C. T. Russell nie był pierwszym, który nauczał o roku 1914 oraz o kończących się wtedy „czasach pogan”!
C. T. Russell nie był pierwszym, który nauczał o roku 1914 oraz o kończących się wtedy „czasach pogan”!
Na początku informujemy, że artykuł nasz składa się z następujących rozdziałów:
C. T. Russell i Świadkowie Jehowy jako jedyni nauczający o końcu „czasów pogan” i roku 1914?
Różni badacze adwentowi nauczający o końcu „czasów pogan” i roku 1914
J. H. Paton nauczający o końcu „czasów pogan” i roku 1914
Temat ten będziemy kontynuować w kolejnym artykule pt. C. T. Russell nie był pierwszym, który nauczał o roku 1915 oraz o kończących się wtedy „czasach pogan”!
Omówimy w nim podobne zagadnienia, ale w odniesieniu do roku 1915.
C. T. Russell i Świadkowie Jehowy jako jedyni nauczający o końcu „czasów pogan” i roku 1914?
Świadkom Jehowy przez wiele lat zdawało się, że oni jako pierwsi i jedyni nauczali o końcu „czasów pogan” w roku 1914.
Uważali też, że prezes Towarzystwa Strażnica C. T. Russell (1852-1916) pierwszy ogłosił światu informacje o tej najważniejszej dla nich dacie. Przez całe lata nie wymieniali żadnej osoby, która wcześniej uczyłaby podobnie jak Towarzystwo Strażnica. W licznych tekstach to właśnie Russell wskazywany jest jako pierwszy, który w swoich publikacjach uczył o roku 1914.
Jedynie adwentysta N. H. Barbour (1824-1905) bywa wspominany jako współautor książki pt. Trzy światy:
„W roku 1877 Russell wraz z Nelsonem H. Barbourem wydał książkę pt. Three Worlds, and the Harvest of This World (Trzy światy i żniwo tego świata). Wyłożono w niej, jakoby koniec »czasów pogan« w roku 1914 miał być poprzedzony czterdziestoletnim okresem rozpoczętym w roku 1874 n.e. tak zwanym »żniwem«, trwającym przez trzy i pół roku” (Strażnica Rok XCVI [1975] Nr 21 s. 16).
Poniżej jedne z ostatnich tekstów Towarzystwa Strażnica z lat 80. i 90. XX wieku, w których Russell ukazany jest jako główny znawca Biblii i wprowadzający naukę o roku 1914. Wymieniane są w związku z tym lata 1876, 1877, 1880 i 1889:
„Jaką rolę gra tu rok 1914? Ponad 100 lat temu C.T. Russell (który potem został pierwszym prezesem Towarzystwa Strażnica) zauważył związek zachodzący między »czasami pogan« a »siedmioma czasami« wymienionymi w Księdze Daniela (Dan. 4:13, 20, 22, 29, Bp; Łuk. 21:24, Biblia gdańska). Na łamach czasopisma Bible Examiner z października 1876 roku Russell wyjaśnił: »Siedem czasów skończy się w roku 1914 po Chr.« Był on także współwydawcą książki Three Worlds, and the Harvest of This World (Trzy światy i żniwo tego świata), która ukazała się w roku 1877; na stronach 83 oraz 189 zaznaczono tam, że trwający 2520 lat okres dominowania świata pogańskiego bez ingerencji ze strony Królestwa Bożego rozpoczął się od obalenia królestwa Judy przez Babilończyków pod koniec siódmego stulecia p.n.e., a zakończy się w roku 1914 n.e. Podobną informację zamieszczono w czasopiśmie Strażnica z marca 1880 roku: »‛Czasy Pogan’ potrwają do roku 1914 i do tej pory Królestwo niebiańskie nie obejmie pełnej władzy«” (Strażnica Rok CV [1984] Nr 19 s. 13).
