Czasy Pogan – czy zmieniane przez Towarzystwo Strażnica?

Czasy Pogan – czy zmieniane przez Towarzystwo Strażnica?

         Towarzystwo Strażnica szczyci się tym, że o końcu „czasów pogan” w roku 1914 jego przedstawiciel i późniejszy prezes C. T. Russell (zm. 1916) uczył już od roku 1876. Oto ta wypowiedź:

         „Jeszcze w październiku 1876 roku badacz Biblii Charles T. Russell opublikował w wydawanym w Brooklynie miesięczniku BibleExaminer artykuł zatytułowany »Kiedy się zakończą Czasy Pogan?« Na stronie 27 powiedziano tam wyraźnie: »Siedem czasów dobiegnie końca w roku 1914 po Chr.«” („Świadkowie Jehowy - kim są? W co wierzą?” 2001 s. 7).

         Na tej samej stronie cytowanej publikacji dodano zdanie, które już na samym początku obnaża wartość tego obliczenia i wyznaczenia „czasów pogan”. Oto te demaskujące słowa:

         „Chociaż rok 1914 niespełniłwszystkichoczekiwań, to Czasy Pogan faktycznie dobiegły wtedy kresu i niewątpliwie rok ten był znamienny” („Świadkowie Jehowy - kim są? W co wierzą?” 2001 s. 7).

         Nie będziemy tu omawiać tych oczekiwań, których nie spełnił rok 1914 i koniec „czasów pogan” ponieważ uczyniliśmy to już w innych publikacjach (patrz książka pt. „W obronie wiary” rozdział Rok 1914 i jego pokolenie). Tu zaś zajmiemy się ukazaniem zmian, jakich dokonywało Towarzystwo Strażnica w kwestii samego wyliczenia „czasów pogan” i nazewnictwa z tym związanego. Tak się bowiem utarło, że Świadkowie Jehowy, a za nimi zainteresowani tym tematem często uważają, iż problematyka „czasów pogan” jest niezmienna od samego początku, jak jakieś prawidło i że nigdy nie było potrzeby czegokolwiek zmieniać. Tak jednak nie było, co ukażemy w tym artykule.

         Tu jeszcze małe sprostowanie. Otóż może komuś się wydawać, że to C. T. Russell „wymyślił” w roku 1876 wyliczenie roku 1914 i „czasów pogan”. Jednak tak nie jest, bo przed nim w roku 1875 przedstawił je Nelson Barbour, od którego Russell przejął je, kiedy się poznali w roku 1876 (patrz „Kwestia czasów pogan” C. O. Jonsson, Gdynia 2002, s. 26, 33-34).

         Towarzystwo Strażnica również niedawno wypowiedziało się w tej sprawie:

         „A w roku 1875 Nelson H. Barbour oznajmił na łamach swego czasopisma HeraldoftheMorning, że w roku 1914 zakończy się okres nazwany przez Jezusa »wyznaczonymi czasami narodów« (Łukasza 21:24)” (Przebudźcie się! Nr 11, 1994 s. 26);

         „»Kiedy spotkaliśmy się po raz pierwszy«, pisał później Russell, »Barbour dużo się ode mnie dowiedział o pełni restytucji ugruntowanej na odpowiedniej wartości okupu złożonego za wszystkich, a ja wiele się od niego nauczyłem o chronologii«” („Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego” 1995 s. 46).

         Barbour też nie był pomysłodawcą omawianych kwestii, co organizacja Świadków Jehowy również potwierdziła:

         „W roku 1844 brytyjski duchowny E. B. Elliott zwrócił uwagę na to, że na rok 1914 może przypaść koniec »siedmiu czasów« wspomnianych w 4 rozdziale Księgi Daniela (Wujek). Podobną opinię wyraził w roku 1849 Robert Seeley z Londynu. W pewnej publikacji z roku 1870 Amerykanin Joseph Seiss nazwał rok 1914 datą znamienną w chronologii biblijnej” (Przebudźcie się! Nr 11, 1994 s. 26).

         Ale to nie wszystko. Okazuje się, że choć Russell w roku 1876 pisał o roku 1914, to jednak Towarzystwo Strażnica przemilcza fakt, że nie uczył on początkowo nic o „październiku” tegoż roku. Ten miesiąc pojawił się w związku z wyliczeniem „czasów pogan” prawie 21 lat później. Na dodatek ten wyznaczony później październik nie był miesiącem wybuchu wojny, która zaczęła się dwa miesiące wcześniej. Jeszcze później (1910 r.) wyznaczono konkretny „1 października” i kolejne „dokładne” daty, które zastąpiły tą pierwotną, ale o tych zagadnieniach powiemy poniżej, w ostatnim rozdziale.

         Oto rozdziały które zamieścimy w tym artykule:

         Zamiana „czasów pogan” na „wyznaczone czasy narodów”;

Porzucenie drugiego wyliczenia „czasów pogan”;

Porzucenie roku 606 i wprowadzenie roku 607;

Porzucenie roku 1914 i wprowadzenie na krótko roku 1915;

Różne dokładne daty końca „czasów pogan”.

Zamiana „czasów pogan” na „wyznaczone czasy narodów”

         Rozpocznijmy od nazewnictwa. Otóż nikt nie powinien być zaskoczony tym, że określenie „czasy pogan” właściwie dziś już prawie nie funkcjonuje w Towarzystwie Strażnica, bo zamieniono je na inne:

         „Czasy Pogan to inaczej »wyznaczone czasy narodów« - jak czytamy w PrzekładzieNowegoŚwiata (Łukasza 21:24)” („Świadkowie Jehowy - kim są? W co wierzą?” 2001 s. 7).

         Dlaczego zmieniono te określenie? Być może dlatego, że nim posługują się do dziś różne grupy badaczy Pisma Świętego, które wywodzą swój rodowód od C. T. Russella i które oderwały się od Towarzystwa Strażnica po jego śmierci. Zresztą całe chrześcijaństwo wypowiada słowa „czasy pogan” z Łk 21:24, a Świadkowie Jehowy lubią odróżniać się od niego. Nie wiadomo więc konkretnie dlaczego zmieniono określenie „czasy pogan”, które funkcjonowało ponad 70 lat w tej organizacji, bo od roku 1876.

