólnych żydowskich tradycji”[21]. Tak samo ujmował tę sprawę choćby Stegemann, który zauważał, że teologia zawarta w pismach z Qumran „nie była specyficznie esseńska, lecz stanowiła wspólne dziedzictwo ówczesnego judaizmu. […] Liczne rzeczy w Nowym Testamencie, które pozornie zdradzały wpływ esseński, przy głębszej analizie okazują się po prostu charakterystyczne dla ówczesnego judaizmu”[22]. Mógłbym w sumie w nieskończoność cytować podobne opinie wielu innych autorów[23]. Szkoda, że tak wielu apologetów chrześcijańskich nie wykorzystało tej możliwości w argumentacji, koncentrując się bardziej na różnicach pomiędzy ideami qumrańskimi a ideami chrześcijańskimi. Tylko nieliczni z nich skorzystali z tej możliwości[24]. Jeden z nich pisał na przykład, że wspólne dla Qumran i NT zwroty „mogły być w ogólnym użyciu w owych czasach, nie tylko w Qumranie. Za mało posiadamy zabytków literackich z tego okresu, aby móc rozstrzygnąć, które wyrazy były używane tylko przez qumrańczyków”[25]. 

           W tym kontekście nie mogę się powstrzymać przed tym aby nie przytoczyć opinii innego niechrześcijańskiego qumranologa, który zauważał: „Ogólnie rzecz biorąc nauki Jezusa są dużo bardziej zbliżone do apokaliptycznej literatury judaizmu niż cokolwiek co znajdujemy w Zwojach [qumrańskich – przyp. J.L.]”[26]. W innym miejscu swej książki dodaje on jeszcze ciekawszą uwagę w tej kwestii: „Istotnie, można z powodzeniem zakwestionować opinię, zgodnie z którą nauki Jezusa i wierzenia społeczności z Qumran mają cokolwiek ze sobą wspólnego, co nie mogłoby zostać znalezione również w innych źródłach żydowskich”[27].

            Nawet gdybyśmy zresztą nie znaleźli innych paralel dla pewnych fragmentów NT jak tylko w Qumran, to z tego wciąż nie wynikałoby, że jedynym źródłem tych paralel były akurat pisma esseńczyków. Nie mamy przecież wszystkich pism judaizmu z I wieku n.e. i tym samym nie możemy stwierdzić z absolutną pewnością, że nie istniały inne źródła tych paralel, w tym takie źródła, z których korzystali sami esseńczycy.   

            Jak wspomniałem, samo wskazywanie przez pewnych apologetów jedynie na różnice pomiędzy Qumran a chrześcijaństwem nie jest moim zdaniem wystarczające w polemice z paralelomaniakami, gdyż zależność między ideami religijnymi nie może być ostatecznie wykluczona przez takie różnice. W tym miejscu muszę się niestety zgodzić z jednym z religioznawców marksistowskich[28] i zgodnym z nim w tej kwestii Deschnerem[29], którzy zauważali, że w świetle ewolucyjnej koncepcji rozwoju idei religijnych, która implikuje pojawianie się takich różnic na drodze tego rozwoju, są one wręcz nieuchronne. A zatem wykluczanie zależności na podstawie samych tylko różnic nie jest wystarczające. Trzeba tu dodać coś więcej do polemiki, trzeba wskazać, że samo podobieństwo pewnych idei i wyrażeń występujących zarówno w pismach wspólnoty z Qumran jak i w pismach chrześcijańskich nie świadczy jeszcze o wpływie jednej z tych rzeczywistości na drugą, skoro wiemy, że te idee i wyrażenia występują zarówno poza Qumran jak i poza chrześcijaństwem – w judaizmie, który wpływał na oba te prądy myślowe jednocześnie. Moja poniższa kontrargumentacja pójdzie właśnie tym torem, wszędzie tam gdzie jacyś paralelomaniacy będą twierdzić, że konkretne podobieństwo między pismami z Qumran a pismami chrześcijan świadczy akurat o wpływie idei i pism qumrańskich na pisma chrześcijan, będę ukazywał, że wpływ taki jest niedostatecznie dowiedziony, skoro równie prawdopodobny (a często nawet bardziej) jest tu wpływ starotestamentalnej i międzytestamentalnej tradycji na autorów tworzących NT lub pisma wczesnochrześcijańskie. Jest bezspornie dowiedzione, że to właśnie głównie pod wpływem tej tradycji byli pierwsi chrześcijanie i twórcy NT, skoro w NT znajdujemy aż 1951 cytatów i wyraźnych aluzji z ST[30] lub apokryfów (zob. cytat z apokryficznej Księgi Henocha w Judy 1,14). Innymi słowy – analogia non est genealogia. Zgadza się z tym nawet największy współczesny adwersarz chrześcijaństwa Karhleinz Deschner, który niespodziewanie oświadcza:

„Analogia nie musi świadczyć o genealogii. Niejedna wspólna cecha daje się zinterpretować jako zjawisko wytłumaczalne w kategoriach psychologii narodów, to znaczy jako wyraz podobnej świadomości”[31].

            Istotnie, na przykład pewne ludy geograficznie odizolowane od kultury biblijnej[32] posiadały motyw czegoś podobnego do wieży Babel, który jest obecny w pradawnym micie zambijskich Lozi (Barotse). Ludzkość, budując wieżę, chce dostać się do nieba[33] - identycznie jak w Biblii (por. Rdz 11,4). Z kolei lud Mande w swym opowiadaniu o potopie posiada nie tylko ideę pływającej arki, ale mówi się tam nawet tak jak w Biblii (por. 1 P 3,20) o ośmiu osobach, które się w niej schroniły[34]. Jak odnotował pewien etnograf, Afrykanie w Kongo wbijają w drzewa i słupy gwoździe, aby w ten sposób utrwalić swe modlitwy w pamięci swych bogów. Tak samo robili już starożytni Rzymianie[35]. Komedia Szekspira pt. Cymbeline jest uderzająco podobna do staroindyjskiego opowiadania pt. Gliniany Wózek Surdaki. Występujący w nim Samstanaka to niemal Cloten z wspomnianego dzieła Szekspira[36]. Między tymi wszystkimi kulturami nie było wtedy kontaktu, jednak niezależnie od siebie rozwijały one identyczne idee. Samo podobieństwo pewnych koncepcji istniejących w jakichś kulturach nie dowodzi więc jeszcze w żadnym wypadku zależności pomiędzy nimi. Jedyne o czym można mówić, nie przekraczając dozwolonych granic logicznego wnioskowania w tej kwestii, to co najwyżej przypadkowe podobieństwo. Nic więcej.  

        W nauce stosuje się zasadę, że im prostsze wyjaśnienie, tym lepsze. Będąc wiernym tej zasadzie, dużo prościej jest wyjaśnić jakieś podobieństwa teologiczne z NT wpływem starotestamentalnej myśli lub starożytnej rabinackiej tradycji judaistycznej i nie potrzeba się w tym miejscu odwoływać akurat do dużo mniej prawdopodobnej i dużo bardziej złożonej idei takiego wpływu, biorącej swój początek akurat od wspólnoty z Qumran.

        Ogólnie rzecz biorąc, moje poniższe studium, mocno poszerzone względem poprzednich argumentów, nie jest korzystne dla zwolenników zależności chrześcijaństwa od Qumran. Jak wykażę niżej, dla w zasadzie każdej postulowanej przez zwolenników tej zależności kwestii można wykazać możliwość pochodzenia danej idei z innego źródła niż Qumran. W niniejszym tekście wykraczam też poza zasięg argumentów jakie omawiałem we wcześniejszej polemice tyczącej się tego zagadnienia i dodaję ze swej strony polemikę także z innymi argumentami mającymi być rzekomym dowodem na zależność chrześcijaństwa od Qumran. Także i te następne paralele można odnaleźć nie tylko na styku Qumran i chrześcijaństwa, ale również na styku przedesseńskiego judaizmu i chrześcijaństwa. Usunąłem ponadto niektóre wcześniejsze drobne zarzuty Sędziaka, które wydały mi się mało istotne dla rzeczonego zagadnienia, pozostawiając jednocześnie te z jego zarzutów, które jawiły mi się jako godne poruszenia, lub są dość popularne i często omawiane w literaturze przedmiotu.

          Należy wreszcie dodać, że ogromna większość podobieństw jakie istnieją pomiędzy Qumran a chrześcijaństwem zachodzi przede wszystkim na poziomie czysto literackim a nie teologicznym. Często te same wyrażenia oznaczają po prostu co innego w pismach religijnych obu wspólnot. Trzeba o tym pamiętać, gdyż nawet wtedy, gdyby rzeczywiście były to bezpośrednie zapożyczenia (a tego wciąż nie da się udowodnić), to nadal nie mogą one być jeszcze dowodem na doktrynalną zależność pomiędzy Qumran a chrześcijaństwem. Wszyscy używamy na przykład tych samych słów i zwrotów w języku polskim, których rzeczywiście uczymy się od siebie nawzajem poprzez naśladownictwo, a mimo to jakże różnimy się w swych poglądach. Nie wspominając o tym, że często każdy z nas rozumie trochę inaczej poszczególne słowa (choćby ze względu na ich wieloznaczność), co nieustannie bywa przyczyną nieporozumień. Ten zbiór okoliczności sprawia, że nie da się stwierdzić na podstawie samych tylko podobieństw wyrażeniowych, że chrześcijaństwo jest kopią wierzeń esseńskich. Essenizm nie jest swego rodzaju chrześcijaństwem przed Chrystusem, jak chcieli niektórzy tuż po odkryciu Zwojów znad Morza Martwego.     

           Po tych uwagach wstępnych przechodzę do polemicznego omówienia poszczególnych domniemanych podobieństw doktrynalnych istniejących rzekomo pomiędzy pismami NT i pismami wspólnoty esseńskiej. Polemikę podejmuję w konwencji zarzut – odpowiedź. Zarzuty układam w punktach i prezentuję je w postaci tekstu z pogrubioną czcionką. Poniżej tego zamieszczam moje ustosunkowanie się w postaci zwykłego nie pogrubionego tekstu. Zakładam, że czytelnik przystępujący do lektury niniejszego opracowania posiada już podstawowe wiadomości dotyczące Qumran, stąd nie podaję już żadnego wprowadzenia mającego przybliżać kwestie tego typu. Moje niniejsze opracowanie jest już i tak bardzo obszerne i zwyczajnie nie ma tu miejsca na taki dyskurs. Zainteresowanych zdobyciem podstawowych informacji na temat Qumran odsyłam do niezwykłej pracy Josepha Fitzmyera pt. 101 pytań o Qumran (Kraków, Enigma Press, 1997). Ta niepozorna książeczka jest niezwykła ponieważ mimo swej drobnej objętości zawiera niemal wszystkie najważniejsze informacje na temat Zwojów z Qumran. Wiele innych książek nie zawiera wcale tych informacji, choć często posiadają one dużo większą objętość. Generalnie rzecz biorąc książka ta zawiera niemal wszystkie te informacje, które można znaleźć w innych popularnych publikacjach dotyczących Qumran, z drugiej strony inne książki dotyczące tej tematyki rzadko kiedy obejmują już te informacje, jakie można znaleźć właśnie w pracy Fitzmyera. Stąd jej niezwykłość. Informacje te, choć mocno wychodzą poza podstawowe studium tej tematyki, są jednak ujęte w bardzo klarowną, prostą i komunikatywną formę, stając się łatwo dostępnymi dla przeciętnego odbiorcy. Na tym miejscu mogę polecić jeszcze inną, podobnie niezwykłą książkę służącą jako wprowadzenie do tematu Qumran: jest nią książka H. Shanksa pt. Tajemnica i znaczenie Zwojów znad Morza Martwego (Warszawa 2002). Poza bardzo dobrym wprowadzeniem w omawianą tematykę zawiera ona również wiele niezwykle interesujących danych, zupełnie pomijanych przez bieżący popularnonaukowy nurt publicystyczny zajmujący się esseńczykami.            

1)Zwój z Qumran (4Q525) rozpoczyna się, zdanie po zdaniu, od słowa „błogosławieni”, czyli dokładnie tak samo jak formuła wypowiedzi Jezusa w Kazaniu na Górze (Mt 5). W Kazaniu na Górze według Ewangelii Łukasza słowo „błogosławieni” powtarza się cztery razy, w Ewangelii Mateusza dziewięć razy, a w Zwojach z Qumran pięć razy[37]

Nie jest to żaden dowód na zapożyczenie przez ewangelistów tej formuły akurat z Qumran. Również w ST występowały formuły zaczynające się od błogosławieństw. Przypatrzmy się pewnemu tekstowi z ST:

„Błogosławiony jesteś, Panie Boże naszych ojców - pełen chwały i wywyższony na wieki. Błogosławione niech będzie Twoje imię pełne chwały i świętości - chwalebne i wywyższone na wieki. Błogosławiony jesteś w przybytku świętej Twojej chwały - chwalony, sławiony przez wieki nade wszystko. Błogosławiony jesteś na tronie Twego królestwa - chwalony, sławiony przez wieki nade wszystko. Błogosławiony jesteś Ty, co spoglądasz w otchłanie, co na Cherubach zasiadasz - pełen chwały i wywyższony na wieki. Błogosławiony jesteś na sklepieniu nieba - pełen chwały i sławny na wieki” (Dn 3,52-56, Biblia Tysiąclecia, dalej: BT; wszystkie pogrubienia w tym i następnych cytatach biblijnych pochodzą ode mnie).

Jak widać, formuły zaczynające się od wielokrotnego błogosławieństwa mogły być Ewangelistom znane równie dobrze już z ST, niekoniecznie zaś z pism wspólnoty z Qumran[38]. Warto też zauważyć, że wyżej wspomniany tekst błogosławieństw z Qumran jest inny co do treści niż tekst z Ewangelii, co wyklucza tutaj tezę o wpływie idei z Qumran na idee zawarte w Kazaniu na Górze. W tym momencie nawet gdyby Jezus w swym Kazaniu na Górze posłużył się formułą stosowaną przez wspólnotę z Qumran, to nie świadczy to jeszcze o tym, że wyznawał idee teologiczne tej wspólnoty. Zapożyczenie przez kogoś samego schematu formy literackiej nie jest jeszcze absolutnie żadnym dowodem na istnienie współzależności ideowej.