„Kto ‛stał na straży’ i wypatrywał tego wszystkiego? Już w roku 1876 Charles T. Russell z Pittsburgha w stanie Pensylwania (USA) czujnie wyglądał końca »czasów wyznaczonych narodom«, czyli »czasów pogan« (King James Version; Biblia gdańska). Opublikował wówczas artykuł zatytułowany: »Czasy pogan: Kiedy się skończą?«. Wykazał w nim, że »siedem czasów zakończy się w roku Pańskim 1914«. Od roku 1880 tę samą informację publikowano na łamach Strażnicy Syjońskiej. W wydaniu z marca 1880 roku napisano: »Czasy pogan potrwają do roku 1914 i dopiero wtedy Królestwo niebiańskie obejmie pełną władzę«. Co prawda badacze Pisma Świętego, którzy redagowali owe artykuły, nie pojmowali wtedy tak dokładnie biblijnego i historycznego znaczenia tego, na co wskazywał koniec »czasów wyznaczonych narodom«, jak my to rozumiemy dzisiaj. Ważna jest jednak okoliczność, że stali »na straży« i pomagali współchrześcijanom zachowywać czujność duchową” (Strażnica Rok CVI [1985] Nr 12 s. 14).
Widzimy, że Towarzystwo Strażnica samo przyznało się do tego, iż badacze Pisma Świętego inaczej rozumieli kwestię roku 1914 niż dzisiejsi Świadkowie Jehowy.
Oto tekst z roku 1993, który ukazał się w języku angielskim w roku 1988. Wspomniano w nim rok 1877 i 1889:
„Zapowiedzi dotyczące roku 1914
»To właśnie w roku 606 P. Chr. dobiegło kresu królestwo Boże, usunięto diadem, a cała ziemia została poddana poganom. Okres 2520 lat od roku 606 P. Chr. skończy się w roku 1914 R.P.« (The Three Worlds [Trzy światy], 1877, strona 83).
»Świadectwo Pisma Świętego odnośnie tego, że ‘Czasy Pogan’ stanowią peryod [okres] 2520 lat od roku 606 P. Chr. do R.P. 1914 włącznie, jest jasne i mocne« (C. T. Russell, Wykłady Pisma Świętego, tom II, 1889, strona 82).
Charles Taze Russell i inni Badacze Pisma Świętego dziesiątki lat naprzód zrozumieli, że w roku 1914 zakończą się Czasy Pogan, czyli wyznaczone czasy narodów (Łukasza 21:24). Wprawdzie nie w pełni wówczas pojmowali znaczenie tego faktu, ale byli przekonani, iż rok 1914 odegra przełomową rolę w dziejach świata – i mieli rację” (Wspaniały finał Objawienia bliski! 1993 [ang. 1988] s. 105).
Świadkowie Jehowy dla zwiększenia swej wiarygodności w kwestii ogłaszania roku 1914 przywoływali przez wiele lat nawet prasę świecką! Poniższy fragment w latach 1952-1993 przytaczany był około 20 razy:
„Zwróćmy uwagę na poniższy cytat z pewnej gazety:
»Wybuch okropnej wojny w Europie spełnił niezwykłe proroctwo. W ciągu minionego ćwierćwiecza Międzynarodowi Badacze Pisma Świętego, lepiej znani jako ludzie ‘Brzasku Tysiąclecia’, ustami swoich kaznodziejów oraz za pośrednictwem druków ogłaszali światu, że w roku 1914 rozpocznie się od dawna przepowiedziany w Biblii Dzień Gniewu. ‘Wyglądajcie roku 1914!’ – nawoływały setki wędrownych ewangelistów« (The World, Nowy Jork, 30 sierpnia 1914)” (Wspaniały finał Objawienia bliski! 1993 [ang. 1988] s. 105).
Różni badacze adwentowi nauczający o końcu „czasów pogan” i roku 1914
Dopiero w roku 1993 (w języku polskim w 1995 r.) oraz w 1994 ogłoszono na łamach publikacji Towarzystwa Strażnica, że Russell nie był pierwszym, który nauczał o roku 1914!