         Kiedy zatem dokładnie zmieniono te angielskie określenie The Gentile Times na inne, to znaczy the appointed times of the nations?

         Otóż, jak czytaliśmy powyżej, pierwszy raz pojawiła się ta nowa nazwa dla „czasów pogan” w wydanym w 1950 roku PrzekładzieNowegoŚwiata, to znaczy w Nowym Testamencie wydanym przez Świadków Jehowy. Natomiast w czasopiśmie Strażnica uwidoczniona została ona w egzemplarzu angielskim wydanym 15 listopada 1950 roku na stronie 437 (polska Strażnica Nr 8, 1951 s. 3 – „wyznaczone czasy narodów”).

         Oczywiście sama korekta nazewnictwa nie powoduje zmiany nauki o „czasach pogan”, ale jest to jednak jakaś forma odróżnienia się od innych ludzi i wyróżnienie swej Biblii. Trzeba tu też dodać, że czasem pojawia się w publikacjach Świadków Jehowy również „stara” nazwa, to znaczy „czasy pogan”. Ot, chociażby w czasopiśmie z roku 2009:

         „Chociaż wielu pomazańców oczekiwało, że po zakończeniu Czasów Pogan zostaną wzięci do nieba, nic takiego się nie stało” (Strażnica 15.01 2009 s. 32).

         Trzeba także zaznaczyć, że przez dodane słowo „wyznaczone” (czasy narodów) Towarzystwo Strażnica chciało zapewne zasugerować już konkretny czas, to znaczy 2520 lat. Tak by każdy, kto zobaczy ten termin, zaraz odruchowo kierował swe myśli ku „wyznaczonej” porze kończącej się w 1914 roku. Przed rokiem 1950 nie stosowano określenia „wyznaczone czasy pogan”, a tylko termin „czasy pogan”.

         Warto również wspomnieć, że funkcjonuje też dla „czasów pogan” wymienny termin „siedem czasów”, o którym wspomnimy poniżej.

Porzucenie drugiego wyliczenia „czasów pogan”

         Na ogół wszyscy znają wyliczenie Świadków Jehowy służące do określenia końca „wyznaczonych czasów narodów”, które zawarte jest w książce pt. „Prowadzenie rozmów na podstawie Pism” (2001) na stronie 72. Zatytułowane jest ono Obliczanie „siedmiu czasów” i umieszczone zostało w ramce.

         Niewiele jednak osób zdaje sobie sprawę z tego, że przez dziesiątki lat Towarzystwo Strażnica dokonywało swego obliczenia nie tylko poprzez „siedem czasów” (Dn 4:16, 23, 25, 32; wg Biblii Świadków Jehowy), które w innych przekładach oddawane jest jako „siedem okresów czasu” (np. BT), „siedem wieków” (np. NP) czy „siedem lat” (np. BG).

Drugim takim stałym elementem do obliczeń były teksty Kpł 26:18, 21, 24 i 28, które mówią o „siedmiokrotnej” karze, którą Towarzystwo Strażnica interpretowało jako „siedem czasów”. Kiedyś uważano w tej organizacji, że muszą być co najmniej dwa obliczenia, które doprowadzają do jednego wniosku. Powoływano się na teksty Pwt 17:6, Mt 18:16, 2Kor 13:1 i 1Tm 5:19, w których mowa jest o „dwóch lub trzech świadkach”.

         To drugie obliczenie występowało w publikacjach Towarzystwa Strażnica co najmniej od roku 1889, gdy wydano książkę pt. „Nadszedł Czas”, w której pisano:

         „Gdyby Izrael był posłusznym i wiernym Bogu, otrzymałby błogosławieństwa, większe od innych narodów; lecz okazało się, że przekroczył on przykazania Pańskie przeto została wymierzona mu kara o której czytamy: »I będę chodził między wami (…) A jeśliż ani tak nie usłuchacie Mię, przydam siedm kroć więcej karania dla grzechów waszych« . 3 Mojż. 26:17, 18, 24, 28. Groźba karania przez »siedem czasów« jest wspomniana aż po trzykroć. (…) Lecz gdy te karania omieszkały nawrócić ich, ukarał ich siedmioma czasami niewoli (…) Te siedm czasów przeto odnoszą się do długości okresu panowania Pogan nad Izraelem i niezawodnie nasz Pan mówiąc o czasach Pogan zwracał się do tego okresu. Czas gdy krótsze niewole i karania ustąpiły miejsca temu ostatniemu karaniu narodowemu, długości »siedmiu czasów« miał miejsce jak to już zostało wykazane, wtedy gdy ostatni Król Izraelski Sedekiasz, został zdetronizowany a nastąpił długi period karania – przepowiedziane »siedm czasów« czyli 2520 lat niewoli. (…) »siedm czasów« reprezentują period długości dwóch tysięcy pięciuset dwudziestu (7 x 360 = 2520) symbolicznych dni czyli 2520 literalnych lat” („Nadszedł Czas” 1919 [ang. 1889] s. 92-94).

         Później kolejne książki powoływały się na rzekome „siedem czasów” z Księgi Kapłańskiej:

         „To jest dowodem, że dokładny czas był przeznaczony dla Pogan, w którym oni mieli panować; i że takowy czas miał się ukończyć przyjściem Chrystusa, który »ma prawo« do panowania, na którego ramieniu spocznie sprawiedliwy rząd. Dekret Boży w odrzuceniu Izraela opiewał »siedem czasów« karania, o których Bóg ich ostrzegał. – 3 Moj. 26:18. »Czas«, jak jest użyty w Biblji, oznacza rok składający się z 360 dni. Siedem kroć tyle dni oznaczałoby 2520 dni” („Stworzenie” 1928 [ang. 1927] s. 346-347);

         „Jeden szereg świadectw odnosi się do kary Izraela, która rozpoczęła się w roku 606 przed Chr. i musiała trwać przez okres »siedmiu czasów«. (…) Jehowa dał Izraelitom przestrogę, że jeżeli nadal będą łamali przymierze, On ich ukarze siedem razy więcej [inne tłum. siedem czasów więcej], oprócz tej kary, którą już otrzymali. »I postawię twarz moją przeciwko wam (…) przydam siedmiokroć więcej karania dla grzechów waszych (…)«. – 3 Mojżeszowa 26:17, 18, 31, 32” („Rząd” 1928 s. 182-183);

         „Wreszcie Bóg im obwieścił: »A jeśli ani tak nie usłuchacie mnie, przydam siedmkroć więcej karania dla grzechów waszych« (3 Mojżeszowa 26:18). Z tych słów zakonu rozumiemy, że wyraźnym zamiarem Boga było oprócz nałożonej już kary sprowadzić na lud izraelski siedmiokrotną czyli »siedem czasów« trwającą karę. (…) Czas wykonania wyroku oznacza więc początek »siedmiu czasów«. (…) Upadek jego królestwa nastąpił w roku 606 przed Chr. (…) Siedem symbolicznych czasów stanowiłoby więc 2520 lat” („Życie” 1929 s. 118-120).