2) Wspólnota qumrańska określa się mianem „ubodzy duchem” w Regule Wojny (1QM XIV,7). Określenie „ubodzy w duchu” znajdujemy również w ewangelicznym Kazaniu na Górze[39]

            Nawet i ta paralela nie jest bezsporna. Sam ateista Tyloch przetłumaczył ten zwrot w tekście qumrańskim jako „pokorni duchem”[40] (tak samo przetłumaczył to Fitzmyer[41]) a określenie takie znajdowało się już przecież w ST (Przyp. Sal, 29,23, Biblia Gdańska, Biblia Warszawska (dalej: BW); Iz 57,15; 66,2, BW). Nie ma żadnych przeszkód ku temu, żeby zwrot ten przeniknął do NT właśnie z ST a nie z Qumran. Poza tym Reguła Wojny nie jest dokumentem esseńskim lecz przedesseńskim, stąd nawet gdyby zwrot ten przeniknął do NT właśnie z tego pisma, to nie oznaczałoby to jeszcze wcale, że chrześcijanie zapożyczyli go właśnie od qumrańczyków[42].

Ponadto, jak zauważa jeden z badaczy Zwojów z Qumran, dyskutuje się czy qumrański zwrot „ubodzy w duchu” ma takie same znaczenie jak ten sam zwrot u Mateusza[43]. 

3) Jezus uczy, że sprawy sporne pomiędzy jego uczniami mają być rozstrzygane w obecności kilku świadków, a jeśli spór nie zostanie rozstrzygnięty w ten sposób, to dane sprawy powinny być rozstrzygnięte przez Kościół (Mt 18,15-17). Podobnej procedury przestrzegali esseńczycy. Zwój o nazwie Podręcznik dyscypliny lub Reguła Zrzeszenia mówi: „Nikt nie będzie wnosić żadnej sprawy przeciw bliźniemu swemu przed społeczność, nie upomniawszy go wcześniej przed świadkami”[44]

            Taka reguła postępowania była już stosowana w ST, nie jest to więc twór czysto qumrański. Przypatrzmy się jednemu z tekstów w ST:

„Jeśli ktoś będzie miał syna nieposłusznego i krnąbrnego, nie słuchającego upomnień ojca ani Matki, tak że nawet po upomnieniach jest im nieposłuszny, ojciec i Matka pochwycą go, zaprowadzą do bramy, do starszych miasta, i powiedzą starszym miasta: Oto nasz syn jest nieposłuszny i krnąbrny, nie słucha naszego upomnienia, oddaje się rozpuście i pijaństwu” (Pwt 21,18-20, BT).

             Tu też jest obecna idea wcześniejszego upomnienia kogoś przed innymi, nim doprowadzi się go przed społeczność w celu rozpatrzenia sprawy. Chrześcijanie nie potrzebowali więc do niczego wierzeń z Qumran, aby stworzyć taką ideę postępowania. Wystarczył ST.

4) Jezus i esseńczycy kładli większy nacisk na doskonałość niż ST[45]

            Kolejne imputowanie na siłę rzekomej współzależności światopoglądowej tam, gdzie podobieństwa są zaledwie pobieżne i w dodatku mogą zostać z powodzeniem wyjaśnione przez wpływ idei ST a nie wpływ idei z Qumran. ST mówi bowiem raz po raz o dążeniu do doskonałości:

„A ty, synu mój, Salomonie, znaj Boga twego ojca i służ Mu sercem doskonałym i duszą ochotną, bo Pan przenika wszystkie serca i zgłębia wszystkie tajniki myśli. Jeśli będziesz Go szukał, On pozwoli ci siebie znaleźć, ale jeśli Go opuścisz, odrzuci cię na zawsze” (1 Krn 28,9, BT).

„A synowi mojemu, Salomonowi, daj serce doskonałe, aby strzegł poleceń, przykazań i praw Twoich i żeby wykonał wszystko i zbudował przybytek, do którego poczyniłem przygotowania” (1 Krn 29,19, BT).

„A mówił tak: Ach, Panie, wspomnij na to, proszę, że postępowałem wobec Ciebie wiernie i z doskonałym sercem, że czyniłem to, co miłe oczom Twoim. I płakał Ezechiasz bardzo rzewnie” (Iz 38,3, BT).

5) Określenie „synowie światłości” ani razu nie występuje w ST. Wiąże się ono natomiast z zakonem esseńskim. W ewangeliach Jezus mówi o „synach światłości” dwukrotnie (J 12,36 i Łk 16,8), a Paweł raz (1 Tes 5,5). W Zwojach qumrańskich określenie to powtarza się wielokrotnie, co najmniej kilkadziesiąt razy[46]

            Chrześcijanie wcale nie musieli jednak zapożyczyć zwrotu „synowie światłości” akurat z Qumran. Termin ten był znany w literaturze judaizmu okresu przedesseńskiego, takiej jak Wizja Amrama (znaleziona również w Qumran – por. 4Q543-8), która jest dokumentem przedesseńskim[47] (sam qumrański wstęp do Wizji Amrama zaznacza, że jest to tylko kopia wcześniej istniejącego dzieła) pochodzącym z III wieku przed Chrystusem[48]. Również treść tego dzieła wskazuje, że odnosi się ono do okresu zamierzchłego, gdy nie było jeszcze esseńczyków.

6) Podobnie jak qumrańczycy w swych pismach tak i Jezus używa metaforycznych pojęć „światłości” i „ciemności” raz po raz w swoich naukach. Najwięcej antonimów typu „światłość - ciemność”, „prawda - fałsz” można znaleźć w 1 J[49]

Co do pojęć typu „światłość” i „ciemność” stosowanych jako metafory teologiczne czy etyczne to znów nie jest to produkt myśli qumrańskiej. Taka symbolika znajduje się już w ST:

Ciemność i światłość:

„Biada tym, którzy zło nazywają dobrem, a dobro złem, którzy zamieniają ciemności na światło, a światło na ciemności, którzy przemieniają gorycz na słodycz, a słodycz na gorycz!” (Iz 5,20, BT).

Ciemność:

„Chcesz drogi ciemności się trzymać, którą kroczyli występni?” (Hi 22,15, BT).

Światłość:

„Wschodzi w ciemności jako światło dla prawych, łagodny, miłosierny i sprawiedliwy” (Ps 112,4, BT).

„Bo Ty, o Panie, jesteś moim światłem: Pan rozjaśnia moje ciemności” (2 Sm 22,29, BT).

„Albowiem w Tobie jest źródło życia i w Twej światłości oglądamy światłość” (Ps 36,10, BT).

„Chodźcie, domu Jakuba, postępujmy w światłości Pańskiej!” (Iz 2,5, BT).

„Już słońca mieć nie będziesz w dzień jako światła, ani jasność księżyca nie zaświeci tobie, lecz Pan będzie ci wieczną światłością i Bóg twój - twoją ozdobą. Twe słońce nie zajdzie już więcej i księżyc twój się nie zaćmi, bo Pan będzie ci światłością wieczną i skończą się dni twej żałoby” (Iz 60,19-20, BT).

„On odsłania to, co niezgłębione i ukryte, i zna to, co spowite w ciemność, a światłość mieszka u Niego” (Dn 2,22, BT).

„Nie wesel się nade mną, nieprzyjaciółko moja; choć upadłem, powstanę, choć siedzę w ciemnościach, Pan jest światłością moją” (Mich 7,8, BT).

            Po raz kolejny nie ma więc potrzeby odwoływać się aż do pism qumrańskich, aby wyjaśnić pojęcia używane przez autorów NT, skoro istnienie tych pojęć można o wiele lepiej wyjaśnić za pomocą ST, pod wpływem którego byli pisarze NT i Jezus. Jeden z autorów zauważa też, że dualizm światło-ciemność był już obecny również w niekanonicznej lecz mocno popularnej literaturze judaizmu, będącej inspiracją dla pierwszych chrześcijan (Księga Henocha, 92,4[50]; 108,11-14)[51]. Również apokryficzne Testamenty Dwunastu Patriarchów odwoływały się do tegoż dualizmu na długo przed chrześcijanami:

„Gdy zabierzecie je z sobą, Pan będzie dla was światłem, zaś Beliar ciemnością dla Egipcjan” (Testament Józefa, 20).

            Przypomina to Pawłową antytezę Chrystusa i Beliara (2 Kor 6,15), stąd niekoniecznie musi się ona w świetle tego wywodzić akurat z Qumran, jak chcą niektórzy[52].

            Warto też na tym miejscu przytoczyć pewien fragment Etiopskiej Księgi Henocha:

„Odeszło od nas światło i ciemność będzie naszym mieszkaniem na wieki wieków” (II,63).

            Pewien z autorów zauważa, że dualizm światło-ciemność nie był wyłącznym tworem wspólnoty z Qumran. Idea ta szerzyła się „w ówczesnym świecie w wielu odmianach”[53], od neoplatonizmu i perskiego zaratusztrianizmu po żydowski gnostycyzm obecny również w Księdze Jubileuszy[54]. Nawet radzieccy religioznawcy przyznawali, że wspomniany dualizm nie był ideą typowo qumrańską ponieważ spotykamy go już w wierzeniach irańskich i w biblijnej Księdze Syracha[55]. Qumran nie jest zatem znów nikomu tu do niczego potrzebne żeby wyjaśnić istnienie wspomnianego dualizmu w NT. Zresztą, jak zauważa Stegemann, dualizm „światło vs. ciemność” jest obecny w znalezionej również w Qumran Regule Wojny, która nie jest tekstem esseńskim, lecz przedesseńskim, a poza tym dualizm ten nie jest obecny w żadnym tekście stricte esseńskim[56].

7) Jezus mówił o wiecznym ogniu piekielnym. Wyrażenie „piekło”, a raczej „wieczny ogień”, użyte jest również kilkakrotnie w tekstach qumrańskich

Esseńczycy nie byli żadnym wyjątkiem w przedchrześcijańskim judaizmie, jeśli chodzi o nauczanie o piekle i wiecznym ogniu. Już w istniejącej kilkaset lat przed esseńczykami[57] bardzo popularnej w judaizmie Księdze Henocha (popularnej do tego stopnia, że cytat z niej znalazł się w NT - por. Judy 14-15) uczono o piekle. Oto kilka cytatów z wersji etiopskiej:

„Przykryj jego oblicze, żeby nie mógł widzieć światła, i żeby w wielki dzień sądu mógł być wrzucony do ognia. […] W owych dniach zaprowadzą ich do otchłani ognia na męki i zostaną zamknięci w więzieniu na całą wieczność” (Wstęp, 10).

„Zobaczyłem tam głęboką dolinę z płonącym ogniem. Wzięto królów i możnych i rzucono do tej doliny. […] Są one przygotowane dla zastępów Azazela, aby je wziąć i wrzucić do głębin piekła. […] W owym wielkim dniu Michał, Gabriel, Rafał i Panuel pochwycą ich i wrzucą do płonącego pieca […]” (II,54).

„Nasze duchy nasyciły się dobrami nabytymi niegodziwie, lecz to nie przeszkoda, abyśmy poszli w płomienie męki Szeolu” (II,63).

„Tych aniołów, którzy pokazali niegodziwość, zamknie w owej płonącej dolinie […] Owa dolina aniołów, którzy zwiedli [ludzi], płonie pod ziemią. Dolinami tej samej [okolicy] płyną rzeki ognia, gdzie ci aniołowie, którzy zwiedli mieszkańców ziemi, poniosą karę. […] Ale oni nie chcą uznać i uwierzyć, że wody zmienią się i staną się ogniem płonącym na wieki” (II,67).

„Tylko oni otrzymają tę karę na wieki wieków” (II,68).

„[Aniołowie] zaprowadzili je na miejsce kaźni i wrzucili do otchłani pełnej płonącego ognia i ognistych kolumn […] Oni również zostali wrzuceni do otchłani ognia. […] Doprowadzono tam ślepe owce. Wszystkie zostały osądzone, uznane za winne i również wrzucone na spalenie do otchłani ognia” (IV,90).

„Za hańbę zniszczenia, za zabójstwa duchy wasze zostaną wrzucone do płonącego pieca” (V,98).

„Biada wam, grzesznicy […] zostaniecie spaleni w płonących płomieniach ognia” (V,100).

„Wiedzcie, że ich dusze pójdą do szeolu i zaznają nędzy i ucisk ich będzie wielki. W ciemności i okowach i palących płomieniach dusze wasze przyjdą na wielki sąd i wielki sąd trwać będzie po wszystkie pokolenia na wieki” (V,103).

„Będą jęczeć i płakać na opustoszałej pustyni i na płonącym miejscu […]. Ujrzałem płomienie ognia palące się jasno […]. Albowiem nie ma tu nieba, ale tylko płomienie palącego ognia i głos krzyczących, płaczących, lamentujących i dotkliwy ból” (V,108).

            Fragmenty mówiące o piekle zawiera też aramejska wersja Księgi Henocha:

„i postanowiono was spętać łańcuchami po wszystkie dni wieczności” (Pl XII i XIII, 14,5, por. tamże, Tabl. XVIII, 22,4).   

            Fragmenty kopii wspomnianej Księgi Henocha odkryto także w Qumran[58]. O piekle, a raczej o „wiecznym ogniu”, nauczano także w innych dokumentach judaizmu przedesseńskiego. Oto garść cytatów z apokryficznych Testamentów Dwunastu Patriarchów:

  „[…] albowiem każda kobieta podstępnie działająca w tych sprawach podlega karze wiecznej” (Testament Rubena,5).

„I nie będzie ducha fałszu Beliara, albowiem zostanie wrzucony do ognia wiecznego” (TestamentJudy, 25).

            Patrz też obszerny wywód na temat piekła w Etiopskiej Księdze Henocha (Wstęp, 22 i IV,90) i wzmianki na ten temat w Księdze Jubileuszów (VII,29).

            Zalążki nauki o piekle znajdujemy już w ST (Iz 33,14; 66,24).

            Znów więc nie trzeba tłumaczyć idei kary piekielnej w NT akurat wpływem nauk esseńczyków, skoro z powyższych danych wiemy, że idee te nie były autorstwa esseńczyków, tylko były one obecne w judaizmie już przed nimi.