Oto dwa teksty, w których mowa jest o czterech innych osobach, które pisały o roku 1914 już w latach 1844-1870 oraz o Barbourze, który uczynił to w roku 1875:
„Już w roku 1823 John A. Brown obliczył i podał w swym dziele opublikowanym w Londynie, że »siedem czasów« z 4 rozdziału Księgi Daniela to okres 2520 lat. Niestety, nie udało mu się ustalić początku ani końca tego proroczego okresu. Jednakże powiązał te »siedem czasów« z Czasami Pogan, wspomnianymi w Ewangelii według Łukasza 21:24. W roku 1844 brytyjski duchowny E. B. Elliott zaznaczył, że »siedem czasów« z Księgi Daniela może się zakończyć w roku 1914, ale podał też inną interpretację, odnoszącą się do Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Do podobnych wniosków doszedł w roku 1849 Robert Seeley z Londynu. Nie później niż w roku 1870 w publikacji Josepha Seissa oraz jego współpracowników, wydrukowanej w Filadelfii w stanie Pensylwania, przedstawiono obliczenia wskazujące na rok 1914 jako na datę znamienną, chociaż podstawą tej argumentacji była chronologia, którą C. T. Russell potem odrzucił.
Z kolei w Zwiastunie Poranka z sierpnia, września i z października roku 1875 N. H. Barbour przyczynił się do zharmonizowania szczegółów, na które zwrócili uwagę inni. Opierając się na chronologii w opracowaniu angielskiego duchownego Christophera Bowena, opublikowanej przez E. B. Elliotta, Barbour powiązał początek Czasów Pogan z przepowiedzianą w Księdze Ezechiela 21:30, 31 detronizacją króla Sedekiasza i wskazał, że Czasy Pogan mają się zakończyć w roku
„W roku 1844 brytyjski duchowny E. B. Elliott zwrócił uwagę na to, że na rok 1914 może przypaść koniec »siedmiu czasów« wspomnianych w 4 rozdziale Księgi Daniela (Wujek). Podobną opinię wyraził w roku 1849 Robert Seeley z Londynu. W pewnej publikacji z roku 1870 Amerykanin Joseph Seiss nazwał rok 1914 datą znamienną w chronologii biblijnej. A w roku 1875 Nelson H. Barbour oznajmił na łamach swego czasopisma HeraldoftheMorning, że w roku 1914 zakończy się okres nazwany przez Jezusa »wyznaczonymi czasami narodów« (Łukasza 21:24)” (Przebudźcie się! Nr 11, 1994 s. 26).
Widzimy z powyższego, że o końcu „czasów pogan” i roku 1914 uczyli przed Russellem: Elliott, Seeley, Seiss i Barbour. Brown jeszcze wcześniej opracował metodę wyliczenia „siedmiu czasów”. Natomiast Bowen stworzył chronologię, z której inni później korzystali.
W 1823 roku Brown, twórca wyliczenia końca „siedmiu czasów” powiązanych z „czasami pogan”, otrzymał rok 1917 poprzez dodanie 2520 lat do roku 604 p.n.e. Poganie mieli wtedy przestać panować, a Izrael miał rozpocząć rządy nad światem. Sugestywne stwierdzenia Browna cytuje w swoim dziele znawca tej problematyki Carl Olof Jonsson (1937-2023):
„Brown liczył 2520 lat od wstąpienia na tron Nebukadnezara w 604 roku p.n.e. do 1917 roku, kiedy to »cała chwała królestwa Izraela objawi się w pełni«” (Kwestia czasów pogan. Krytyczna analiza chronologii Świadków Jehowy C. O. Jonsson, 2002, s. 23 [PDF]).
„Należy przypomnieć, że już w 1823 John A. Brown, w swojej książce »The Even–Tide«, przewidział koniec »siedmiu czasów« w roku 1917. Według niego rok 1917 przyniesie »pełną chwałę królestwa Izraela ... urzeczywistnioną«. /tom I, s. 23 i nast./” (Kwestia czasów pogan. Krytyczna analiza chronologii Świadków Jehowy C. O. Jonsson, 2002, s. 87 [PDF]).
„To doprawdy niezwykłe, że niektóre wydarzenia, które mają miejsce w przepowiedzianych latach mają jakiś związek z przepowiedzianymi wypadkami. Na przykład rok 1917 miał ujrzeć według przepowiedni Browna z roku 1823, „pełną chwałę królestwa Izraela”. Chociaż w 1917 do tego nie doszło, to jednak dokonał się wtedy ważny krok na drodze do ustanowienia państwa izraelskiego” (jw. s. 93 [PDF]).