         Podobny sposób dowodzenia przedstawiono też w broszurach i czasopismach:

         „Miljony ludzi z obecnie żyjących nie umrą!” 1920 s. 11, 75;

         „Co mówi Pismo Święte o powrocie naszego Pana?” 1923 s. 68-69;

         ang. Strażnica 15.04 1933 s. 125;

         ang. Strażnica 15.02 1935 s. 60.

         Ostatnią publikacją, w której połączono „czasy pogan” z tekstem Księgi Kapłańskiej, była wydana w roku 1942 książka pt. The New World s. 77-78.

         Później jeszcze pisano o „siedmiu czasach” z Księgi Kapłańskiej w słownikach biblijnych Towarzystwa Strażnica z lat 1971 i 1988, choć w polskiej edycji z 2006 roku pt. „Wnikliwe poznawanie Pism” mowa jest o „siedmiokrotnej” karze. Jednak w tych leksykonach nie łączono już tekstu o tych „siedmiu czasach” z „czasami pogan” (patrz też „Od raju utraconego do raju odzyskanego” 1960 [ang. 1958] s. 104). Poniżej przedstawiamy w tabeli porównanie interesujących nas fragmentów.

         Widzimy z tego, że zapewne Towarzystwo Strażnica zauważyło, że drugie jego obliczenie było zbyt naciągane i naiwne, dlatego je porzuciło. Czy przyjdzie czas, że i to pierwsze wyliczenie przejdzie do lamusa historii?

Porzucenie roku 606 i wprowadzenie roku 607

         Niewielu Świadków Jehowy wie też o tym, że pierwotnie nie rok 607 przed Chr. służył im do wyliczenia końca „czasów pogan” i roku 1914. Aż do roku 1942 Towarzystwo Strażnica twierdziło, że rok 606 przed Chr. jest datą która zaczyna „czasy pogan”. Stać miała za tym Biblia i historia (!):

         „Data upadku Sedekijasza i ustanowienia pogańskiego panowania Nabuchodonozora, które było pierwszym uniwersalnym rządem pogańskim, została ustalona zarówno przez historję jak i Pismo Święte na rok 606 przed Chrystusem. W 1-szym roku Chrystusa upłynęło zatem z tego okresu 606 lat. Dodając 1914 do 606, otrzymamy 2520 lat, z czego wynika, że okres władzy panowania Pogan kończy się w roku 1914-ym” („Miljony ludzi z obecnie żyjących nie umrą!” 1920 s. 11-12);

         „Datę obalenia Sedekjasza zarówno Pismo Św. jak i historja ustala na rok 606 przed Chr. W tym roku Szatan stał się bogiem całego świata, to jest niewidzialnym władcą nad wszystkimi narodami ziemi” („Rząd” 1928 s. 182).

         Dziś dla odmiany Towarzystwo Strażnica twierdzi, że historia i Biblia potwierdza rok 607, choć nie podaje żadnego źródła historycznego, tak jak i wtedy, gdy uczyło o 606 roku:

         „Historia. Świątynia Salomona istniała do 607 r. p.n.e., kiedy to zburzyły ją wojska babilońskie…” („Wnikliwe poznawanie Pism” 2006 t. 2, s. 893);

         „Historia dowodzi, iż ów »dzień Jehowy« nastał dla mieszkańców Jerozolimy w 607 r. p.n.e.” (jw. t. 1, s. 520);

         „Jerozolima została zburzona w roku 607 p.n.e., ponad 40 lat po zapowiedzi Sofoniasza. Potwierdza to nie tylko historia świecka. Również z samej Biblii wynika, że stało się dokładnie tak, jak prorokował Sofoniasz” („Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne” 1998 s. 164).

         Interesujące jest to, że w innej publikacji Towarzystwo Strażnica nie potwierdza tego, że historia jest po jego stronie:

         „Po zburzeniu Jerozolimy w 607 roku p.n.e. ostatek z Judy uciekł do Egiptu, (…) Właśnie wtedy mógł się rozpocząć 40-letni okres spustoszenia tego kraju. Świecka historia nie dostarcza na to wyraźnych dowodów, ale możemy być przekonani, że sprawozdanie biblijne jest dokładne, ponieważ Jehowa spełnia swoje obietnice” (Strażnica Nr 15, 2007 s. 8).

         Dzieło Świadków Jehowy pt. „Nowy Świat” wydane po angielsku w roku 1942 było ostatnim, które akcentowało rok 606 przed Chr. W następnej książce, wydanej w 1943 roku, uczono już o roku 607 przed Chr. Oto obie te daty:

That was in 606 B.C., and there the "seven times", the "times of the Gentiles", began. (Daniel 4:16, 23, 25, 32; Leviticus 26:18, 21, 24, 28; Luke 21:24) Reckoned according to prophetic time, those times were due to run 2,520 years (7 X 360 years) and hence ran out in A.D. 1914. (The New World 1942 s. 77-78); patrz też „Bogactwo” 1936 s. 53, 151; „Zadowoleni” 1940 s. 8; ang. Strażnice: 15.02 1942 s. 56; 01.07 1942 s. 198;