8) Zwój z Qumran o nazwie Apokalipsa Aramejska (4Q 246) jest podobny do sceny Zwiastowania w Ewangelii Łukasza, gdzie anioł Gabriel ukazuje się Dziewicy Maryi i zapowiada jej, że ta porodzi Syna (Łk 1,31-35). Oba teksty mówią, że ów Syn „będzie wielkim”, będzie nazwany „Synem Najwyższego”, będzie zwany „Synem Bożym” a jego „królestwo będzie wieczne”. Czy te cztery wspólne elementy mogą być dziełem przypadku?[59]

Znów jednak nie trzeba się odwoływać do tekstów z Qumran aby znaleźć pierwowzór dla tekstu z Łk 1,31-35. Popatrzmy na pewien również bardzo podobny i słynny w czasach Jezusa tekst z ST:

„Kiedy wypełnią się twoje dni i spoczniesz obok swych przodków, wtedy wzbudzę po tobie potomka twojego, który wyjdzie z twoich wnętrzności, i utwierdzę jego królestwo. On zbuduje dom imieniu memu, a Ja utwierdzę tron jego królestwa na wieki. Ja będę mu ojcem, a on będzie Mi synem, a jeżeli zawini, będę go karcił rózgą ludzi i ciosami synów ludzkich” (2 Sm 7,12-14, BT).

            Ekwiwalentem qumrańskiego tekstu „królestwo będzie wieczne” jest tekst „królestwo na wieki” z 2 Sm 7,14. Terminy syn Boży i syn Najwyższego są implicite zawarte w zdaniu „Ja będę mu ojcem, a on będzie mi Synem” z 2 Sm 7,14 (por. też Ps 2,7, który jest podobnym tekstem do 2 Sm 7,14). Jedynie słowa „będzie wielki” nie są do odnalezienia w powyższym tekście z 2 Sm. ów tekst z Qumran (4Q246) to słabo zachowany tekst aramejski i wcale nie wiemy, czy jest on tekstem napisanym przez wspólnotę z Qumran, tak jak to ma miejsce na przykład w przypadku wspomnianej wyżej Reguły Zrzeszenia, czy pewnych Hymnów (w Qumran są również kopie przedesseńskich tekstów – na przykład kopie ST, nie znajdujemy tam zatem tekstów pisanych tylko przez tę wspólnotę)[60]. Tym samym nawet gdyby autor Łk 1,31-35 (co jest wykluczone – wspomnę o tym dalej) cytował wspomniany tekst, to nie dowodzi to jeszcze tego, że to akurat jakaś idea teologiczna wspólnoty z Qumran była pierwowzorem dla tekstu z Łk 1,31-35.

Skoro wspomniany tekst (4Q246) z Qumran jest aramejski, to osobiście podejrzewam, że odzwierciedlał on jakąś popularną w tamtym czasie interpretację targumiczną powyższego tekstu z 2 Sm 7,12-14. Targumy były w czasach Jezusa i wcześniejszych popularnymi przekładami i zarazem objaśnieniami teksów biblijnych. Jest zatem bardzo możliwe, że zarówno tekst Łukasza jak i powyższy tekst z Qumran odwzorowują niezależnie od siebie jakąś popularną w tamtym czasie wśród chrześcijan targumiczną interpretację tekstu z 2 Sm 7,12-14. Tym samym nie ma dowodu na to, że tekst z Łk 1,31-35 powstał akurat pod wpływem tekstu z Qumran. W każdym razie samo istnienie zacytowanego tekstu z 4Q246 też nie jest dowodem na to, że Łukasz wzorował się akurat na nim. Nie wiemy bowiem (jak wspomniałem), czy 4Q246 został napisany przez wspólnotę z Qumran, a wpływ tego tekstu na autora Łk jest raczej wykluczony przez to, że język Ewangelii Łukasza ujawnia, iż jej autor posługiwał się greką jako swym językiem ojczystym, nie mógł więc raczej cytować jakichś aramejskich tekstów (a takim tekstem jest przecież cytowany wyżej 4Q246). Z tych samych powodów autor Łk tym bardziej nie mógłby usłyszeć gdzieś esseńczyków proponujących mu taką wersję tekstu jaką znajdujemy właśnie w Łk 1,31-35.

Warto tu odnotować, że tekst z Łk 1,31-35 jest też nieco podobny do tekstu z Księgi Daniela:

„Patrzałem w nocnych widzeniach: a oto na obłokach nieba przybywa jakby Syn Człowieczy. Podchodzi do Przedwiecznego i wprowadzają Go przed Niego. Powierzono Mu panowanie, chwałę i władzę królewską, a służyły Mu wszystkie narody, ludy i języki. Panowanie Jego jest wiecznym panowaniem, które nie przeminie, a Jego królestwo nie ulegnie zagładzie” (Dn 7,13-14, BT).

          Tekst z Łk 1,31-35 jest też podobny do tekstu z Iz 9,5-6 i do tekstu z Ps 2,7:

„Albowiem Dziecię nam się narodziło, Syn został nam dany, na Jego barkach spoczęła władza. Nazwano Go imieniem: Przedziwny Doradca, Bóg Mocny, Odwieczny Ojciec, Książę Pokoju. Wielkie będzie Jego panowanie w pokoju bez granic na tronie Dawida i nad Jego królestwem, które On utwierdzi i umocni prawem i sprawiedliwością, odtąd i na wieki. Zazdrosna miłość Pana Zastępów tego dokona” (BT).

           Aby powstał tekst z Łk 1,31 nie musi więc istnieć powyższy tekst z Qumran.

9) W Ewangelii Jana Jezus mówi o żywej wodzie (4,14; 7,38). Zwoje z Qumran (4Q 265) również posiadają określenie „woda żywa”. O wodzie żywej mówią też Hymny z Qumran (VIII)[61]

Określenie „woda żywa” nie jest tworem wspólnoty z Qumran, ale jest to po prostu określenie z ST, pochodzące z czasów gdy wspólnota z Qumran jeszcze nie istniała. Przypatrzmy się pewnym tekstom:

„Bo podwójne zło popełnił mój naród: opuścili Mnie, źródło żywej wody, żeby wykopać sobie cysterny, cysterny popękane, które nie utrzymują wody” (Jr 2,13, BT).

„Nadziejo Izraela, Panie! Wszyscy, którzy Cię opuszczają, będą zawstydzeni. Ci, którzy oddalają się od Ciebie, będą zapisani na ziemi, bo opuścili źródło żywej wody, <Pana>” (Jr 17,13, BT).

 „ [Tyś] źródłem mego ogrodu, zdrojem wód żywych spływających z Libanu” (Pnp 4,15, BT).

            Pojęcie „woda żywa” istniało też w przedesseńskiej literaturze apokryficznej judaizmu (Etiopska Księga Henocha, 17). 

            Po raz kolejny nie trzeba się więc uciekać aż do porównań NT z literaturą z Qumran, aby wyjaśnić słownictwo stosowane w NT, skoro terminologia taka istniała już na długo przed istnieniem wspólnoty esseńczyków. Nawet paralelomaniak Wilson przyznawał, że zwrot „woda żywa” nie jest oryginalnym tworem wspólnoty z Qumran, gdyż występował już w ST[62].

10) Esseńczycy, podobnie jak pierwsi chrześcijanie, mieli wspólne uczty poprzedzane modlitwą[63]

            Doszukiwanie się pierwowzoru Ostatniej Wieczerzy akurat u esseńczyków nie ma sensu, skoro NT wyraźnie wyjaśnia, że Uczta ta wzorowała się na starotestamentalnym święcie Paschy (por. Łk 22,8,11-13,15; Mk 14,12.14.16; Mt 26,17-19; Wj 12,11.21). Natomiast uczta qumrańska nie nawiązywała do święta Paschy[64]. Esseńczycy nie mieli też ołtarza[65], jak pierwotni chrześcijanie (Hbr 13,10).

                Święte uczty nie były oryginalnym wymysłem esseńczyków, ale wspomina o nich już na długo przed esseńczykami ST, w którym czytamy o „ucztach świętych” (Neh 10,34, BT). Patrz też wyżej o święcie Paschy. W ogóle postulowanie wyjątkowej zależności w kwestii uczt świętych akurat pomiędzy esseńczykami a chrześcijanami jest wyjątkowo naciągane, skoro zjawisko to było przypisane w całej rozciągłości do w zasadzie całego ówczesnego starożytnego świata. Podobne spostrzeżenie czyni pewien badacz, który pisze, że „uczty religijne […] były obecne w tamtym świecie powszechnie”[66].Inny badacz dodaje, że w judaizmie w zasadzie wszystkie posiłki miały święty charakter[67]. Nawet Burrows, qumranolog niechrześcijański przecież, zauważał, że uczta esseńska wcale nie musiała być pierwowzorem dla chrześcijańskiej Ostatniej Wieczerzy, gdyż obie mogły mieć swe źródło w podłożu judaistycznym[68]. Pewien qumranolog poszedł o krok dalej i konstatował, że uczta qumrańska nie była czymś zgoła nowym, gdyż w zasadzie w niczym nie różniła się od tradycyjnych sakralnych uczt żydowskich[69], które były wtedy powszechne[70]. Jak wskazuje ten autor, chrześcijańska Wieczerza jest dużo bardziej podobna do wzorców świętej uczty opisanej w Misznie (Pesachim, X,1-9 i Zebachim, V,8), niż do uczty qumrańskiej[71]. Black znalazł bliższe analogie do uczty esseńskiej w apokryfach przedesseńskich - 1 Henocha XXIV, Testament Dwunastu Patriarchów (Lewi, VIII,2-5) oraz w traktacie Miszny (Men. XI,4-5)[72]. Jeszcze inni znaleźli dużo więcej podobieństw w ucztach pitagorejczyków[73]. Uczta sakralna chrześcijan nie była więc niczym na tyle oryginalnym, żeby chrześcijanie musieli to przejmować akurat od qumrańczyków i nie mogli tego przejąć po prostu z jakiejś innej tradycji żydowskiej, z której korzystali też sami esseńczycy.        

11) Chrześcijanie tak jak esseńczycy stosowali kalendarz słoneczny[74]

Kalendarz słoneczny stosowany przez esseńczyków istniał w judaizmie już pół tysiąca lat przed esseńczykami. Witold Tyloch, zawodowy hebraista, qumranista i ateista (zatem nie można go posądzić o służenie chrześcijańskiej apologetyce) pisał w swej rozprawie o Qumran:

„[…] kalendarz słoneczny, stosowany w Judei w okresie Pierwszej Świątyni, tzn. przed zburzeniem świątyni przez Nebukadnezara w 587/6 r. p.n.e. […] Kalendarz gminy z Qumran był bardzo podobny do kalendarza znanego z Księgi Jubileuszów i Księgi Henocha”[75].

Jak dodaje jeden z polskich biblistów, również piszący o kalendarzu słonecznym: „Znany jest on ponadto z Księgi Jubileuszów i Henocha, co zdaje się wskazywać, że nie uległ on całkowitemu zapomnieniu, […] ”[76]. Dalej pisze on o tym kalendarzu, że w czasach Jezusa kalendarz ten „miał naówczas wielu innych swoich zwolenników i legitymował się pochodzeniem od Mojżesza”[77]. Księga Henocha i Księga Jubileuszów, które odmierzały czas wedle kalendarza słonecznego (Księga Jubileuszów, VI,29-33; 1Księga Henocha, 74,10-12; 82,6.11.15.18), to księgi bardzo popularne we wczesnym judaizmie. Do tego stopnia, że cytat z nich dostał się nawet do NT (por. Judy 1,14-15 w BT wraz z przypisami tamże).

Kalendarz słoneczny miał ok. 364 dni w roku, zaś księżycowy różnił się od niego tym, że miał 354,5 dni w roku[78]. Oto cytat z wspomnianej Księgi Henocha:

„Rok kończy się w trzysta sześćdziesiątym czwartym dniu” (Etiopska Księga Henocha, 82,6).

Jak byk stoi tu, że autor tej księgi liczył rok wedle kalendarza słonecznego. Tak samo liczy to Księga Jubileuszów:

„A ty rozkaż dzieciom Izraela, niech zachowują lata w tej liczbie dni – 364 dni, to będzie cały rok” (Księga Jubileuszów, VI,32; por. tamże VI,30.58).

Chrześcijanie mogli więc równie dobrze wzorować się na kalendarzu słonecznym w oparciu o tradycję judaistyczną inną niż qumrańska (na przykład na podstawie tej tradycji, w ramach której powstała Księga Henocha i Księga Jubileuszów). Wcale nie musieli tego kalendarza zapożyczyć od esseńczyków, skoro był on bardzo popularny w pozaesseńskim i przedesseńskim judaizmie. Joseph Fitzmyer odnalazł elementy kalendarza słonecznego już u Ezechiela 45,18-20[79]. Po raz kolejny można więc następną ideę z NT wytłumaczyć inaczej niż akurat za pomocą wpływu idei wyznawanych w Qumran.

12) Qumran rządzony był przez „Radę Zrzeszenia”, która składała się z dwunastu przywódców, jak świadczy Podręcznik Dyscypliny. Jezus miał również dwunastu Apostołów[80]. Pisma z Qumran określają ich przywódcę mianem pqyd, co LXX tłumaczy przez episkopos, które w NT oznacza biskupa. Istnieje również analogia między qumrańskim mebakker i inspektorem a chrześcijańskim urzędem sprawowanym przez Piotra[81]

Rada Zrzeszenia wcale nie musiała się składać z 12 przywódców. Witold Tyloch tak komentuje wyżej wspomniany tekst z Podręcznika dyscypliny:

„Tych piętnastu mężów stanowiło stałą radę zarządzającą gminy”[82].

          Pewien ateista piszący o Qumran jest nie tylko zakłopotany tym, że jeden z dokumentów esseńskich mówi o 15 przywódcach tej wspólnoty. Zauważa on również, że inne dokumenty qumrańskie są sprzeczne z tym przekazem, bowiem mówią nawet o 20 przywódcach[83]. Jeszcze inne dokumenty qumrańskie wymieniają liczbę 10 (Dokument Damasceński, X,4-8), czy nawet 9 przywódców[84]. O 10 przywódcach pisał też słynny Milik[85] (jedyny Polak w zespole dopuszczonym do badania oryginałów Zwojów z Qumran). W stronę liczby 15 przywódców przychylał się właśnie Milik i nawet Dupont-Sommer[86]. Skoro więc nie wiemy, czy było 9, 10, 12, 15, czy nawet 20 przywódców we wspólnocie Qumran (a interpretacje qumranologów idą wręcz w kierunku liczby 15[87]) to należy w tym miejscu zawiesić osąd odnośnie do paraleli istniejącej między ustrojem wspólnoty qumrańskiej i ustrojem pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej.