„W naszym właśnie stuleciu literalnie »deptanie« miasta Jerozolimy przez pogan stopniowo ustaje krok po kroku: 9 grudnia 1917, armia brytyjska wyzwala Jerozolimę z rąk Turków i w tym samym roku wydana zostaje »Deklaracja Balfoura«” (jw. s. 131 [PDF]).
Celowo przytoczyliśmy stwierdzenia Browna dotyczące roku 1917, by ukazać, jak można manipulować liczbami, datami i wydarzeniami. To samo Świadkowie Jehowy robili z rokiem 1914 i swoimi oczekiwaniami.
Dodajmy, że wyznaczony przez Browna rok 1917 miał duże znaczenie dla Russella i, aż do 1932 roku, także dla jego następcy J. F. Rutherforda (1869-1942). Oni też oczekiwali odrodzenia Izraela zapoczątkowanego w roku 1917:
„Dlatego w książce Nadszedł Czas (Wykłady Pisma Świętego, tom II), opublikowanej w roku
„Tak więc w roku 1929 bardziej interesowano się cielesnymi, obrzezanymi Żydami i więcej zwracano na nich uwagę niż na »owce« z przypowieści Jezusa o owcach i kozłach. Uważano, że te »owce« mają znaczenie drugorzędne w porównaniu z Żydami, a po Armagedonie zostaną zorganizowane pod ich kierownictwem” (Strażnica Nr 1, 1967 s. 8).
Jeśli chodzi o Seissa to jego wyliczenia i wpływ na Russella przedstawiliśmy w artykule pt. Czego C. T. Russell nauczył się od protestanta J. A. Seissa.
Zaznaczamy, że nie przedstawiliśmy tu wielu innych badaczy adwentowych, którzy też uczyli o końcu „czasów pogan” lub „siedmiu czasów”, gdyż ich wyliczenia znacząco różniły się od prezentowanych przez Świadkowie Jehowy. Te zagadnienia szeroko opisał wspomniany C. O. Jonsson w swojej książce pt. Kwestia czasów pogan. Krytyczna analiza chronologii Świadków Jehowy (wyd. polskie 2002, wyd. ang. 2004).
J. H. Paton nauczający o końcu „czasów pogan” i roku 1914
Ze źródeł, których Towarzystwo Strażnica nie wymienia, znana jest nam co najmniej jeszcze jedna osoba należąca do grona badaczy adwentowych, która uczyła o roku 1914.
Zanim ją przywołamy, zaznaczamy, że wspomniany wcześniej Barbour przed przyjęciem roku 1914 jako końca „czasów pogan”, prawdopodobnie wyznaczał dla tego ‘wydarzenia’ rok 1878. Opisaliśmy to w artykule pt. Czy N. Barbour początkowo uczył, że rok
Kim była kolejna osoba ucząca przed Russellem o roku 1914?
John H. Paton (1843-1922), współpracownik Barboura, bardziej wyraziście i wcześniej niż on wymienił rok 606 przed Chr., okres 2520 lat i „czasy pogan”. Jednak nie pada w jego tekście rok 1914, choć wskazują na niego te dane:
„Będąc na próbie, naruszyli swoją umowę i byli karani przez sądy Boże, aż w końcu królestwo zostało obalone i oddane poganom, zabrane Sedekiaszowi i oddane Nabuchodonozorowi. Tutaj, w czasie niewoli babilońskiej, w 606 r. p.n.e. rozpoczęły się »czasy pogan«, okres siedmiu proroczych »czasów«, czyli 2520 lat, a więc kończą się czterdzieści lat od wiosny A.D.
Paton, pisząc w lipcu o „czterdziestu latach” od roku 1875 zasugerował rok
Barbour, jak podaje Towarzystwo Strażnica, nieco później niż Paton wyliczył rok 1914:
„Z kolei w Zwiastunie Poranka z sierpnia, września i z października roku 1875 N. H. Barbour przyczynił się do zharmonizowania szczegółów, na które zwrócili uwagę inni. (...) Barbour powiązał początek Czasów Pogan z przepowiedzianą w Księdze Ezechiela 21:30, 31 detronizacją króla Sedekiasza i wskazał, że Czasy Pogan mają się zakończyć w roku
Czy to Paton zaszczepił Barbourowi rok
Przypominamy, że pastor wymieniał Barboura jako swego nauczyciela „chronologii”. Oto przytoczone przez Towarzystwo Strażnica wyznanie Russella, w którym sam to przyznaje:
„»Kiedy spotkaliśmy się po raz pierwszy«, pisał później Russell, »Barbour dużo się ode mnie dowiedział o pełni restytucji ugruntowanej na odpowiedniej wartości okupu złożonego za wszystkich, a ja wiele się od niego nauczyłem o chronologii«. Barbourowi udało się przekonać Russella, że w roku 1874 rozpoczęła się niewidzialna obecność Chrystusa” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 46).