„W czasie Nabuchodonozora rok zaczęto liczyć od jesieni, czyli około 1 października naszego czasu. Ponieważ on zniszczył Jeruzalem w lecie 607 przed Chr., ten rok miał swój początek na jesieni 608 przed Chr., a koniec jego nastąpił w jesieni w 607 przed Chr. O ile według tego obliczenia ‘siedem czasów’ rozpoczęły swój pierwszy rok w jesieni roku 607 przed Chr., więc łatwem jest obliczyć kiedy one się skończyły. Od jesieni 607 przed Chr., do jesieni 1 przed Chr., jest akurat 606 lat. Od jesieni 1 przed Chr. do jesieni 1 roku Pańskiego, czyli po Chr., jest jeden rok, o czym nie należy zapominać. Stąd od jesieni 1 przed Chr. do jesieni r. 1914 po Chr. jest 1914 lat. Dodając teraz 606 i 1914 lat, co stanowi razem 2520 lat, które się skończyły w jesieni r. 1914 po Chr. Przez tą metodę Jehowa, który jest akuratnym Rachmistrzem względem swoich zamiarów, obrazowo przepowiedział, że ‘czasy pogan’, albo ‘siedem czasów’, będą się przedłużać aż do jesieni r. 1914 po Chr.” („Prawda was wyswobodzi” 1946 [ang. 1943] s. 223-224) patrz też The Kingdom Is at Hand 1944 s. 171, por. s. 163, 168-169, 184 i 330; ang. Strażnice: 01.09 1944 s. 263; 15.11 1944 s. 340.

         Okazuje się też, że Świadkowie Jehowy uprawiają dwa rodzaje matematyki, gdyż angielska wersja książki pt. „Prawda was wyswobodzi” (1943) ma podane zupełnie inne lata, niż edycja polska z roku 1946, ale wniosek ten sam (!), to znaczy rok 607:

         In Nebuchadnezzar's time the year began counting from the fall of the year, or about October 1, our time. Since he destroyed Jerusalem in the summer of 606 B.C., that year had its beginning in the fall of 607 B.C. and its ending in the fall of 606 B.C. Inasmuch as the count of the Gentile "seven times" began its first year at the fall of 607 B.C., it is simple to calculate when they end. From the fall of 607 B.C. to the fall of B.C. 1 is exactly 606 years. From the fall of B.C. 1 to the fall of A.D. 1 is one year, do not forget. Hence from the fall of B.C. 1 to the fall of A.D. 1914 is 1,914 years. Add now 606 years and 1,914 years, and the sum total is 2,520 years, ending in the fall of A.D. 1914. By this method Jehovah, who is an accurate Timekeeper as to his purposes, symbolically foretold that the "times of the Gentiles", that is, the "seven times", would continue and extend to the fall of A.D. 1914 („The Truth Shall Make You Free” 1943 s. 239).

         Oto jeszcze inne zdania z tych książek porównane w tabeli.

         Widać z tego, że wymieniana przez Świadków Jehowy angielska książka z roku 1943 tylko połowicznie wprowadzała rok 607 (patrz poniżej cytat z książki pt. „Wspaniały finał Objawienia bliski!” 1993 s. 105), skoro wiele razy wymieniała też rok 606. Dopiero w rok później skorygowano to ostatecznie (patrz powyżej źródła z 1944 r.), a następnie w polskiej edycji cytowanej książki z roku 1946.

         Ciekawostką jest fakt, że polscy Świadkowie Jehowy o zmianie daty z 606 na 607 rok dowiedzieli się prawdopodobnie dopiero po wojnie, jak widać to po wydanej w roku 1946 książce pt. „Prawda was wyswobodzi” (por. też broszura bez daty pt. „Pokorni odziedziczą ziemię” s. 7 [ang. 1945]).

         Raymond Franz (1922-2010), były członek Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy (1971-1980), tak wspominał i komentował zamianę roku 606 na 607:

         „Dopiero po śmierci Rutherforda, w 1942 roku, wprowadzono zmianę dotyczącą 606 roku p.n.e. jako punktu wyjściowego przy obliczeniu 2520 lat. Dziwne to, ale do faktu, iż 2520 lat - licząc od roku 606 p.n.e. - kończy się w roku 1915, a nie w 1914, nie przyznawano się ani nie ustosunkowywano się przez ponad 60 lat. Następnie po cichu początkowy punkt cofnięto o jeden rok, a więc do roku 607 p.n.e. po to, aby utrzymać rok 1914 jako zakończenie 2520 lat. Nie odkryto żadnego dowodu historycznego, który wskazywałby, że zniszczenie Jerozolimy wydarzyło się o rok wcześniej, niż dotychczas wierzono. To cofnięcie daty o rok - łatwo to zrobić na papierze - podyktowane było pragnieniem organizacji, aby zachować rok 1914 jako datę, na którą wskazywano przez wiele lat, czego nie robiono w przypadku roku 1915” („Kryzys Sumienia” R. Franz, 2006 s. 278-279).

         Natomiast Towarzystwo Strażnica po prawie 50 latach skomentowało swoją zmianę daty następująco:

         „Ówcześni Badacze Pisma Świętego opatrznościowo nie zdawali sobie sprawy, że między okresem ‘P. Chr.’ (przed Chrystusem, czyli przed naszą erą) a ‘R. P.’ (roku Pańskiego, czyli naszej ery) nie było roku zerowego. Kiedy w wyniku późniejszych badań zaszła konieczność przesunięcia początku ‘Czasów Pogan’ z roku 606 na 607 p.n.e., wyeliminowano również rok zerowy i zapowiedź dotycząca roku 1914 dalej była trafna (Zobacz książkę ‘Prawda was wyswobodzi’, wydaną przez Towarzystwo Strażnica w roku 1943 [wydanie polskie - rok 1946, strony 223 i 224])” („Wspaniały finał Objawienia bliski!” 1993 s. 105).

         Ciekawe, że Russell wypowiedział takie oto słowa na temat zmiany dat:

         „Gdybyśmy dodali jeden rok (...) Każdy łatwo pojmie, że taka zmiana popsułaby od razu całą zgodność tej równoległości. Gdybyśmy natomiast ujęli jeden rok w Chronologicznych obliczeniach, to zamieszanie byłoby tak samo wielkie...” („Nadszedł Czas” 1919 [ang. 1889] s. 272);

         „Nie ma potrzeby zmieniać wyliczeń, nawet nie powinniśmy tego robić, ponieważ to nie są nasze daty, lecz Boże” (ang. Strażnica lipiec 1894 s. 1677 [reprint]);

         „Harmonia proroczych okresów stanowi jeden z najmocniejszych dowodów poprawności naszej chronologii. Zazębiają się one jak tryby doskonałej maszyny (…) zmiana chronologii choćby o jeden rok zniszczyłaby całą harmonię” (ang. Strażnica 15.08 1904 s. 3415).