          Liczba 12 Apostołów wcale nie musi pochodzić od ewentualnych 12 przywódców z Qumran. Może to być równie dobrze nawiązanie do fundamentalnej liczby 12 pokoleń izraelskich, często przywoływanej w ST (por. Wj 24,4; 28,21; 39,14; Lb 17,17.21; 31,5; Joz 4,8; 1 Krl 18,31; Ezd 6,17; Syr 45,23; Ez 47,13). Tak uważa choćby Reicke[88] i Mędala[89]. NT wyraźnie nawiązuje do tej idei w kilku miejscach (Mt 19,28; Łk 22,30; Dz 26,7; Ap 21,12). Jeden z biblistów prędzej znajdywał tu paralele do Neh 7,7 i Ezd 2,1-2, gdzie mowa o tym, że ludowi przewodniczyło 12 przywódców[90]. Instytucja rady złożonej z 12 członków istniała też w sądownictwie egipskim[91]. Nie była to więc idea oryginalna i charakterystyczna tylko dla Qumran, stąd chrześcijanie wcale nie musieli tego zapożyczać akurat od esseńczyków.   

          Jak zauważa inny z autorów, nawet jeśli uznać, że istniało kolegium dwunastu w Qumran, to i tak nie miało ono żadnych specjalnych funkcji, choćby takich jakie posiadało właśnie Kolegium Dwunastu w Kościele chrześcijańskim[92]. Są też inne różnice: Dwunastu Apostołów zostało wybranych przez Jezusa, natomiast esseńczycy wybierali swe kolegium dwunastu z ramienia wspólnoty; Kolegium Dwunastu w pierwotnym Kościele było nieodnawialne, zaś wspólnota esseńska wybierała wciąż na nowo swych dwunastu; kolegium kapłańskie w Damaszku było złożone z 4 osób, natomiast wedle Gal 2,1-9 podobne kolegium w Kościele chrześcijańskim składało się z 3 osób[93]; dwunastu w Qumran nie występowało w imieniu Nauczyciela Sprawiedliwości, natomiast Apostołowie występowali w imieniu Jezusa[94]; qumrańskie kolegium dwunastu nie nauczało, jak Dwunastu Apostołów, reprezentowali oni tylko nauki kapłanów[95]; kolegium dwunastu w Qumran nie ruszyło z misją do pogan, Apostołowie natomiast tak (por. Dz 11,1n; 13,46n)[96]; kolegium dwunastu w Qumran posiadało władzę sądowniczą, natomiast Apostołowie nie sprawowali takich funkcji[97]; w Qumran to mebakker i cała gmina zarządzała majątkiem, jak świadczy 1QS 6,19n, natomiast w pierwotnym chrześcijaństwie robiło to tylko Dwunastu[98]. W związku z tym nic dziwnego, że J. Maier i W. Marxsen napisali kiedyś, że jedyne podobieństwo jakie występuje między kolegium Dwunastu Apostołów a qumrańską radą dwunastu to sama tylko liczba 12[99]. Ale jak widzieliśmy wyżej nawet sama liczba 12 nie jest poświadczona w Qumran w sposób pewny, gdyż wspomniana rada mogła się składać z 15 członków.            

           Nawet Dupont-Sommer zauważał, że pewne nauki Jezusa sprzeciwiają się ideom ustrojowym zakonu esseńskiego, na przykład słynna sentencja „ostatni będą pierwszymi”, czy „nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni”, gdyż w Qumran istniał ustrój sądowniczy[100].

           Jeśli natomiast chodzi o termin episkopos, to chrześcijanie wcale nie musieli tego tytułu zapożyczać akurat z Qumran. Istniał on już przed esseńczykami w Septuagincie (Lb 4,16; Sdz 9,28; Neh 11,9.14.22; Mdr 1,6). Spostrzegł to także Milik[101]. Black wykluczał (rule out) wręcz, że termin ten przeniknął do chrześcijaństwa z Qumran, gdyż jest to nazwa urzędowa i jego zdaniem określenie to trafiło do NT z obecnego w świecie hellenistycznym nazewnictwa stowarzyszeń handlowych[102]. Milik też spostrzegał tę hellenistyczną paralelę, choć nie postulował tu już zależności[103]. Idea starszych i przełożonych istniała już w ST (Wj 3,16; 12,21; 16,22; 18,21.25; 19,7; Lb 11,24; Pwt 21,19; 22,16; 25,9; 31,28; Joz 21,1; 23,2; 24,1 itd.).

13) Pisma qumrańskie nazywają Radę Zrzeszenia „drogocennym kamieniem węgielnym”. Tak samo określony jest Jezus w NT (Mt 21,42)[104]

            Tu znów mamy do czynienia z bezspornym wpływem ST na pisma Qumran i pisma chrześcijan, a nie z wpływem pism Qumran na pisma chrześcijan. Pojęcie „kamienia węgielnego” pochodzi bowiem z Księgi Izajasza, która powstała na długo przed wspólnotą esseńczyków. Przypatrzmy się pewnym słowom z tej Księgi:

„Przeto tak mówi Pan Bóg: Oto Ja kładę na Syjonie kamień, kamień dobrany, węgielny, cenny, do fundamentów założony. Kto wierzy, nie potknie się” (Iz 28,16, BT).

            W podobnym duchu pisał Psalmista:

„Kamień odrzucony przez budujących stał się kamieniem węgielnym” (Ps 118,22, BT).

            Najwyraźniej właśnie do Księgi Izajasza a nie do pism z Qumran nawiązywali autorzy NT, gdy pisali:

„To bowiem zawiera się w Piśmie: Oto kładę na Syjonie kamień węgielny, wybrany, drogocenny, a kto wierzy w niego, na pewno nie zostanie zawiedziony” (1 P 2,6, BT; por. też Dz 4,11; 1 P 2,4.7).

            Nawet w powyższych słowach z Mt 21,42 Jezus przytaczając zdania o kamieniu węgielnym wyraźnie odwołuje się do ogólnie uznanych Pism ST a nie do spisanych reguł jakiejś wspólnoty z Qumran (jednej z wielu wspólnot w tamtym czasie – patrz wyżej). Wystarczy choć trochę znać ST aby wiedzieć, iż słowa te pochodzą od Izajasza i nie były oryginalnym tworem wspólnoty z Qumran.

14) Pisma z Qumran (4Q 258) określają Radę Zrzeszenia mianem „budowli Bożej”, podobnie jak NT określa Kościół (1 P 2,5 - 9)[105]

Wystarczy dokładnie przeczytać oba te teksty aby bez trudu odkryć, że podobieństwo jest tu prawie zerowe. Już w ST przyrównywano metaforycznie całe społeczności pewnych miast do „budowli”, nie jest to wymysł czysto qumrański. W pewnym tekście czytamy:

„A w Betel więcej nie prorokuj, bo jest ono królewską świątynią i królewską budowlą” (Am 7,13, BT).

          W ST nawet sam Bóg był przyrównywany metaforycznie do świątyni:

„Dlatego mów: Tak mówi Pan Bóg: Wprawdzie wygnałem ich pomiędzy narody i rozproszyłem po krajach, jednak przez krótki czas będę dla nich świątynią w tych krajach, do których przybyli” (Ez 11,16, BT).

           Nie ma więc dowodu na to, że pisząc o chrześcijanach jako świętej budowli autor 1 P miał na myśli akurat jakiś tekst z Qumran, a nie cokolwiek innego. Metaforyczne przyrównywanie czegoś do świątyni nie było pomysłem czysto qumrańskim, bowiem taka forma literacka była obecna już w dobrze znanym chrześcijanom ST i o wiele bardziej prawdopodobne jest to, że na tej podstawie autor 1 P mógł zastosować swoją metaforę.

15) Wspólnota dóbr materialnych była zarówno jedną z głównych zasad esseńczyków jak i pierwszych chrześcijan[106]

           Reguła ta nie była jednak wprowadzana aż tak dosłownie w życie, bowiem Dokument Damasceński poświadcza, iż wśród członków wspólnoty z Qumran dopuszczano posiadanie własnych dóbr materialnych. Dokument ten mówi o tym, że wśród członków wspólnoty z Qumran istniały nawet indywidualne gospodarki, posiadali oni własne środki produkcji rolnej, własne pola a nawet własnych niewolników. Pożyczali też innym pieniądze i zawierali z nimi umowy. Do tzw. kasy wspólnej oddawano zarobek pochodzący przynajmniej z pracy rąk wykonywanej przez dwa dni[107]. Jest to więc zupełnie inny obraz niż to o czym czytamy w Dz 2,44, gdzie podaje się, iż chrześcijanie mieli wszystko wspólne, bo każdy oddawał wspólnocie wszystko z tego co miał. Poza tym tzw. wspólnota dóbr w Qumran była obowiązkowa, natomiast w chrześcijaństwie dobrowolna[108]. Sekta z Qumran była jedną z wielu wspólnot zakonnych, stąd nic dziwnego, że pojawiła się tam reguła mówiąca o wyrzeczeniu się dóbr na rzecz wspólnoty. Podobna reguła nie była żadnym wyjątkiem i stosowały ją zarówno w tym czasie jak i wcześniej inne wspólnoty, w tym klasztory buddyjskie, które wcale nie potrzebowały znajomości reguł z Qumran aby wprowadzić u siebie podobną zasadę wyrzeczenia się dóbr materialnych.

16) Zarówno chrześcijanie jak i wspólnota z Qumran oczekiwali na Mesjasza

            Po raz kolejny – wiara w bliskie przyjście Mesjasza nie była oryginalnym pomysłem qumrańskim, tylko poglądem całego judaizmu, skoro właściwie tego spodziewał się każdy Żyd w czasach w jakich żył (por. J 12,34; patrz też oczekiwania Żydów w stosunku do Jana Chrzciciela w Łk 3,15; por. też pytanie łotra w Łk 23,39 i J 7,31.41-42; 11,27), włącznie z faryzeuszami[109] (por. Mt 22,41-42; Mk 12,35; 14,61; 15,31-32; Łk 20,41.66-67; 23,2.35; 1,25; J 7,26-27; 10,24), Samarytanami (J 4,25.29) i Herodem (por. na przykład Mt 2,4). Już w czasach przedesseńskich i okołoesseńskich powstała bogata literatura mesjańska, która była bardzo popularna i oddziaływała mocno na Żydów, na przykład tzw. Księga Henocha, Testament Dwunastu Patriarchów, IV Księga Ezdrasza, Apokalipsa Barucha. Analizę idei mesjańskich zawartych w tych księgach można odnaleźć w jednej z publikacji[110]. Warto też wspomnieć, że wspólnota z Qumran czekała na dwóch Mesjaszy – Mesjasza Aarona i Mesjasza Izraela[111]. To zasadniczo odróżnia wierzenia wspólnoty z Qumran od wierzeń chrześcijańskich, które mówiły tylko o oczekiwaniu na jednego Mesjasza, wykluczając wręcz wpływ koncepcji qumrańskich na wierzenia pierwszych chrześcijan w kwestii mesjańskiej. Różnice między Jezusem a Nauczycielem Sprawiedliwości widział nawet Allegro, który mimo swej paralelomanii w tym temacie zauważał: „there are still differences between the Christian Redeemer and the Essene Messiah”[112]. Jedna z takich różnic, na jakie wskazuje Allegro, dotyczy faktu, zgodnie z którym cele Nauczyciela Sprawiedliwości były głównie polityczne, podczas gdy cele Jezusa były stricte duchowe[113]. Podobnie pisał Burrows, który dodawał, że podobieństwo między naukami Jezusa a Nauczyciela Sprawiedliwości „nie jest tak bliskie jak mogłoby się okazać”[114].   

17) Dla chrześcijan Jezus był Mesjaszem. Dla esseńczyków miał nim być tak zwany „Nauczyciel Sprawiedliwości”[115]

           Nieprawda. Jeden z wybitnych qumranologów i tłumaczy literatury z Qumran na pytanie „Czy wspólnota [z Qumran – przyp. J.L.] wierzyła, że jej Nauczyciel Sprawiedliwości był Mesjaszem?” odpowiada: „Nie ma tekstu, który tak identyfikowałby Nauczyciela Sprawiedliwości”[116]. Inny biblista podaje tak samo: „W rzeczywistości Mistrz Sprawiedliwości nie jest nigdy nazwany Mesjaszem”[117]. I wypowiedź jeszcze innego qumranologa: „[…] twierdzenie, że Mistrz Sprawiedliwości był wybrańcem Boga i Mesjaszem, nie znajduje uzasadnienia ani w tekście komentarza, ani jakiegokolwiek zwoju”[118]. A w innym miejscu ten sam autor dodaje: „żaden tekst nie wskazuje na to, aby Mistrz Sprawiedliwości uważał się za Mesjasza”[119]. Nauczyciel Sprawiedliwości nie był uważany przez esseńczyków za Mesjasza w jakimkolwiek sensie[120]. Zresztą nawet pisma qumrańskie odróżniają Mesjaszy od Nauczyciela Sprawiedliwości, zobacz 1QSa 9,10-11[121]. Nawet Tyloch już w 1961 roku zgadzał się z tym, że ten ostatni fragment oraz 4Qtestimonium 1 i Dokument Damasceński XX,1[122] odróżniają Mesjaszy od Nauczyciela Sprawiedliwości, choć sam interpretował to w taki sposób, że rozróżnienie jest tu tylko pozorne. Jednakże 16 lat później zmienił pogląd i przyłączył się do tych badaczy, którzy uważają, że wspomniane rozróżnienie jest faktyczne w tych tekstach[123].