Dodajmy, że rok 1914 w małym tylko stopniu dotyczył Russella. On już w 1878 spodziewał się „zmiany naszego stanu”, to znaczy zabrania do nieba. Roku 1914 bać się mieli ci, którzy pozostaną na ziemi, bo wtedy mieli zostać zniszczeni, i to dla nich miał być koniec „czasów pogan”.
Już od roku 1876 przygotowywał się na wydarzenia związane z rokiem
Oto pierwsze wspomnienia Russella związane z rokiem 1878 opublikowane w roku 1879 i 1881:
„Br. B. [Barbour] i ja omawialiśmy różne metody głoszenia tych prawd i w końcu postanowiliśmy podróżować i głosić je wszędzie tam, gdzie mężczyźni i kobiety usłyszą, i w ten sposób spędzić (D.V. – jak Bóg pozwoli) pozostałą część żniw, które wówczas, jak przypuszczaliśmy, trwały trzy i pół roku i miały zakończyć się w roku
„Zbliżając się do wiosny 1878 roku, momentu czasowej równoległości odpowiadającego odrzuceniu Kościoła żydowskiego i zakończeniu [wieku] Kościoła Ewangelii przez Ducha, naturalnie i nie bez powodu oczekiwaliśmy jakiejś zmiany naszego stanu i wszyscy byliśmy mniej lub bardziej rozczarowani, gdy nic nadprzyrodzonego nie nastąpiło. Ale nasze rozczarowanie było krótkie, ponieważ zauważyliśmy, że Kościół żydowski (a nie Kościół Wieku Ewangelii) był dla nas wzorem i dlatego nie powinniśmy oczekiwać podobieństw do Pięćdziesiątnicy lub czegokolwiek, co wydarzyło się na początku obecnego Kościoła” (ang. Strażnica luty 1881 s. 189 [reprint] – Coming to the spring of 1878, the time parallel to the giving up of the Jewish church and ending of the Gospel church by the Spirit, we naturally and not unreasonably expected some change of our condition, and all were more or less disappointed when nothing supernatural occurred. But our disappointment was brief, for we noticed that the Jewish church (and not the Gospel church) was the pattern of ours, and therefore we should not expect parallels to Pentecost or to anything which happened in the beginning of this church.).
Tę naukę Barbour rozgłaszał już w roku 1875, zanim rok później poznał Russella i mu ją przedstawił:
„Wierzę (...) że ten okres przejściowy nazywa się »czasem żniwa« i że rozpoczął się jesienią 1874 roku, a zakończy wiosną 1878 roku; mierzy trzy i pół roku. I że wydarzenia tego czasu żniwa są przede wszystkim zmartwychwstaniem umarłych w Chrystusie; po drugie, wiązanie kąkolu w pęczki; trzecie i ostatnie, przeniesienie żywych świętych i zgromadzenie ich razem ze zmartwychwstałymi u Pana w powietrzu” (ang. Zwiastun Poranka wrzesień 1875 s. 52 – That this transition period is called ”the time of harves”" And that it began in the autumn of 1874, and will end in the spring of 1878; measuring three and a half years. And that the events of this time of harvest, are first the resurrection of the dead in Christ; second, the binding of the tares in bundles; third and last, the translation of the living saints and gathering of them together with the risen ones to the Lord in the air.).
Po ponad 100 latach Towarzystwo Strażnica wspomniało o oczekiwaniach badaczy Pisma Świętego związanych z rokiem 1878:
„Stąd też wysnuli jeszcze jeden wniosek – skoro chrzest i namaszczenie Jezusa jesienią 29 roku n.e. odpowiadają początkowi jego niewidzialnej obecności w roku 1874, to jego wjazd do Jeruzalem w charakterze Króla wiosną 33 roku n.e. wskazywałby, iż objął władzę jako Król w niebie na wiosnę roku 1878. Badacze spodziewali się otrzymać wówczas nagrodę niebiańską” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 632).