Porzucenie roku 1914 i wprowadzenie na krótko roku 1915

         Mało który Świadek Jehowy wie, że tuż przed 1914 rokiem C. T. Russell zamienił tę datę na rok 1915. Jednak początkowo, jeszcze w roku 1909, sprzeciwiał się zmianom. Oto jego słowa:

         „Pytanie (1909). - Jeżeli ‘Czasy Pogan’ zaczęły się w październiku roku 606 przed Chrystusem, czy one skończą się w październiku 1915, zamiast w 1914 roku?

         Odpowiedź. - Nie myślimy. Jeżeli brat czy siostra, kto podał to pytanie, przepatrzył chronologię, to przekonałby się, że te Czasy skończą się w październiku, 1914 roku. Trzeba pamiętać, że lata chronologiczne liczą się wstecz od roku 606, zaś do roku 1914 naprzód od R. P.” („Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania” 1947 [ang. 1917] s. 54);

         „Pytanie (1909). - (...) Zniesienie władzy Sedekijasza zaznacza Czasy Pogan i jeżeli to miało miejsce w lipcu, czy zatem Czas Pogan nie powinien się kończyć w lipcu? Czy byłby zatem lipiec 1914, czy lipiec 1915?

         Odpowiedź. - Ja nie wiem; nie zastanawiałem się szczegółowo nad tym i nad różnicą która czyni parę miesięcy, lepiej wziąć datę wcześniejszą i być pewnym” (jw. s. 54).

         Natomiast w roku 1913 C. T. Russell zaczął jakby tracić pewność siebie i tak odpowiedział pytany o tę samą kwestię:

         „Co do roku 1914, mamy pewne powody do wierzenia, że będzie to bardzo ważny rok. Nigdy nie wykazywaliśmy ani nie twierdziliśmy, że nasz pogląd na tę sprawę jest nieomylny. NiewiemstanowczoczyCzasyPoganzakończąsięwpaździerniku1914roku. Podajemy to tylko jako naszą opinię i przedkładamy na to wskazówki z Pisma świętego. Ktoś może w to wierzyć albo nie wierzyć” („Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania” 1947 [ang. 1917] s. 709).

         Podobne wątpliwości co do lat 1914 i 1915 wyrażono w ang. Strażnicy z 15 października 1913 roku (s. 5328-5329 [reprint]).

         Ale w angielskiej Strażnicy z 1 grudnia 1912 roku (s. 5142 [reprint]) prezes Towarzystwa Strażnica użył następującego sformułowania, które cytujemy za jedną z książek Świadków Jehowy:

         „Lenno panującej władzy narodów może dobiec końca w październiku roku 1914, lub w październiku roku 1915. A okres największej walki i anarchii, ‘jakiego nie było, odkąd zaistniał naród’, może być ostatecznym końcem czasów narodów, albo też początkiem mesjanicznego Królestwa. Lecz znowu przypominamy wszystkim naszym czytelnikom, że nic nie prorokowaliśmy o czasach narodów, kończących się w porze utrapienia, ani o wspaniałej epoce, która nastąpi rychło po tej katastrofie. Wskazaliśmy tylko, co mówi Pismo Święte, wypowiadając nasze zdanie o nadchodzących rzeczach i pozostawiając to naszym czytelnikom, aby każdy sam rozstrzygnął i orzekł /co one znaczą/” („Nowożytna historia Świadków Jehowy” ok. 1955 t. 1, s. 47; por. ang. Strażnica 01.03 1955 s. 142).

         W wspomnianej Strażnicy z roku 1912 przeprowadzono też dowodzenie wskazujące na rok 1915:

         Whichever of these ways we undertake to calculate the matter the difference between the results is one year. The seventy years of Jewish captivity ended October, 536 B.C., and if there were 536-1/4 years B.C., then to complete the 2,520 years' cycle of the Times of the Gentiles would require 1913-3/4 years of A.D., or to October, 1914. But if the other way of reckoning were used, then there were but 535-1/4 years of the period B.C., and the remainder of the 2,520 years would reach to A.D., 1914-3/4 years, otherwise October, 1915 (ang. Strażnica 01.12 1912 s. 5141).

         Widzimy więc, że tuż przed rokiem 1914 Towarzystwo Strażnica miało dla siebie dwie daty. Gdyby nie sprawdziła się pierwsza, można było czekać na drugą,.

         W związku z powyższym przepracowano chronologię i zmieniono w roku 1914 datę, co ukazano w jednej z książek. Rok 1915 zastąpił w niej rok 1914, co ukazujemy poniżej w tabeli.

         Warto tu wspomnieć, że treść z powyższej książki (dotyczącą roku 1915) opublikowano po kilkunastu latach w odcinkach w jednym z czasopism, a w nim zamieniono już datę na rok 1914. Oto kolejne porównanie w tabeli.

         Wcześniej, jeszcze w styczniu 1916 roku, uczono:

         „Jordan, reprezentuje koniec Czasów Pogan w 1915 roku. Ponieważ Jordan był ostatnim miejscem, do którego Eliasz był posłany, więc rok 1915 jest ostatnim etapem, do którego Kościół jest kierowany” (ang. Strażnica 01.01 1916 s. 5824 [reprint]).

         Później rok 1915 odrzucono. Od lutego 1916 roku nie wspomina się już o tej dacie, ale o roku 1914:

         „Czy Czasy Pogan skończyły się około 1 października 1914 roku? Tak się zdaje, jakoby skończyły się. Wielkie państwa zostały strasznie potrząśnięte i widać, jak zaczynają się kruszyć i w dalszym ciągu to kruszenie postępuje, aż dojdą one do zupełnego zniszczenia” (ang. Strażnice: 01.02 1916 s. 5845 [reprint]);

         „Nie widzimy przeto przyczyny dlaczego mielibyśmy wątpić, że Czasy Pogan skończyły się w październiku 1914 roku i że w następnych kilku latach nastąpi zupełny upadek ich władzy a zostanie ustanowione Królestwo Boże przez Mesjasza” (ang. Strażnica 01.09 1916 s. 5950 [reprint]).