18) Jezus i Nauczyciel Sprawiedliwości to niemal jedna i ta sama postać, z tą różnicą, że esseńczycy nie przypisywali mu cech boskich. Niektórzy (J.L. Teicher[124]) nawet sugerują, że Nauczyciel Sprawiedliwości zginął śmiercią męczeńską i zmartwychwstał tak jak Jezus z Nazaretu[125]

            Kompletny nonsens. Wspólnota z Qumran istniała 150 lat przed chrześcijaństwem. Co to oznacza? Ano ostatecznie obala to hipotezę, zgodnie z którą Nauczyciel Sprawiedliwości to Jezus, bowiem z pism qumrańskich jednoznacznie wynika, że Nauczyciel Sprawiedliwości „musiał więc być postacią historyczną”[126]. Jeśli qumrański Nauczyciel Sprawiedliwości był postacią historyczną, to oznacza to, że żył 150 lat przed Jezusem, nie mógł więc być Nim samym. Dokument Damasceński szczegółowo opisujący życiorys przywódcy wspólnoty z Qumran podaje, że Nauczyciel Sprawiedliwości żył 390 lat po uprowadzeniu Żydów przez Nabuchodonozora[127] (miało to miejsce w 586 roku p.n.e.), co daje nam 196 rok przed Chrystusem. ów Nauczyciel miał się objawić wspólnocie z Qumran 20 lat po minięciu tego 390 letniego okresu, co doprowadzałoby nas do roku 176 p.n.e.[128]

Zaś co do rzekomych i wcześniej podkreślanych już przez takich jak Allegro i A. Dupont – Sommer „silnych” podobieństw Nauczyciela Sprawiedliwości do Jezusa, to po bliższych badaniach tekstów qumrańskich sprawa okazała się być tanią sensacją, opartą na wielu nadinterpretacjach tych tekstów[129]. Jak bowiem wskazują pisma z Qumran Nauczyciel Sprawiedliwości zmarł śmiercią naturalną, w przeciwieństwie do Jezusa, który zmarł śmiercią męczeńską. Nawet ateista Tyloch występował przeciw Dupont-Sommerowi i Allegro gdy twierdził, że Nauczyciel Sprawiedliwości zmarł śmiercią naturalną, spokojnie. Wskazuje na to Dokument Damasceński (VIII,21b; XIX,35; XX,13-14) a także qumrański Komentarz do Księgi Habakuka i Komentarz do Psalmu 37. Również inni światowej klasy qumranolodzy sprzeciwiali się wnioskom Sommera w tej kwestii – należą do nich Lambert, Elliger, Coppens, Milik, Vaux, Rowley, Grayston, Murphy[130] i wielu innych. Elliger nazwał wspomniane tezy Dupont-Sommera „domkiem z kart”[131]. Nawet taki paralelomaniak jak Wilson, przyboczny Dupont-Sommera, przyznawał odnośnie do tekstów, z których ten ostatni wyciągał wniosek o męczeńskiej śmierci Nauczyciela Sprawiedliwości, że „nie nasuwają one koniecznie tego rodzaju interpretacji”[132]. Zgadzali się z tym nawet religioznawcy marksistowscy wtórujący Dupont-Sommerowi w pewnych innych kwestiach[133]. Również Kosidowski dostrzegał tę trudność[134], choć jednocześnie przychylał się już do zupełnie nieuzasadnionego wniosku, że Nauczyciel Sprawiedliwości został jednak ukrzyżowany[135]. Spokojna śmierć Nauczyciela Sprawiedliwości wynika ze słownictwa jakim określono jego zgon we wspomnianych tekstach. Dokładnie takiej samej terminologii użyto na określenie spokojnej śmierci patriarchów w ST (por. Rdz 25,9; 35,29; 49,29; Pwt 32,50; Sdz 2,10)[136].  

            Na podstawie qumrańskiego Komentarza do Habakuka (II,1-2; 2,7,8; VIII,16 – IX,1-2; XI,4-8) Dupont-Sommer twierdził, że Nauczyciel Sprawiedliwości zginął śmiercią męczeńską. W rzeczywistości tekst ten odnosi się do tzw. niesprawiedliwego kapłana, przeciwnika Nauczyciela Sprawiedliwości, a Dupont-Sommer w sposób bezpodstawny zamienił podmiot we wspomnianych fragmentach. Bezpodstawnie interpretował on też wyrażenie „ciało cielesne” w Komentarzu do Habakuka (IX,1-2), traktując je jako synonim wcielenia. Tak naprawdę jest to jednak hebrajski idiom oznaczający grzeszną namiętność (por. Syr 23,17.23)[137], lub po prostu człowieka jako takiego[138]. Nie ma zresztą tych słów w oryginalnym tekście z Qumran, wprowadza to sam Dupont-Sommer. Zwrot ten ponownie dotyczy zgodnie z kontekstem kapłana bezbożnego a nie Nauczyciela Sprawiedliwości[139], co widział także Milik[140]. Nawet jeden z religioznawców marksistowskich przyznawał, że rzeczony tekst może odnosić się do bezbożnego kapłana a więc niekoniecznie do Nauczyciela Sprawiedliwości[141]. Z kolei taki znany ateista i qumranista jak Tyloch zaznaczał, że zwrot „ciało ciała” znajduje się w Kol 2,11, gdzie oznacza właśnie grzeszną naturę[142]. W końcu nawet i sam Dupont-Sommer przestał interpretować zwrot „ciało cielesne” w znaczeniu inkarnacyjnym, jak podaje Burrows[143], a Wilson, wierny przyboczny Dupont-Sommera, nie ukrywał, że można ten zwrot przetłumaczyć też inaczej[144].   

            Wbrew sugestiom Dupont-Sommera takie teksty qumrańskie jak Komentarz do Habakuka XI,4-8 nie mówią też nic o śmierci Nauczyciela Sprawiedliwości na krzyżu. We fragmencie tym czytamy co najwyżej, że ktoś chciał zabić Nauczyciela. Ale z tego wcale nie musi jeszcze wynikać, że on zginął. O śmierci Nauczyciela Sprawiedliwości nie mówi też nic Reguła Wojny (4Q285 7,4), jak chcą niektórzy. Tekst ten mówi o tym, że Mesjasz wykona wyrok na innych, a nie, że wyrok zostanie wykonany na Mesjaszu[145]. Zresztą Reguła Wojny nie jest tekstem esseńskim a Nauczyciel Sprawiedliwości nie był nawet w Qumran uważany za Mesjasza, jak wspomniałem wyżej. 

            Podobne wnioski jak Dupont-Sommer wyciągał Allegro, który w oparciu o Komentarz do Ps 37 z Qumran i Hymny (II,III,IV,V,VIII-IX) esseńczyków uważał, że Nauczyciel Sprawiedliwości został ukrzyżowany, choć teksty te w żadnym wypadku nic o tym nie mówią[146]. Znów wynika z nich co najwyżej tyle, że chciano go zabić. Nic więcej. Jak trafnie zauważał Burrows, wielu proroków w ST też było prześladowanych, co sprawia, że Nauczyciel Sprawiedliwości nie jest na tym tle jakimś rzekomo wyjątkowym pierwowzorem Jezusa[147]. Nie wiem więc po co na przykład taki Deschner tak podkreśla tę paralelę, jakby rzeczywiście miało wynikać z niej coś istotnego[148]. Jak natomiast zauważał Shanks, „Koncept z ukrzyżowaniem Nauczyciela Sprawiedliwości opierał się na czystych domysłach, jeśli po prostu nie na zmyśleniach […] W zwojach nie ma Jezusa”[149]. Koncepcję ukrzyżowania Nauczyciela Sprawiedliwości Allegro wywodził również z qumrańskiego Komentarza do proroka Nahuma. Z czasem jednak i on porzucił tę interpretację jako błędną[150].  

            Wywody Allegro są tak w ogóle dość dobrą ilustracją paranoi w jaką często popadają racjonaliści doszukujący się na siłę niemal wszędzie podobieństw między chrześcijaństwem a innymi religiami. I tak na przykład Allegro wpierw dochodzi do wniosku, że Nauczyciel Sprawiedliwości został ukrzyżowany w Gilgal. Co ma na to wskazywać? Łańcuch domysłów, a tak naprawdę to w sumie urojeń, jeśli nazwiemy rzecz bezpośrednio i po imieniu. Przypatrzmy się jednak bliżej w ramach swoistej ciekawostki temu ciągowi domysłów: zgodnie z Pwt 11,29-30, Euzebiuszem i pewną mapą z Madeby z VI wieku n.e., takie miejscowości jak Garizim, Ebal i Jerycho leżały w jednym rejonie. Wspomniana mapa umieszcza bowiem Garizim i Ebal w pobliżu fontanny Elisza w Jerycho. Tam też „niewątpliwie” (doubtless), jak to ujął Allegro, leżało esseńskie Szehem (Salem), gdzie w tzw. mieście schronienia mogli się ukrywać esseńczycy chcący się schronić przed prześladującym ich Aleksandrem Jannaneuszem[151]. 

             Następnie samo tylko pozorne podobieństwo nazwy Gilgal do nazwy góry Golgota, na której ukrzyżowano Jezusa, stanowi dla Allegro z miejsca przesłankę dla wniosku, że chrześcijanie stworzyli swą opowieść o zmartwychwstaniu właśnie w oparciu o „fakt”, zgodnie z którym Nauczyciel Sprawiedliwości zginął w Gilgal. Ma o tym świadczyć również przekład Septuaginty (Pwt 11,30) i Euzebiusz (O topografii, 253.89), gdzie Gilgal oddano jako Golgol, które brzmi podobnie do hebr. gulgoleth i aram. gulgulta - czaszka (Golgota) z NT (por. Mt 27,33; Mk 15,22; J 19,17).Istna groteska. Zresztą sam Allegro przyznaje, że jest jedynie „prawdopodobne” (probably)[152], że Nauczyciel Sprawiedliwości zginął w Gilgal. Nie jest to więc udowodnione. Tym samym cały powyższy łańcuch domysłów jest tylko mniej lub bardziej (choć raczej mniej) prawdopodobną fantasmagorią. Poza tym aramejska gulgulta oznacza właśnie „czaszkę” i nic więcej[153]. Wątpliwości budzi też historyczne umiejscowienie przez Allegro wspomnianych wydarzeń i powiązanie ich akurat z historyczną postacią Aleksandra Jannaneusza, co ma uwiarygodnić powyższą lokalizację w Gilgal, które jest potrzebne Allegro do wykreślania podobieństw onomastycznych pomiędzy Gilgal a Golgotą. Jednak utożsamianie przez Allegro „bezbożnego kapłana” wspomnianego w tekstach z Qumran akurat z Aleksandrem Jannaneuszem jest co najwyżej wysoce spekulatywne i niepewne. Jak pisał Burrows, wobec hipotezy Jannaneusza wytoczono „poważne obiekcje”[154] ponieważ ten ostatni nie sprzeciwiał się zasadom wiary żydowskiej a jego przeciwnikami byli faryzeusze, którzy byli również przeciwnikami esseńczyków. Jannaneusz działał więc wręcz w zgodzie z interesami esseńczyków i warto tu nadmienić, że w tym kontekście również racjonalistyczny guru Kosidowski rozpowszechniał bzdury, gdy pisał, że Jannaneusz „ział nienawiścią także do esseńczyków”[155]. Poza tym tło jego konfliktów z Żydami miało bardziej polityczny niż religijny charakter. W tym świetle niezbyt pasuje on do roli „bezbożnego kapłana”, który jest wspomniany jako śmiertelny wróg religii żydowskiej w pismach qumrańskich[156]. Z racji tego inni badacze utożsamiali „bezbożnego kapłana” z Arystobulem II lub Hirkanem II (tak sam Dupont-Sommer)[157], a jeszcze inni widzieli w nim Joazera Ben Boetusa[158], Onaniasza, Menelaosa[159], Alcimosa[160] lub Jonatana[161]. Jak widać istniało w tej kwestii mnóstwo spekulacji i nawet antyklerykalnie nastawiona Uta Ranke-Heinemann stwierdziła, że co do bezbożnego kapłana to próby identyfikacji jego osoby „spełzły na niczym”[162].          

            Przypatrzmy się jeszcze innym niepoważnym paralelomaniackim igraszkom filologicznym w wykonaniu Allegro. Uważał on na przykład, że sykomora z Łk 19,4 to zbitka: suko-m z Szehem i moreh („drzewo nauczyciela”), mające być aluzją do wspomnianego wyżej Szehem, siedziby esseńczyków, oraz Nauczyciela Sprawiedliwości rzecz jasna[163].

            Podobne „paralele” znalazł Allegro w... opowiadaniu o Zacheuszu z Łk 19,2n, które ma być aluzją do... domniemanego ukrzyżowania Nauczyciela Sprawiedliwości (!). Jakim cudem? Ano nazwa Zacheusz ma pochodzić od zakkai, co oznacza „niewinny sprawiedliwy”[164]. No a ten „niewinny sprawiedliwy” to dla Allegro oczywiście nikt inny, jak sam Nauczyciel Sprawiedliwości. No tak, jasne. Tymczasem imię Zacheusz było obecne już w ST (Ezd 2,9; 10,40; Neh 7,14; 2 Mch 10,19), na długo przed esseńczykami, o czym Allegro już jakoś „zapomina” wspomnieć czytelnikowi (nic dziwnego, burzyłoby to ten misternie skomponowany wywód złożony z pozornie sensownych rozumowań opartych na pozornych podobieństwach).

            Allegro uważał też, że imię Piotra Kefas nie powinno być wywodzone od aram. kefa (skała), tylko jest to „tajny” wariant imienia Kajfasz – „przesłuchujący”, jak nazwano w Qumran jedną z funkcji[165]. Tymczasem jest to ewidentna brednia, gdyż imię własne Kefa znaleziono już w przedesseńskich papirusach elefantyńskich (BMAP, 8,10) z V wieku przed Chrystusem[166], gdy nikomu jeszcze nawet nie śniło się, że powstanie coś takiego jak zakon w Qumran. Kiedy czytam książkę Allegro to nie mogę się pozbyć wrażenia, że dla niego w zasadzie cały NT składa się tylko i wyłącznie ze słów, w których kryje się zaszyfrowany essenizm. Do takiego wniosku nie dochodzi rzecz jasna żaden z filologów poza samym Allegro. Czy jego wnioski nie są więc naznaczone swego rodzaju przesadnym, wręcz chorobliwym skrzywieniem w stronę jakiejś istnej qumranomanii? Zresztą w innym miejscu Allegro przeczy już swym wspomnianym wywodom o Piotrze, gdyż oportunistycznie i w zgodzie z filologami przyznaje, że imię Piotr oznacza jednak Skałę. Tym razem ten wniosek jest Allegro potrzebny do uzasadnienia innego domniemanego podobieństwa: między Skałą-Piotrem a Regułą Zrzeszenia (VIII), w której wspomniano o kamieniu węgielnym[167]. Jednak w tym fragmencie Reguła wyraźnie powołuje się na Iz 28,16. Jeśli nawet miałaby tu wystąpić jakaś paralela, czy wręcz zapożyczenie w tekstach chrześcijańskich[168], to czemu idea Piotra-Skały nie mogłaby być po prostu zapożyczona z Iz 28,16? Do czego byłoby tu wtedy komuś potrzebne Qumran? Widać jak bardzo naciągane są wnioski Allegro. Ale nie kopmy już dłużej leżącego.                      