Jak widzimy, początkowo dla Russella rok 1914 nie miał tak dużego znaczenia, jak 1878. Znaczenie obu dat pastor poznał w 1876 roku. W drodze do roku 1914 pojawiały się też inne daty oczekiwanego zabrania do nieba, a mianowicie rok 1881 i 1910. Jednak te zagadnienia omawiamy w innych artykułach.
Patrz: Rok 1881 – co pierwotnie wyznaczał C. T. Russellowi? (cz. 1-3); Kiedy i jak C. T. Russell wycofywał się z wyznaczanych wydarzeń na rok 1910? (cz. 1-2).
Popatrzmy, jak bardzo na zabranie do nieba w roku 1914 liczyli współpracownicy Russella, co opisano w roku 2014 w tekście pt. Sto lat temu — 1914:
„Badacze Pisma Świętego wierzyli, że »czasy pogan«, o których mowa w Ewangelii według Łukasza 21:24 (Biblia gdańska) skończą się około 1 października 1914 roku. Gdy więc przybliżał się ten miesiąc, wzmagał się nastrój wyczekiwania. Niektórzy Badacze Pisma Świętego nosili nawet specjalną kartę do odliczania, na której mogli zaznaczać każdy mijający dzień. Wielu sądziło, że będą wtedy wezwani »poza zasłonę«, czyli do nieba” (Rocznik Świadków Jehowy 2014 s. 174).
Towarzystwo Strażnica pokazało na ilustracji taką „kartę do odliczania” czasu w roku 1914 (jw. s. 175):
Niektórzy Świadkowie Jehowy dziwią do dziś, czemu wybuch wojny nie pokrył się z końcem „czasów pogan”. Towarzystwo Strażnica nie wiedząc, jak z tego wybrnąć, przypisało winę szatanowi, który przyspieszył swoje działania:
„Dlaczego pierwsza wojna światowa nie wybuchła na początku października, skoro wtedy zakończyły się »czasy wyznaczone narodom«? (...)
Będąc »władcą tego świata«, to znaczy ludzkości odstręczonej od Boga, Szatan z pewnością nie chciał oglądać chwili, w której by Królestwo objęło pełną kontrolę nad sprawami ziemskimi. (...) Zatem nie powinno nikogo dziwić, że pierwsza wojna światowa wybuchła około dwóch miesięcy przed upływem »czasów pogan«, a więc przed narodzeniem się symbolicznego »syna«, czyli niebiańskiego Królestwa. Szatan Diabeł nie potrzebował czekać, aż Jezus Chrystus obejmie władzę królewską nad narodami, by dopiero potem wtrącić je w wojnę prowadzoną na dotąd nie spotykaną skalę” (StrażnicaRok XCV [1974] Nr 9 s. 24).
Widać z tego, że szatan posiadał wszechwiedzę, wiedząc, kiedy Jezus ma zacząć królować. A może dowiedział się tego od Towarzystwa Strażnica, które chełpi się tym, ze znało Jego datę?
Rok 1914 nadszedł i odszedł i nic istotnego się nie wydarzyło. Badacze Pisma Świętego nie zostali zabrani do nieba. Królestwo Boże nie opanowało całego świata. Nie zmartwychwstali patriarchowie ze Starego Testamentu. Pogańskie narody nadal były przy władzy, choć w roku 1914 miał nastać koniec „czasów pogan”.
W 1976 roku Towarzystwo Strażnica bardziej optymistycznie opisało tamte dni:
„Rok 1914 nadszedł i przeminął. Choć wydarzenia na świecie w niezwykły sposób wypełniały proroctwa, praca nie była jeszcze zakończona i wydawało się, że jest jeszcze wiele do zrobienia” (ang. Rocznik Świadków Jehowy 1976 s. 81).
Pewne nadzieje wiązano jeszcze z rokiem 1915. To ostatnie zagadnienie opisujemy w zapowiadanym oddzielnym artykule.
Na zakończenie składam podziękowanie J. Romanowskiemu i K. Kozakowi za pomoc w tworzeniu tego tekstu.