W roku 1917 datę „1915” przypisano nawet szatanowi, a więc odrzucono ją definitywnie:

         „Nie ulega wątpliwości, że Szatan wierzył, iż Królestwo Tysiąclecia miało nastąpić w roku 1915” („Dokonana Tajemnica” 1925 s. 151; por. edycja ang. 1917 s. 128).

         Dziś jednak próżno szukać w nowych publikacjach informacji o tym, że porzucono kiedyś rok 1914 na rzecz roku 1915. Są jednak w nich pewne aluzje, które na to wskazują:

         „Minął październik 1914 roku, a C. T. Russell i jego współtowarzysze ciągle jeszcze przebywali na ziemi. Potem minął również październik roku 1915” („Świadkowie Jehowy - głosiciele Królestwa Bożego” 1995 s. 62);

         „W roku 1914 i 1915 ci namaszczeni duchem chrześcijanie z utęsknieniem oczekiwali urzeczywistnienia się swej nadziei niebiańskiej” (jw. s. 211; por. też s. 632).

         Na zakończenie przypomnijmy jeszcze zastrzeżenie Russella, by nie zmieniać dat, którego sam później nie trzymał się:

         „Nie ma potrzeby zmieniać wyliczeń, nawet nie powinniśmy tego robić, ponieważ to nie są nasze daty, lecz Boże. Pamiętajmy jednak, że rok 1914 nie oznacza początku, ale koniec czasu ucisku” (ang. Strażnica lipiec 1894 s. 1677 [reprint]).

Różne dokładne daty końca „czasów pogan”

         Mało kto zwraca uwagę na to, że Towarzystwo Strażnica nie tylko rok rozpoczęcia i zakończenia „czasów pogan” zmieniało (z 606 na 607 rok oraz z 1914 na 1915 rok i ponownie na 1914). Ewolucji podlegały też dokładne daty tych wydarzeń. Chodzi tu o konkretne miesiące i dni. Jak zauważymy Towarzystwo Strażnica w różnych okresach miało co najmniej cztery terminy zakończenia „czasów pogan”. Wpierw uczono o dacie „1 października”, później o „1 sierpnia”, następnie o „około 1 października ” lub „1 października” i wreszcie o „około 4/5 października”. Oczywiście podobnym zmianom, choć w mniejszym stopniu, podlegał rok 606 przed Chr. i później rok 607.

         Poniżej przedstawiamy zmiany nauki o dacie końca „czasów pogan”.

1914 r., X 1914 r., 1 X1914 r. - lata 1876-1922

         Na początku wypada nadmienić, że w pierwszej swej książce, opublikowanej wraz z Barbourem w 1877 roku, Russell nie wspomina o „październiku” 1914 roku, ale wymienia tylko ten rok (patrz Three Worlds, and the Harvest of This World; por. „Wspaniały finał Objawienia bliski!” 1993 s. 105). Podobnie pisał w roku 1876 w miesięczniku BibleExaminer  (patrz powyżej).

Wydaje się, że po raz pierwszy „październik” (w połączeniu z okresem 2520 lat) pojawia się dopiero w roku 1897, gdy Russell opublikował swoją kolejną książkę (patrz „Walka Armagieddonu” 1919 [ang. 1897] s. 747 [tekst poniżej]; por. ang. Strażnica 01.07 1899 s. 2497 [reprint] i ang. Strażnica 1/15.09 1898 s. 268 - „jesień 1914”).

Jeszcze później zjawia się konkretna data „1 października” (1914 r.) łączona bezpośrednio z „czasami pogan”. Natrafić na jej ślad można dopiero w Strażnicy z roku 1910 (patrz ang. Strażnica 15.12 1910 s. 4726 [reprint]).

         Oto wspomnienie Towarzystwa Strażnica o dacie 1 października 1914 roku:

„W końcu nadszedł oczekiwany dzień - 1 października roku 1914. ‘Czasy pogan’ się skończyły, ale spodziewane wywyższenie kościoła do niebiańskiej chwały nie nastąpiło. Nie doszło do tego również później, do chwili śmierci Russella, który zmarł 31 października 1916 roku” (Strażnica Rok XCVI [1975] Nr 21 s. 17); por. „Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego” 1995 s. 136, 719; „Wspaniały finał Objawienia bliski!” 1993 s. 105; Strażnice: Nr 1, 1967 s. 7; Rok CI [1980] Nr 9 s. 12.

Rzeczywiście Russell nauczał o zakończeniu „czasów pogan” dnia „około 1 października” lub „1 października 1914 roku”:

„Czy Czasy Pogan skończyły się około 1 października 1914 roku? Tak się zdaje, jakoby skończyły się. Wielkie państwa zostały strasznie potrząśnięte i widać, jak zaczynają się kruszyć i w dalszym ciągu to kruszenie postępuje, aż dojdą one do zupełnego zniszczenia” (ang. Strażnice: 01.02 1916 s. 5845 [reprint]);

„Musimy przyznać, że istnieje możliwość, iż popełniliśmy błąd w chronologii chociaż nie widzimy żadnej pomyłki w liczeniu siedmiu Czasów Pogan jako mających swój koniec około 1 października 1914 roku. (…) zrodziła się myśl, że oczekiwanie rozpoczęcia się ucisku dla świata przed lub 1 października 1914 roku byłoby oczekiwaniem w międzyczasie nadzwyczajnych rzeczy” (ang. Strażnica 15.11 1913 s. 5348 [reprint]); patrz też ang. Strażnice: 15.12 1910 s. 4726 (reprint); 01.02 1915 s. 5630 (reprint).

Częściej pisał on jednak ogólnie o październiku 1914:

„Te gałęzie rozwijały się, ale doskonałe owoce miały wydać dopiero po październiku 1914 roku - po zupełnym końcu ‘Czasów Pogan’” („Walka Armagieddonu” 1919 [ang. 1897] s. 747); patrz też ang. Strażnica 01.09 1916 s. 5950 (reprint), którą cytowaliśmy powyżej.