            Wracając do domniemanych podobieństw między Nauczycielem Sprawiedliwości a Jezusem to żaden z tekstów esseńskich nie wskazuje też na to, że Nauczyciel Sprawiedliwości powróci na końcu czasów, jak to ma być w przypadku Jezusa[169]. Jak pisał Burrows, teza, że Nauczyciel Sprawiedliwości miał powrócić w chwale „opiera się na niepewnych interpretacjach fragmentów Zwojów znad Morza Martwego i Dokumentu Damasceńskiego”[170]. Trudno o bardziej wymowny cytat a w tym wypadku ta wypowiedź jest o tyle cenniejsza, że nie pochodzi od autora chrześcijańskiego. Na jakiej podstawie Dupont-Sommer uważał, że Nauczyciel Sprawiedliwości powróci powtórnie na końcu czasów?[171] Chodzi tu głównie o trzy teksty esseńskie: Komentarz do Habakuka (V,3-5), Komentarz do Psalmu 37 i Dokument Damasceński (VI,10-11)[172]. Z tych trzech fragmentów jedynie Dokument Damasceński zdaje się mówić wprost[173] o powrocie Nauczyciela Sprawiedliwości: „i nie osiągną niczego aż do przyjścia / Nauczyciela Sprawiedliwości w czasach ostatecznych” (przekład Tylocha[174] zgodny z Dupont Sommerem). W rzeczywistości takie tłumaczenie tego fragmentu nie jest pewne. Vermes tłumaczy to już na przykład zupełnie inaczej: „aż przyjdzie ten, który będzie uczył sprawiedliwości w dniach ostatecznych”[175]. Dlaczego można to tłumaczyć na tak różne sposoby? Ponieważ yoreh hassedeq, które pada w  tym tekście, dopiero po zinterpretowaniu jako moreh hassedeq może zostać zrozumiane, a właściwie nadinterpretowane, jako Nauczyciel Sprawiedliwości. Kiedy nie dokonamy takiej nadinterpretacji to wtedy zostaje nam tłumaczenie Vermesa, jako bardziej wierne: „ten, który będzie uczył sprawiedliwości”. Wtedy zwrot ten nie musi odnosić się do przywódcy esseńczyków, ale nawet do Jahwe, gdyż tekst ten nawiązuje do Oz 10,12, który zgodnie z kontekstem tyczy się właśnie samego Boga. Niektórzy (Fitzmyer) tłumaczą wspomniany fragment Dokumentu Damasceńskiego jeszcze inaczej: „aż wyleje na was sprawiedliwość w dniach ostatecznych”[176]. Tłumaczenie takie jest możliwe, gdyż rdzeń czasownika yry, od którego bierze się yoreh, może też oznaczać wylać (por. 1QH 8,16 i wielu autorów tak tłumaczących ten czasownik, na przykład F. Andersen, D.N. Freedman, T.K. Cheyne, P. Craigie, E. Jacob, K.F. Keil, G.A.F. Knight, J. Lippl, K. Marti, W. Novack, P.E. Pusey, W. Rudolph, A. Scholz, E. Sellin, G.A. Smith, B. Vawter, czy Biblie: RSV, NAB, KJV, NRSV, NIV, La Sainte Bible de Jerusalem, LutherBibel, przekłady H. Menge i A. Crampona)[177]. Za taką translacją tego fragmentu opowiadał się już Carmignac[178]. Warto też dodać, że termin parousia, używany na określenie powrotu Mesjasza w czasach ostatecznych, nie został nigdzie w pismach qumrańskich zastosowany do Nauczyciela Sprawiedliwości[179].               

             Poważne wątpliwości qumranologów wzbudziła też teza Dupont-Sommera, która w celu znalezienia analogii pomiędzy Jezusem a Nauczycielem Sprawiedliwości identyfikowała słowo hophia z qumrańskiego Komentarza do Habakuka w znaczeniu teofanicznym – „jaśnieć”. Ale i to tłumaczenie jest naciągane, gdyż hophia nie musi oznaczać „jaśnieć”, może także oznaczać „odsłonić swe zamiary”, jak w Syr 12,14[180]. Zgadzał się z tym Burrows, który dodawał, że rzeczony termin miał także i inne znaczenia w późnym języku hebrajskim[181]. Jak pisał, bez dodatkowego potwierdzenia w kontekście „the verb by itself cannot be taken to imply anything supernatural”[182], co brzmi wystarczająco wymownie. Do takich samych wniosków doszedł de Vaux, który przewodził zespołowi tłumaczącemu i rozszyfrowującemu oryginalne Zwoje z Qumran[183].   

             Trudno też wyciągać wnioski o podobieństwie Jezusa do Nauczyciela Sprawiedliwości z tego powodu, że ten ostatni podkreślał swą grzeszność[184]. Świadczą o tym qumrańskie Hymny[185] oraz qumrański Komentarz do Habakuka (IV,34)[186]. Natomiast w przypadku Jezusa już od samego początku podkreśla się w Piśmie Jego bezgrzeszność (1 P 2,22).

             Jeśli natomiast chodzi o fragmenty z Dokumentu Damasceńskiego, tyczące się Nauczyciela Sprawiedliwości, które Dupont-Sommer również porównywał z ustępami odnoszącymi się do Jezusa w NT, to w tekstach tych brak przedimka przed określeniami tyczącymi się Nauczyciela. Stąd nie wiadomo, czy tak naprawdę w ogóle chodzi o jakąś konkretną postać w tych tekstach. W związku z tym niektórzy, tacy jak Gaster[187], skłaniali się nawet do interpretacji kolektywnej, zgodnie z którą Mistrz Sprawiedliwości w ogóle nie istniał, jest to postać mitologiczna, idea, którą można rozumieć nawet w znaczeniu ogólnym, desygnującym wszystkich przywódców wspólnoty z Qumran[188] lub kolejnych Mesjaszy, co o dziwo potwierdzał nawet taki paralelomaniak jak Wilson[189]. Coś dla racjonalistów, dla których sam Jezus niejednokrotnie był kimś takim – kolektywną ideą późnych chrześcijan, którzy wymyślili ją sobie w celu uzasadnienia sensu swej misji na Ziemi. 

            Jeśli chodzi o Jezusa i Nauczyciela Sprawiedliwości oraz domniemane podobieństwa tyczące się ich misji, to istnieją między nimi jeszcze inne różnice:

- Jezus to laik z pokolenia Judy, Mistrz Sprawiedliwości to kapłan z pokolenia Lewiego[190].

- Jezus nauczał miłości do nieprzyjaciół, esseńczycy nauczali wrogości wobec nieprzyjaciół w swym Podręczniku Dyscypliny[191]. Tę różnicę odnotował nawet Deschner[192]. 

19) Jeden z tekstów qumrańskich mówi o „wierze w Nauczyciela Sprawiedliwości”, podobnie jak św. Paweł w Gal 2,16-17 mówi o wierze w Jezusa[193]

            Nie. Po pierwsze, powyższy tekst qumrański (jest to tekst z 1 QHab 8,1-3) mówiący o „wierze w Nauczyciela Sprawiedliwości”[194] jest oddany tendencyjnie w powyższej wersji. Inni qumraniści tłumaczą to już inaczej – „wierność Nauczycielowi Sprawiedliwości”[195]. Takie oddanie jest bardziej zgodne z Ha 2,4, do którego nawiązuje ten tekst z Qumran. W Ha 2,4 mamy be’emunato – „wierność”, a więc niekoniecznie jest to już „wiara” w Pawłowym rozumieniu wspomnianym w Gal 2,16-17. Jak zauważa pewien z autorów, doszukiwanie się w tym miejscu analogii jest bezcelowe, ponieważ komentarz qumrański używa słowa „wiara” w kontekście zaufania do pouczeń Mistrza Sprawiedliwości, natomiast św. Paweł używa tego pojęcia w odniesieniu do zbawczej wiary w Chrystusa i Jego dzieła odkupienia[196]. Nie można więc tych dwóch tekstów ze sobą porównywać, bo słowa występują tu w zupełnie innym znaczeniu. Najlepszym dowodem na to, że be’emunato oznacza właśnie „wierność” i niekoniecznie „wiarę” w pojęciu Pawłowym jest fakt, że ten hebrajski termin występuje też w Ps 96,13 i oznacza tam właśnie wierność Boga wobec ludzi (a więc nie żadną wiarę). Następnie, nawet gdyby powyższy tekst qumrański mówił o wierze w Nauczyciela Sprawiedliwości to o żadnej zależności św. Pawła względem akurat idei z Qumran by to jeszcze nie świadczyło, bowiem wiara w Boga i Jego wysłanników jest zjawiskiem uniwersalnym, charakterystycznym dla każdego systemu wierzeń, nie tylko dla wierzeń wspólnoty z Qumran. Tym samym nie ma absolutnie żadnego dowodu na to, że pisząc o wierze w Jezusa św. Paweł został zainspirowany akurat systemem przekonań wspólnoty z Qumran.

20) Zarówno wspólnota z Qumran jak i chrześcijanie stosowali w swych pismach przeciwstawienie Bóg vs. Belial[197]

Imię Belial występuje w ST w 1 Sm 1,16; 2,12 i 10,27, co zauważył nawet Deschner[198], a także w 2 Krn 13,7. Imię to występuje także w apokryfach ST - w powstałej w II wieku przed Chrystusem[199]Księdze Jubileuszów (I,20; XV,33), w Oracula Sybillina (I,60) a także w Testamencie Dwunastu Patriarchów (Testament Symeona, 5; Testament Lewiego, 3.19; Testament Judy, 25; Testament Issachara, 6.7; Testament Zabulona, 9; Testament Dana, 1.4.5; Testament Neftalego, 2; Testament Asera, 1.3; Testament Józefa, 7.20; Testament Beniamina, 3.6.7)[200]. Nic nie stoi więc na przeszkodzie ku temu aby imię to pisarze NT zaczerpnęli sobie z innej literatury czy tradycji niż qumrańska. Po trzecie, w 2 Kor 6,5 nie mówi się ściśle rzecz biorąc o Belialu, tylko o Beliarze (jest to wariant tego imienia).

21) Zarówno wspólnota z Qumran jak i chrześcijanie stosowali w swych pismach określenie „święci”[201]

            Ten przykład mający wskazywać na rzekomy wpływ słownictwa z Qumran na słownictwo autorów NT można uznać za wyjątkowo naciągany i będący dobrą ilustracją bezmyślnego paralelomaniactwa, skutecznie przesłaniającego bardziej oczywiste wyjaśnienia w tej kwestii. Takie słowa jak „święci” pojawiają się już bowiem na długo przed esseńczykami w ST, gdzie za ich pomocą określa się ludzi:

„On kocha swój lud. Wszyscy Jego święci są w Jego ręku. U nóg Twoich oni usiedli, słowa Twoje przyjmują” (Pwt 33,3, BT).

„Bójcie się Pana, święci Jego, gdyż bogobojni nie doświadczają biedy” (Ps 34,10, BT).

„Niechaj Cię wielbią, Panie, wszystkie dzieła Twoje i święci Twoi niech Cię błogosławią!” (Ps 145,10, BT).

„Niech się weselą święci wśród chwały, niech się cieszą na swoich sofach!” (Ps 149,5, BT).

„Pobożni synowie dobrych składali w ukryciu ofiary i ustanowili zgodnie Boskie prawo, że te same dobra i niebezpieczeństwa święci podejmą jednakowo, i już zaczęli śpiewać hymny przodków” (Mdr 18,9, BT).

„Święci i pokornego serca, błogosławcie Pana, chwalcie i wywyższajcie Go na wieki!” (Dn 3,87, BT).

„Królestwo jednak otrzymają święci Najwyższego, i będą posiadać królestwo na zawsze i na wieki wieków” (Dn 7,18, BT).

„ […] aż przybył Przedwieczny i sąd zasiadł, a władzę dano świętym Najwyższego, i aż nadszedł czas, by święci otrzymali królestwo” (Dn 7,22, BT).

„Będzie wypowiadał słowa przeciw Najwyższemu i wytracał świętych Najwyższego, będzie zamierzał zmienić czasy i Prawo, a święci będą wydani w jego ręce aż do czasu, czasów i połowy czasu” (Dn 7,25, BT).

            Określenie „święci” występuje też bardzo licznie w przedesseńskich niekanonicznych dokumentach starożytnego judaizmu (Testamenty Dwunastu Patriarchów, Testament Lewiego, 3; Testament Issachara, 5; Testament Dana, 5; Testament Józefa, 4; Syryjskie Psalmy apokryficzne, 152,4; 153,2; Etiopska Księga Henocha, 12.32; II,38.39.45.47.48.50.51.57.58.61.62.65.71; V,93.97.99.100.106; Aramejska Księga Henocha, Pl IX; Księga Jubileuszy, 31,14).

            Po raz kolejny nie trzeba się więc odwoływać do Qumran, aby wyjaśnić słownictwo używane przez autorów NT. Wręcz przeciwnie, najwyraźniej ich słownictwo było w tym wypadku inspirowane ogólną myślą i terminologią judaizmu znaną i stosowaną już w pismach ST i apokryfach przedesseńskich.

22) Esseńczycy stosowali podobnie jak chrześcijanie rytuał chrztu[202]

            Rytualne usuwanie przewinień za pomocą pokropień i obmyć po raz kolejny nie pochodzi od qumrańczyków, tylko z ST. Popatrzmy na pewien tekst z Pięcioksięgu:

„I tak pokropi mąż czysty tego, który jest nieczysty, trzeciego i siódmego dnia, a w siódmym dniu będzie uwolniony od winy. Mąż nieczysty wypierze szaty swoje, obmyje sięw wodzie i wieczorem będzie czysty” (Lb 19,19, BT).

            Poza tym zrównywanie chrztu chrześcijańskiego z obmyciem rytualnym u esseńczyków jest nieuprawnione i nieuzasadnione. Chrzest chrześcijański jest czymś zgoła innym niż obmycia rytualne esseńczyków, bowiem chrzest chrześcijański jest wydarzeniem jednorazowym a obmycia esseńczyków były czynnością wykonywaną wedle zaleceń wielokrotnie[203]. Nawet Burgmann, który uważa Jana Chrzciciela za esseńczyka, stwierdzał, że chrzest Chrzciciela i obmycia esseńczyków są czymś zupełnie innym[204]. Popatrzmy też na pewien fragment z ST:

 „Ten, który się poddaje oczyszczeniu, wypierze ubranie, zgoli wszystkie włosy, wykąpie się w wodzie i będzie czysty. Potem wróci do obozu, ale pozostanie przez siedem dni poza swoim namiotem” (Kpł 14,8, BT).