J. F. Rutherford (zm. 1942), kolejny prezes Towarzystwa Strażnica, początkowo uczył podobnie o dacie 1 października 1914 roku, nawet dodał ją, cytując fragment z książki Russella, w którym jej nie było:

„do końca ‘czasów pogan’ (które zakończyły się 1 października 1914 r.)” („Dokonana Tajemnica” 1925 s. 312 [ang. 1917, 1927, s. 262]); por. ang. Strażnica 01.05 1922 s. 139 (wspomnienie o Russellu i dacie 1 października); ang. Strażnica 15.04 1917 s. 6070 (reprint) – „październik 1914”.

Chociaż nauka ta obowiązywała w latach 1879-1922, to jak widać dodrukowywano książki z datą 1 października aż do roku 1927.

Rutherford (jak i Russell) pisał też czasem o „jesieni 1914 roku”, co jest na tyle istotne, że w następnym okresie będzie już uczył on o lecie (1 sierpnia) tegoż roku:

„Z tego więc dokładnie widzimy, że czasy panowania Pogan skończyły się w jesieni 1914-go roku. (…) Każdy naród na świecie zaczął tracić siłę” („Miljony ludzi z obecnie żyjących nie umrą!” 1920 s. 13); patrz też „Dokonana Tajemnica” 1925 [ang. 1917] s. 68; „Nadszedł Czas” 1919 [ang. 1889] s. II; ang. Strażnice: 01.08 1917 s. 6123 (reprint); 01.07 1920 s. 196; ang. „Złoty Wiek”: 15.10 1919 s. 63; 12.11 1919 s. 124.

         Ciekawy jest też fakt, że ang. Strażnica 01.05 1922 s. 134 i 139 uczyła o „jesieni 1914 roku” i „sierpniu”, a wcześniejsza ang. Strażnica 15.04 1922 s. 126 mówiła już o „1 sierpnia”, czyli o lecie 1914 roku.

         1 VIII1914 r. - lata 1922-1929/1930

         Po wygaśnięciu wojny z lat 1914-1918 Towarzystwo Strażnica postanowiło dopasować datę końca „czasów pogan” do jej wybuchu. Cały świat miał od tej pory wiedzieć, że organizacja ta co do dnia przewidziała pewne wydarzenia!

         Wydaje się, że po raz pierwszy data 1 sierpnia 1914 roku (jako koniec „czasów pogan”) pojawia się jako oficjalna nauka Towarzystwa Strażnica w roku 1922. Jednak już wcześniej w roku 1919 jeden z czytelników w swoim liście wspominał o tej dacie, przeprowadzając swoje dywagacje (patrz ang. Strażnica 15.03 1919 s. 6408 [reprint]). Kto wie, czy Towarzystwo Strażnica nie podchwyciło później tej sugestii swego czytelnika, bo samo użyło w grudniu 1919 roku ogólnego określenia „sierpień”.

Oto charakterystyczne słowa dotyczące nowej wykładni:

         „(...) czasy pogan skończyły się w sierpniu 1914 roku, w 2520 lat po zupełnem obaleniu Sedekiasza” (Strażnica 15.12 1919 s. 371).

         „Wiemy, że »czasy pogan« zakończyły się właśnie w 2520 lat później, w 1913 lat i siedm miesięcy ery chrześcijańskiej, innemi słowy 1 sierpnia 1914 roku” (Strażnica 01.06 1922 s. 174).

         „Czasy pogan pod nadzorem boga świata tego skończyły się 1-go sierpnia 1914-go roku” (Strażnica 01.12 1922 s. 365 [ang. 01.11 1922]);

„Licząc 2520 lat od owego czasu doprowadza nas do R. P. 1914; i obliczając ściśle, według chronologji biblijnej, przychodzimy do wniosku, że czasy pogan skończyły się 1-gosierpnia 1914. Wobec tego data ta miała zaznaczyć koniec świata, gdy zdarzenia przepowiedziane miały się zacząć spełniać, by tem wykazały koniec tego porządku rzeczy” („Ucisk świata - dlaczego? Lekarstwo” 1923 s. 27-28);

         „Ostatni król Izraela został obalony w 606 r. przed Chrystusem. Z tą chwilą zaczęły się czasy pogan. (...) Okres ten musiał dokładnie upłynąć i skończyć się 1-go sierpnia 1914 roku. Zatem koniec czasów pogan i koniec świata muszą niezbędnie oznaczać czas początku nowego świata” („Pożądany rząd” 1924 s. 23-24).

Patrz też ang. Strażnice: 15.04 1922 s. 126; 01.01 1923 s. 3; 01.10 1924 s. 297; Strażnica 15.06 1922, art. ‘Czasy Pogan’ (ang. 01.05 1922 s. 139); „Co mówi Pismo Święte o powrocie naszego Pana?” 1923 s. 65; ang. „Złoty Wiek” 18.06 1924 s. 599; „Pociecha dla ludzi” 1925 s. 14-15; Comfort for the Jews 1925 s. 59 (por. „Stworzenie” 1928 [ang. 1927] s. 348-349).

         Ostatni tekst o dacie 1 sierpnia 1914 roku występuje w roku 1929:

„Okres 2520 lat rozpoczął się z upadkiem Sedekjasza w roku 606 przed Chr. i skończył się w roku 1914 po Chr. (...) okres ten musiał się skończyć mniej więcej 1 sierpnia 1914 r.” („Życie” 1929 s. 120).

Po nim jest jeszcze jeden fragment z roku 1930, który mówi ogólnikowo, choć wspomina o czasie rozpoczęcia się wojny, co dotyczy też sierpnia:

„a więc upłynęło dokładnie 2520 lat od czasu zburzenia Izraela, gdysięrozpoczęła w 1914 roku Wojna Światowa” („Wojna czy pokój?” 1930 s. 28).

         Ciekawe, że jedna z publikacji z roku 1926, jakby dla odmiany, uczy, iż „czasy pogan” kończą się „jesienią 1914 roku”, a nie latem (patrz ang. Strażnica 01.08 1926 s. 229). Również angielska edycja książki pt. „Harfa Boża” z roku 1928 wymieniała „jesień 1914 roku” (s. 244; por. s. 244 w edycji z 1921 roku, która wymienia sam rok 1914). Czyżby redaktorzy Towarzystwa Strażnica nie mogli uzgodnić jednej daty w jednym czasie?

         Natomiast ang. Strażnica 15.12 1929 s. 371-372 i 377 wspomina o dacie 1 października, ale nie w związku z „czasami pogan” czy „siedmioma czasami”. Omawia ona „czas końca” i nie zajmuje się okresem 2520 lat, lecz innymi wyliczeniami związanymi z odrzuceniem roku 1799, jako początku „czasu końca”, na rzecz roku 1914.

         Około 1 Xlub 1 X 1914 r. - lata 1931-1969

         Od roku 1931 zaczęły pojawiać się znów teksty o końcu „czasów pogan” „około” 1 października albo „dokładnie” 1 października 1914 r.:

         „Podczas gdy owe dni z Objawienia 12:6, 14 zaczęły się po wyrzuceniu szatana z nieba, to 1260 dni z Daniela 12:7 zaczęły się przy końcu czasów pogan, około 1 października 1914 roku” (Strażnica Nr 23, 1951 s. 11 [ang. 01.07 1951]);

         „Kiedy te 1913 lat i dziewięć miesięcy dodamy do 606 lat i trzech miesięcy sprzed naszej ery, otrzymamy równo 2520 lat, który to okres obejmuje czas od 1 października roku 607 p.n.e. do 1 października 1914 n.e. Taka właśnie jest rozpiętość »czasów narodów«, o których mówił Jezus. Fakt, że powyższe obliczenie jest dokładne, został bezspornie potwierdzony przez liczne widzialne wydarzenia, przepowiedziane przez Jezusa i urzeczywistniające się od roku 1914” (Strażnica Nr 16, 1968 s. 3).

Patrz też: ang. Strażnica 01.06 1931 s. 169 („październik 1914”); ang. Strażnica 15.07 1933 s. 216; ang. „Złoty Wiek” 10.04 1935 s. 432; Strażnice: Nr 18, 1952 s. 15; Nr 3, 1957 s. 15; Nr 23, 1958 s. 11; Nr 5, 1960 s. 3; Nr 7, 1966 s. 10; Nr 9, 1966 s. 3; „Nowe niebiosa i nowa ziemia” 1958 [ang. 1953] s. 328.

          Ostatni tekst o dacie 1 października 1914 roku występuje w roku 1969:

         „Nie potrzebujemy powtarzać tutaj dowodów na to, że »czasy pogan«, czyli »wyznaczone czasy narodów«, skończyły się około 1 października roku 1914. Dowodzi tego sama historia!” (Strażnica Nr 3, 1969 s. 5).

         Ciekawe, że po wielu latach, gdy odrzucono naukę o 1 sierpnia, jeden z zaniepokojonych czytelników pytał Towarzystwo Strażnica o niezgodność końca „czasów pogan” z rozpoczęciem się wojny:

         „Dlaczego pierwsza wojna światowa nie wybuchła na początku października, skoro wtedy zakończyły się »czasy wyznaczone narodom«?” (Strażnica Rok XCV [1974] Nr 9 s. 24).

         Odpowiedziano mu między innymi następująco:

         „Zatem nie powinno nikogo dziwić, że pierwsza wojna światowa wybuchła około dwóch miesięcy przed upływem »czasów pogan«” (jw. s. 24).

         Około 4/5 X1914 r. - od 1970 roku do dziś

         Od roku 1970 Towarzystwo Strażnica wprowadziło nową „dokładną” datę dla zakończenia „czasów pogan”. Określa ją jako około „4/5 października roku 1914”:

„Zarówno biblijny rozkład czasu, jak i namacalne fakty historyczne dowodzą, że »czasy pogan«, to jest »wyznaczone czasy narodów«, zakończyły się gdzieś 4/5 października roku 1914 n.e.” (Strażnica Nr 12, 1970 s. 11).

Patrz też Strażnice: Tom XCII [1971] Nr 22 s. 11; Rok XCIII [1972] Nr 6 s. 7; Rok XCIV [1973] Nr 5 s. 9 („około 4 października“); Rok XCV [1974] Nr 9 s. 24; Rok XCVII [1976] Nr 10 s. 11; Rok CI [1980] Nr 13 s. 9; „Narody mają poznać, że ja jestem Jehowa - jak?” 1974 [ang. 1971] s. 200, 230; „‘Wieczyste zamierzenie’ Boże odnosi teraz triumf dla dobra człowieka” 1978 [ang. 1974] s. 191; „Dzieje Świadków Jehowy w czasach nowożytnych. Stany Zjednoczone Ameryki. Na podstawie Rocznika Świadków Jehowy na rok 1975” s. 61.

         W jednej z nowszych publikacji napisano:

„A zatem ‘siedem czasów’, czyli 2520 lat, skończyło się nie później niż 15 Tiszri (4 lub 5 października) 1914 roku” („Pilnie zważaj na proroctwa Daniela!” 1999 s. 97).

         Tu trzeba dodać, że w języku angielskim data 4/5 października pojawiła się po raz pierwszy o rok wcześniej niż w języku polskim, to znaczy w 1969 roku w książce pt. „Then Is Finished the Mystery of God” s. 263, 284.

         Interesujący jest też fakt, że w latach 2000-2009 nie występuje w publikacjach Świadków Jehowy powyższa „dokładna” data. Czyżby to miało coś oznaczać? Towarzystwo Strażnica pisze tylko ogólnie o „październiku 1914 roku” lub „początku października” (patrz „Prowadzenie rozmów na podstawie Pism” 2001 s. 72; „Czego naprawdę uczy Biblia?” 2005 s. 216-218; Strażnica Nr 14, 2006 s. 6).

         Widzimy z powyższego, że wyliczenie „czasów pogan” nie było czymś pewnym przez całą historię Towarzystwa Strażnica, skoro zmieniano je i dostosowywano do aktualnych potrzeb.

Czy będzie ono nadal uaktualniane? Czas pokaże.

A może organizacja ta w końcu odrzuci te swoje spekulacje liczbami i wersetami biblijnymi? Jeśli zdecydowała się kiedyś na zarzucenie jednego z obliczeń, to wypadałoby i drugie za jakiś czas porzucić.