Księga Kapłańska z ST mówi o rytualnych kąpielach kilkadziesiąt razy. Jak widać, znów nie musimy tłumaczyć powstania idei chrześcijańskiego chrztu akurat tekstami z Qumran, skoro o takim rytualnym oczyszczeniu mówi już ST. Warto tu może dodać, że tacy autorzy jak Billerbeck, Jeremias, Oepke, Cullmann, Torrance, Flemington i Brownlee uważają, że chrzest Janowy był zaadaptowaniem żydowskiego chrztu prozelitów, a tym samym nie pochodził od esseńczyków. Był to chrzest pogan przechodzących na judaizm, służący jako ryt inicjacji. Istotnie, chrzest Jana był uniwersalistyczny w przeciwieństwie do rytualnych obmyć stosowanych przez esseńczyków w sposób ściśle hermetyczny tylko wobec członków ich własnej wspólnoty. Z kolei Dahl uważał, że chrzest Jana był powtórzeniem obmyć, których dokonywali kapłani żydowscy przed przystąpieniem do funkcji sakralnych[205]. Black dodawał, że rytualne obmycia esseńczyków są podobne do rytów sadokitów, hillelitów i procedur faryzejskiej inicjacji. Wykazał to Lieberman[206]. Inny z autorów podaje, że rytualne obmycia stosowały w czasach esseńczyków również takie sekty judaistyczne jak herbotejczycy, sabotejczycy i tzw. baptyści poranni[207]. Jak to ujął pewien z biblistów, „Sekt baptystycznych w judaizmie istniało wiele, mandeizm jest jedną z ich pozostałości”[208]. Black nie wyklucza, że idea chrześcijańskiego chrztu może pochodzić zwłaszcza od faryzeuszy, u których istniał właśnie jednorazowy ryt inicjacyjny, czego nie można powiedzieć o ablucjach esseńczyków[209]. W świetle tych wszystkich danych Zenon Kosidowski, guru racjonalistów polskich, okazał się już po raz kolejny kompletnym ignorantem i oszustem gdy stwierdził pewnego razu, że „obrzęd chrztu nigdy nie był praktykowany w ortodoksyjnym judaizmie, był to rytuał inicjacyjny, sprawowany wyłącznie w essenizmie”[210]. 

Jak zatem widać istnieje cała paleta możliwości, z których może wywodzić się chrześcijański chrzest. Nie musi on tym samym pochodzić akurat od qumrańczyków. Trafnie ujął to Stegemann, który pisał, że rytualne zanurzenia w wodzie to „zwyczaj powszechny w ówczesnym judaizmie”[211]. Spostrzegł to również inny z autorów[212].     

23) Biblijny opis Jerozolimy czasów mesjańskich zawarty w Apokalipsie świętego Jana (21,9 – 27) jest podobny do opisu „Nowej Jerozolimy” w pismach qumrańskich  (4Q 504; 554)

          Tutaj znów można dla autora Apokalipsy św. Jana znaleźć inne inspiracje niż powyższy tekst z Qumran. Niewierzących (a ściślej: wierzących inaczej) odsyłam do Ez 40-48, Iz 54,11-12 i Tob 13,17[213], w których to tekstach mamy identyczny opis zdejmowania wymiarów miasta apokaliptycznego oraz podobny opis materiału składającego się z drogocennych metali i kamieni szlachetnych użytych do budowy murów i ulic tego miasta. W Ez 40,5 jest również mowa o pręcie mierniczym, jak o tym czytamy w Ap 21,15. Natomiast przytoczony tekst qumrański nie mówi nam explicite o pręcie mierniczym. Tekst z 4Q 504 nie mówi o wizji miasta i zdejmowaniu wymiarów, tak jak wspomniane teksty z Ez, Ap oraz tekst z 4Q554.

24) Zarówno chrześcijanie (Dz 9,2) jak i esseńczycy (4Q 255) stosowali pojęcie „droga” na określenie systemu wierzeń religijnych

              Określenia „droga” stosowane w odniesieniu do jakiegoś systemu wierzeń i przekonań nie jest oryginalnym tworem qumrańskim, nie jest też wcale określeniem ściśle chrześcijańskim. NT poświadcza, że takiej terminologii używali faryzeusze i ich uczniowie, którzy (podstępnie) mówili o nauce Jezusa „droga Boża” – hodon tou theou. Potwierdzają to zgodnie wszyscy trzej Ewangeliści synoptyczni (por. Mt 22,16; Mk 12,14; Łk 20,21). Zacytowany wyżej fragment z Dz 9,2 też jest tylko przytoczeniem wypowiedzi św. Pawła z czasów, gdy był on jeszcze faryzeuszem, więc tekst ten sam w sobie nie jest dowodem na to, że określenie „droga” stosowane względem jakiegoś systemu wierzeń i przekonań było określeniem czysto chrześcijańskim. Jeśli już więc mamy tu mówić o jakichkolwiek wpływach wyrażeń stosowanych w pismach qumrańskich na inne religie, to mielibyśmy tu do czynienia co najwyżej z wpływem qumrańskim na faryzeizm, który przejmowałby pewne pojęcia od wspólnoty esseńskiej (jeśli nie było odwrotnie, co jest bardziej prawdopodobne). Byłoby to jednak raczej dziwne i mało możliwe biorąc pod uwagę fakt, że faryzeusze zwalczali wspólnotę z Qumran[214].Zresztą wcale nie musiało tu dochodzić do jakiejkolwiek zależności w terminologii między pismami z Qumran a kimkolwiek, skoro po raz kolejny można pochodzenie takiej terminologii wyjaśnić za pomocą wyrażeń stosowanych w ST. Przypatrzmy się pewnemu tekstowi:

„Oparcie mu dano, bezpieczny, pilnie naśladuje ich drogi” (Hi 27,29.23, BT; por. też Hi 23,10-11; 30,13).

           Jak widać po tym tekście, zwrot „naśladować drogę” nie pochodził od wspólnoty z Qumran ale występował już w ST, oznaczając po prostu naśladowanie czyjegoś postępowania. Jak wskazywał Carmignac, w czasach NT pojęcie „droga” było typowym terminem powszechnie stosowanym na określenie każdej sekty żydowskiej[215]. Nie był to więc termin specyficznie qumrański i tym samym św. Paweł nie musiał go zapożyczyć akurat od qumrańczyków, będąc jeszcze faryzeuszem.   

           W innych miejscach ST również stosuje się słowo „droga” w podobnych przenośnych znaczeniach:

„Naucz mię, Panie, Twej drogi, bym postępował według Twojej prawdy; skłoń moje serce ku bojaźni Twojego imienia!” (Ps 86,11, BT).

„Troszczcie się tylko pilnie o to, żebyście spełniali przykazanie i prawo, które nakazał wam Mojżesz, sługa Pana: miłować Pana, Boga waszego, postępować zawsze Jego drogami, zachowywać Jego przykazania, przylgnąć do Niego i służyć Mu całym waszym sercem i całą duszą” (Joz 22,5, BT).

„Jeśli zaś będziesz postępować moimi drogami, zachowując moje prawa i polecenia za przykładem twego ojca, Dawida, to przedłużę twoje życie” (1 Krl 3,14, BT; por. też 1 Krl 11,38).

„Przez trzy lata wzmocnili oni królestwo judzkie i wspierali Roboama, syna Salomona, albowiem przez trzy lata postępowali drogą Dawida i Salomona” (2 Krn 11,17, BT).

25) Esseńczycy, podobnie jak chrześcijanie, uważali siebie za lud „Nowego Testamentu” i „wybrańców Bożych”[216], mówili o „Duchu świętym”, „duchu prawdy” i „życiu wiecznym”

           Nic nowego, o Duchu Świętym i duchu prawdy mówił już ST (Mdr 1,5; 9,17; Iz 63,10-11). O Żydach, jako specjalnych wybrańcach Bożych mówiła już o wiele wcześniejsza od esseńczyków Księga Izajasza (Iz 5,7; 43,10; por. też Pwt 18,5; Jr 31,20). O życiu wiecznym w Królestwie Boga również pisano już w ST przed esseńczykami (2 Mch 7,9.36 i Dn 12,2; por. teżDn 7,14.27). Co do ludu Nowego Testamentu (Przymierza) to też nie jest to oryginalny wymysł qumrańczyków, jak kłamliwie przekonywał swego czasu pewien ateista, który wmawiał swym czytelnikom, że terminu tego nie ma w ST[217]. Jednak idea taka była już zapowiedziana właśnie w ST (por. Jr 31,31; Oz 2,18-24[218]). Samo istnienie tych wyrażeń i koncepcji również u chrześcijan nie wskazuje więc jeszcze na to, że mogli je oni zapożyczyć tylko od esseńczyków, tym bardziej, że znali te pojęcia z ST i o wiele prawdopodobniejsze jest to, że zapożyczyli je właśnie stamtąd.

26) W Didache (I,1) i Liście Barnaby (V,4) chrześcijanie zapożyczyli naukę o dwóch duchach i drogach[219] z qumrańskiego tekstu 1QS III,13 – IV,1[220]

Chrześcijanie wcale nie musieli zapożyczać tej nauki z Qumran, lecz ponownie mogli zainspirować się w tej kwestii ST. Przypatrzmy się pewnemu fragmentowi:

„Saula natomiast opuścił duch Pański, a opętał go duch zły, zesłany przez Pana” (1 Sm 16, 14, BT)[221].

Zdaniem Black’a doktryna o dwóch duchach wcale nie musiała trafić do chrześcijaństwa z Qumran, gdyż idea ta była już zawarta w apokryficznym Testamencie Judy (XX,1)[222]. Znajdujemy ją też w Testamencie Lewiego (XIX,1) i w etiopskiej Księdze Henocha (91,18n; 94,1-4)[223]. Podobnie zauważał Amusin, religioznawca marksistowski, który dodawał, że nauka ta jest też obecna w Testamencie Aszera (I,3-5)[224]. Na te same wnioski wskazuje niezależnie od tych autorów również Stegemann, który zauważa, że nauka o dwóch duchach jest „wyraźnie przedesseńska i zdradza wpływy judaizmu babilońskiego. […] Z punktu widzenia historii religii Nauka o Dwóch Duchach wywodzi się z tradycji asyryjskiej i babilońskiej o ponad trzech tysiącach bóstw dobrych i złych”[225]. Koncepcja taka istniała też wśród wyznawców Zoroastry[226], w perskich Gathach i nawet w hellenizmie[227]. Naukę tę znał ponadto Plutarch (De Iside et Oisiride, 45-49) i Filon (Quaestiones in Exodum, I)[228]. Również nauka o dwóch drogach była obecna już w ST (Pwt 11,28; 30,15-19; Jr 21,8; Prz 5,5-6; 12,88)[229]ale też w hellenizmie[230] i nawet u Egipcjan[231]. Znał ją Platon (Symp. 1777), Cyceron (De off, 1,32), Justyn (Apol, II,11)[232], 4 Księga Ezdrasza (IV,78) i Talmud (Tb.Berak, 28b; Tb.Ab, II,9)[233]. Była ona również zawarta w micie o Heraklesie i u sofisty Prodikosa, obecnego u Ksenofonta (Mem. II,1,20-34)[234]. Nauka ta nie musiała zatem przeniknąć do chrześcijaństwa akurat z Qumran. Są tu też różnice: esseńska nauka o dwóch drogach to dualizm gnostyczny, chrześcijańska nauka natomiast nie[235].

Nie jest zresztą prawdą, że Didache zawiera qumrańską naukę o dwóch drogach i dwóch duchach, gdyż wcześniejsze greckie rękopisy Didache nie znają takiej koncepcji. Jest ona obecna dopiero w późniejszych łacińskich wydaniach tego dzieła[236]. Pierwotna wersja Didache wcale nie musiała zatem nauczać o dwóch drogach i dwóch duchach, jak to czyniły pisma wspólnoty z Qumran.   

27) Jeśli chodzi o ogień końca świata wspomniany w 2 P 3,7 to chrześcijanie też skopiowali tę ideę z pism Qumran[237]

Jak jednak zauważa jeden z autorów, który w specjalnym artykule dogłębnie przebadał podobieństwa w tej kwestii, jedyna paralela jaka istnieje w tym miejscu dotyczy zstąpienia ognia na grzeszników[238]. Zstąpienie ognia od Boga z nieba nie jest jednak czymś charakterystycznym tylko dla Qumran. Spotykamy tę ideę już w ST (Wj 9,23; 2 Krl 1,10.12.14; Ez 15,6). A zatem również i tutaj nie ma żadnego dowodu na jakąś zależność doktrynalną.

28) Sposób życia Jana Chrzciciela, zwyczaje (udzielał chrztu) oraz miejsca w jakich przebywał dowodzą, że pobierał on nauki w Qumran[239]

Nawet sam Burrows napisał, że „w publicznym nauczaniu był Jan zupełnie niezależny od Qumran”[240]. Bliskość Qumran i Jordanu, nad którym Chrzciciel udzielał chrztu, wcale nie świadczy o tym, że musiał on mieć coś wspólnego z esseńczykami[241]. Jak pisał Stegemann, mimo pozornej bliskości geograficznej tych dwóch rejonów, były one od siebie całkowicie odległe pod względem znaczenia sakralnego dla ówczesnych Żydów. Qumran był dla wyznawców ówczesnego judaizmu Ziemią Świętą, natomiast pustynia, na której przebywał Chrzciciel, już nie[242]. Są też inne różnice jakie występują między wierzeniami qumrańczyków a poglądami Jana Chrzciciela:  

- wspólnota z Qumran oczekiwała dwóch Mesjaszy, Jan Chrzciciel tylko jednego[243].

- wspólnota z Qumran oczekiwała na Mesjasza, który przyjdzie tylko do nich, Chrzciciel oczekiwał na Mesjasza, który przyjdzie dla wszystkich[244]. 

- Chrzciciel udzielał chrztu wszystkim, wspólnota z Qumran stosowała obmycia rytualne tylko wobec własnych członków[245].

Pokutując Chrzciciel żywił się szarańczą i miodem (Mk 1,6; Mt 3,4), co również miało upodabniać go do wygnanych esseńczyków[246], którzy nie mogli się żywić pokarmem przygotowanym przez innych ludzi (Flawiusz, Wojna Żydowska, II,143; Dokument Damasceński, zakończenie). Jednakże pokutując esseńczycy żywili się inaczej, mięsem, na co wskazują kości zwierząt znalezione w domach pokutników w Qumran[247]. Poza tym, jak trafnie zauważa jeden z biblistów, „szarańcza i miód były pokarmem ubogich, bez względu na ich przynależność zrzeszeniową”[248]. Chrzciciel nie musiał więc przyjąć tego zwyczaju w odżywianiu się akurat od esseńczyków. Również pustelny tryb życia, jaki prowadził, nie musi upodabniać go akurat do esseńczyków, gdyż takie życie wiodło wówczas wielu[249]. Zresztą nie ma nawet dowodu na to, że esseńczycy żywili się szarańczą i miodem[250]. Warto też dodać, że Flawiusz wiele pisze zarówno o esseńczykach (Wojna Żydowska, I,3,5; II,7,3; 8,2-13; II,20,4; III,2,1; V,4,2; Autobiografia, 10-12; Dawne Dzieje Izraela, XIII,5,9; 10,6; XV,10,4n; XVIII,1,2.5), jak i Chrzcicielu (Dawne Dzieje Izraela, XVIII,5,2), nigdzie jednak nie kojarzy ich ze sobą, co byłoby dziwne, gdyby Chrzciciel rzeczywiście był esseńczykiem.

29) Chrześcijanie przejęli koncepcję celibatu od wspólnoty z Qumran

Jeden z ateistów zarzucał apologetom chrześcijańskim, że nie znają się na rzeczy polemizując z tezą o wpływie wierzeń z Qumran na chrześcijaństwo, sam natomiast pisał wierutne bzdury w tej kwestii, gdy twierdził, że celibat został wprowadzony w chrześcijaństwie właśnie pod wpływem sekty z Qumran[251], choć chrześcijański (a ściślej rzecz biorąc rzymskokatolicki, gdyż inni chrześcijanie nie uznają celibatu za konieczny) celibat to przecież dopiero owoc średniowiecznych zarządzeń kościelnych (sobory laterańskie z 1123 i 1139 roku[252]). Poza tym w Qumran wcale nie było celibatu, o czym świadczą choćby znalezione tam groby kobiet[253] oraz tekst z 1QSa 1,11, z którego wynika, że członkowie wspólnoty mieli rodziny[254]. Wspomina o tym też Flawiusz (Wojna Żydowska, II,8,2.13)[255]. Posiadamy też wzmianki o pełnych rodzinach wśród qumrańczyków w ich Dokumencie Damasceńskim (VII,6-8)[256]. Nawet antyklerykalnie nastawiona Uta Ranke Heinemann[257] i guru racjonalistów Kosidowski wiedzą o tym, że niektóre wspólnoty esseńskie mogły zakładać rodziny[258]. Jak pokazały najnowsze badania, tak naprawdę żaden z tekstów esseńskich nie zawiera w sobie idei celibatu[259]. Podkreślał to również Carmignac[260]. Przypisywanie wspólnocie z Qumran idei bezżeństwa już przez autorów starożytnych (Pliniusz, Historia Naturalis, V,17; Filon, Apologia Żydów, 18; Euzebiusz, Preparatio Evangelica, VIII,11; Flawiusz, Dawne Dzieje Izraela, XVIII,21) nie wzięło się jednak z powietrza. Stegemann znalazł kilka powodów dla których można było omyłkowo posądzić esseńczyków o życie w celibacie. Po pierwsze, do swych domów modlitwy udawali się oni zawsze bez kobiet[261], co potwierdzał Flawiusz (Dawne Dzieje Izraela, XVIII,1,5). Po drugie, w starożytnym judaizmie mężczyźni już w wieku 13 lat zawierali związki małżeńskie, podczas gdy esseńczycy zezwalali na to dopiero po ukończeniu przez mężczyznę 20 roku życia[262] (por. 1QSa 1,9-10). Kończyło się to tym, że podczas gdy mnóstwo mężczyzn miało już żony, mężczyźni esseńscy wciąż pozostawali bezżenni, czemu dodatkowo sprzyjała wysoka śmiertelność kobiet[263], co w efekcie powodowało utrzymywanie się potocznej opinii o nich jako o ludziach „bezżennych”. Następnie, w przeciwieństwie do zasad judaizmu, w którym istniała nawet poligamia (zob. Pwt 17,17; Sdz 8,30; 2 Krn 13,21), esseńczycy wyznawali zasadę posiadania nie tylko jednej, ale również i jedynej żony. Pogląd ten był przez nich uzasadniany za pomocą trzech fragmentów z Tory. W starożytnym judaizmie nawet mężczyzna, który wyznawał zasadę monogamii, mógł ponownie zawrzeć związek małżeński po śmierci swej żony. Esseńczycy mieli jednak surowsze poglądy w tej kwestii, popierali bowiem jedynożeństwo. Ostatecznie kończyło się to w ten sposób, że esseński wdowiec musiał pozostawać bezżenny aż do śmierci[264]. Nie trudno się zatem dziwić czemu niektórzy autorzy starożytni bezkrytycznie powtarzali obiegową pogłoskę o przynajmniej częściowym celibacie u esseńczyków. Jak widać, było wystarczająco wiele powodów ku temu, żeby taka opinia powstała a nawet utrzymywała się. Stegemann po szczegółowym rozważeniu tego zagadnienia stawia jednak sprawę wyjątkowo jednoznacznie: „Hipotezy o przynajmniej częściowym celibacie esseńczyków są więc bezpodstawne”[265].              

30) Qumrańska koncepcja duszy nieśmiertelnej przeniknęła do pism chrześcijan, zwłaszcza do pism św. Pawła (1 Kor 15,33)[266]

W rzeczywistości taki argument nie może być niczym innym jak kolejnym przejawem ignorancji. Idea nieśmiertelności duszy nie była czymś charakterystycznym wyłącznie dla qumrańczyków i chrześcijan, przeciwnie, była to koncepcja niezwykle popularna w starożytnym przedesseńskim judaizmie. Jak pisał jeden z autorów, „Wiarę taką podzielało wiele ówczesnych grup”[267]. Jej zalążki znajdujemy już w ST (Iz 14,9; Ps 31,18). Przypatrzmy się takim oto przykładowym (jest tego dużo więcej) fragmentom wyjętym z zabytków literatury przedesseńskiego judaizmu:

 „Teraz zaś dusze zmarłych wołają i skarżą się” (Etiopska Księga Henocha, wstęp, 16).

„I ujrzałem ducha zmarłego człowieka […] Te trzy [miejsca] zostały zrobione po to, żeby mogły oddzielać duchy zmarłych. W ten sposób dusze sprawiedliwych zostały rozdzielone” (tamże, 22).

„Duchy tych, którzy pomarli w sprawiedliwości, żyć będą, a ich dusze radować się będą i cieszyć a pamięć o nich przed Wielkim po wszystkie pokolenia wieczności” (tamże, V,103).

„Albowiem także męstwa udziela Najwyższy duszy i ciału człowieka” (Testament Symeona, 2).

„Koniec bowiem ludzi ujawnia ich sprawiedliwość, […] Kiedy bowiem dusza odchodzi niespokojna, dręczona jest przez złego ducha, któremu służyła w pożądliwościach i złych czynach. Jeśli zaś spokojnie i w radości – rozpoznaje anioła pokoju, który wezwie do życia” (Testament Asera, 6).

31) Jak zauważał Danielou, zwrot „naczynia gliniane” z 2 Kor 6,7 jest podobny do takiego samego określenia, które znajdujemy w Hymnie qumrańskim 11,3[268]

 Św. Paweł wcale nie musiał zaczerpnąć zwrotu „naczynia gliniane” akurat z tekstów qumrańskich, gdyż ponownie znajdujemy te wyrażenie w ST:

„Rozgromisz je berłem żelaznym, Roztłuczesz jak naczynie gliniane” (Ps 2,8-9, BW).

Ta paralela wydaje się być zatem wyjątkowo naciąganą. 

32) Psalm dziękczynny z Qumran (1 QH 3,27) mówi o ognistych strzałach, podobnie jak św. Paweł w Ef 6,16

Również i ta paralela jest naciągana. Nawet Burrows zauważał, że tekst qumrański mówi w tym przypadku o dzidach połyskujących w promieniach słońca a nie o ognistych strzałach[269]. Z kolei ateista Tyloch tłumaczył ten tekst w taki sposób, że podobieństwo do słownictwa św. Pawła z Ef 6,16 jest tu znikome. Jego tłumaczenie mówi po prostu tylko o strzałach[270]. Teksty te mówią zatem o czymś innym, czymś co tylko z pozoru jest do siebie podobne. Nie ma tu dowodu na zależność literacką, a tym bardziej na zależność doktrynalną. O ognistych strzałach mówił zresztą ST (Ps 7,14 [15 w BW]; 29,7; Iz 50,11, BT; Ps 76,4, BW). Ponownie nie potrzeba tu pism z Qumran aby wykoncypować takie wyrażenie. Warto w tym kontekście spojrzeć też na pewien fragment z jednego z tekstów apokryficznych:

„Z nieba na ziemię miecze ogniste spadną, błyskawice, oślepiające pochodnie pośrodku ludzi” (Wyrocznie Sybilli, IV,670).  

33) Określenie „zbroja Boża” z Ef 6,11 zostało zaczerpnięte przez św. Pawła z Qumran

Określenie „zbroja Boża” zostało przez św. Pawła zapożyczone prędzej z Iz 59,17, nawet wedle Burrowsa[271]. A zatem nie ma dowodu na to, że św. Paweł musiał to wyrażenie zaczerpnąć akurat z Qumran.

34) Zarówno chrześcijanie jak i esseńczycy głosili miłość bliźniego[272]

            Znów nie jest to idea charakterystyczna tylko dla esseńczyków i chrześcijan. Popatrzmy na pewien tekst z ST:

„Nie będziesz szukał pomsty, nie będziesz żywił urazy do synów twego ludu, ale będziesz miłował bliźniego jak siebie samego. Ja jestem Pan!” (Kpł 19,18, BT).

Nie ma najmniejszego powodu, żeby chrześcijanie musieli taką ideę zaczerpnąć akurat od esseńczyków, skoro istniała ona już w judaizmie ST.

35) Zarówno chrześcijanie jak i esseńczycy rozdawali jałmużnę[273]

            Ponownie nie jest to zwyczaj charakterystyczny tylko dla esseńczyków, lecz istniał już w ST:

„Ja, Tobiasz, chodziłem drogami prawdy i dobrych uczynków przez wszystkie dni mojego życia. Dawałem wiele jałmużny moim braciom i moim rodakom, uprowadzonym razem ze mną do kraju Asyrii do Niniwy” (Tb 1,3, BT; por. też Tb 1,16; 4,7-8.10.11.16; 12,8-9; 14,2.8.10.11).

„Woda gasi płonący ogień, a jałmużna gładzi grzechy” (Syr 4,30, BT).

„Niech ci nie zabraknie ufności w czasie twej modlitwy i nie zaniedbuj czynić jałmużny!” (Syr 8,10, BT; por. też Syr 13,3; 17,14; 18,21; 30,8; 36,2; 41,17.24).

            Nie ma najmniejszego powodu, żeby chrześcijanie musieli taką praktykę zaczerpnąć akurat od esseńczyków, skoro istniała ona już w judaizmie ST.

36) Zarówno chrześcijanie jak i esseńczycy nazywali siebie „braćmi”[274]

            Ten argument jest naprawdę bardzo słaby, gdyż określenie „brat” było w powszechnym użyciu wśród wyznawców judaizmu, również w okresie sprzed istnienia esseńczyków, na przykład już w ST:

„Zostawicie ich w dziedzictwie waszym synom, aby ich posiadali na własność, na zawsze. Będziecie ich uważać za niewolników. Ale z braćmi Izraelitami nie będziecie się obchodzili srogo” (Kpł 25,36, BT).

„Tak mówi Pan: Nie wyruszajcie do walki z Izraelitami, waszymi braćmi” (1 Krl 12,24, BT).

            Znów nie ma najmniejszego powodu, żeby chrześcijanie musieli taką terminologię zaczerpnąć akurat od esseńczyków, skoro istniała ona już w judaizmie ST.

37) Chrześcijanie żyjący w okolicach Damaszku byli pierwotnie esseńczykami, na co dowodem jest tzw. Dokument Damasceński, odkryty właśnie w Damaszku[275]

            Ten zarzut zostawiłem sobie na deser, gdyż jest to piękny przykład ignorancji, tym razem ponownie w wykonaniu Zenona Kosidowskiego, guru polskich racjonalistów. Dokument Damasceński wcale nie wziął swej nazwy stąd, że znaleziono go w Damaszku, lecz stąd, że mówi się w nim o „Nowym Przymierzu w krainie Damaszku” (VI,19). Ale z tego wcale jeszcze nie wynika, że esseńczycy pisali te słowa w Damaszku, na tej samej zasadzie jak to, że ja w niniejszym tekście również piszę o wspomnianym przymierzu w krainie Damaszku też samo przez się nie oznacza jeszcze, że się tam znajduję. Non sequitur. Zaś co do używania przez qumrańczyków nazwy Damaszek to uważa się, że chodzi tu po prostu o Qumran lub o kryptonim Babilonu, ponieważ stamtąd właśnie mieli oni pochodzić[276]. Inni uważają, że Damaszek wspomniany w Dokumencie Damasceńskim to Hauran (tak Milik[277]), Świątynia Jerozolimska (G. Vermes), albo po prostu pustynia (tak H. Stegemann)[278]. Nie jest tym samym wcale pewne, że tekst ten w ogóle mówi o Damaszku w Syrii.  

Dokument Damasceński został odkryty nie w Damaszku, jak uważał Kosidowski, lecz w Kairze i w Qumran, o czym pisał choćby ateista Tyloch[279], Muchowski[280] i Vermes[281].

Podsumowanie

Reasumując, wszystkie powyższe paralele są w stanie dowieść zaledwie kilku zbieżności leksykalnych istniejących wyłącznie pomiędzy literaturą z Qumran a literaturą wczesnochrześcijańską. Są to jednak jedynie zbieżności czysto leksykalne. W tych bardzo niewielu przypadkach, gdzie występuje zarówno zbieżność leksykalna jak i ideowa pomiędzy literaturą z Qumran i chrześcijaństwem, zależności są tak szczątkowe, że w ogóle trudno mówić w tym wypadku o poważnym ideowym uzależnieniu się chrześcijaństwa od wierzeń wspólnoty z Qumran. Owe zależności można zresztą nawet i w tym wypadku próbować ostrożnie tłumaczyć wspólną palestyńską myślą teologiczną tamtych czasów, z której wspólnota z Qumran i chrześcijaństwo wyrośli i czerpali niezależnie od siebie. To jednak wciąż o wiele za mało aby na tej podstawie domniemywać, że chrześcijanie byli doktrynalnie zależni od esseńczyków.

Jan Lewandowski, listopad 2008