Włodzimierz Bednarski

Prymat Piotra w Biblii Świadków Jehowy???

dodane: 2013-04-30
Wbrew powszechnemu mniemaniu, Biblia Świadków Jehowy zawiera teksty o prymacie Piotra Apostoła. Trzeba je jednak czytać bez komentarzy Towarzystwa Strażnica by go dostrzec.

Prymat Piotra w Biblii Świadków Jehowy???

 

Ponad 50 tekstów o prymacie Piotra z Biblii Towarzystwa Strażnica!!!

 

Świadkowie Jehowy należą do najbardziej zagorzałych przeciwników prymatu Piotra. Towarzystwo Strażnica naucza w sprawie tego Apostoła następująco:

 

„nie był najważniejszym apostołem”;

         „nie był masywem skalnym [opoką, skałą] (Mt 16:18)”;

         „nie był papieżem” („Skorowidz do Publikacji Towarzystwa Strażnica 1986-2000” 2003 s. 362).

 

AniPismoŚwięte, anihistorianiedostarczanajmniejszegodowodu, że Piotr był stawiany wyżej niż jego współtowarzysze” („Człowiek poszukuje Boga” 1994 s. 268).

 

„Z całej tej relacji wyraźnie wynika, że chociaż Piotr był wybitnym i szanowanym członkiem zboru, nie sprawował wśród apostołów prymatu, tzn. nie górował nad nimi pozycją ani urzędem. Kiedy np. działalność Filipa wśród Samarytan przyniosła owoce, apostołowie - najwyraźniej jako grono - »wysłali« do nich Piotra i Jana (Dz 8:14)” („Wnikliwe poznawanie Pism” 2006 t. 2, s. 376).

 

         Ten ostatni tekst jakby sugeruje niższość Piotra wobec pozostałych Apostołów, którzy go „wysłali”.

 

         Piotr „rzecznikiem” Apostołów

 

         Równocześnie Towarzystwo Strażnica naucza, że Piotr był „rzecznikiem” Apostołów. Oto słowa Świadków Jehowy o nim, jako „rzeczniku” dwóch, dwunastu i 120 osób:

 

         „Prawdą jest, że gdy Jan przebywał z Piotrem, to ten drugi zawsze był ich rzecznikiem” („Wnikliwe poznawanie Pism” 2006 t. 1, s. 878);

 

         „Z kolei w dniu Pięćdziesiątnicy pod kierownictwem ducha świętego wystąpił jako rzecznik apostołów i posługując się pierwszym z »kluczy« powierzonych mu przez Jezusa, otworzył Żydom drogę do wejścia w skład Królestwa” (jw. t. 2, s. 375);

 

         „Apostoł Piotr jako rzecznik około 120 uczniów właśnie wtedy oświadczył ponad trzytysięcznej rzeszy Żydów zgromadzonych w Jeruzalem” (Strażnica Rok XCV [1974] Nr 5 s. 9).

 

         Piotr zarządzający „rotacyjnie” Ciałem Kierowniczym

 

         Ale to nie wszystko, gdyż co najmniej od roku 1971 Towarzystwo Strażnica naucza, że Piotr „rotacyjnie” przewodniczył Ciału Kierowniczemu. Wcześniej nie było rotacji w Ciele Kierowniczym Świadków Jehowy, więc takie zarządzanie Piotra nie było tej organizacji potrzebne.

         Oto teksty związane z naszym tematem:

 

„Dnia 6 września 1971 roku zdecydowano, że członkowie Ciała Kierowniczego będą co roku kolejno - według porządku alfabetycznego - obejmować przewodnictwo na zebraniach tego grona. Postanowienie to wprowadzono 1 października” („Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego” 1995 s. 234).

 

         „Ze sprawozdania zamieszczonego w Dziejach Apostolskich wynika, że zapewne apostoł Piotr przewodniczył ciału kierowniczemu w świątecznym dniu Pięćdziesiątnicy roku 33 n.e., zaś w późniejszym okresie jako przewodniczący pewnego razu wystąpił uczeń Jakub, przyrodni brat Jezusa Chrystusa. Fakty te, jak również inne dostępne dziś źródła historyczne, narzucają wniosek, że przewodnictwo w ciele kierowniczym podlegało rotacji i przechodziło kolejno na następnych członków, tak samo jak przewodniczący prezbiterstwa, czyli »grona starszych« poszczególnych zborów chrześcijańskich, zmieniali się kolejno, ustępując miejsca innemu spośród starszych” (Strażnica Rok XCIII [1972] Nr 7 s. 18).

 

         Piotr „przewodzący”

 

         W ostatnich latach Towarzystwo Strażnica pisze o „przewodnictwie” Piotra, choć oczywiście prymatowi przeczy:

 

„»(...) Wtedy więc wkładali Apostołowie na nich ręce, a oni otrzymywali Ducha Świętego«. (Werset 20 wskazuje, że przy tej okazji objął przewodnictwo Piotr)” („Prowadzenie rozmów na podstawie Pism” 2001 s. 324).

 

         „Wkrótce potem [Jezus] uhonorował go, pozwalając mu przewodzić w dziele prowadzonym przez uczniów” („Zbliż się do Jehowy” 2002 s. 298).

 

„Niespełna dwa miesiące później obdarzył go szczególnym zaszczytem - pozwolił mu przewodzić w dawaniu świadectwa tłumom zebranym w Jerozolimie z okazji Pięćdziesiątnicy (Dzieje 2:14-40)”        („Bądź moim naśladowcą” 2007 s. 168).

 

         Nie wspomina się ostatnio o „rotacyjności”, ale o okresowym przewodniczeniu Piotra, a po nim o przywództwie dwóch Jakubów:

 

„Wygląda na to, że po śmierci apostoła Jakuba ciału kierowniczemu przewodniczył uczeń Jakub, przyrodni brat Jezusa. (...) Jakub (nie jeden z »dwunastu« - ani syn Zebedeusza, ani syn Alfeusza - lecz przyrodni brat Jezusa)...” („Wnikliwe poznawanie Pism” 2006 t. I, s. 95).

 

         Oczywiście te teksty nie oznaczają, że Towarzystwo Strażnica uznaje prymat Piotra, ale i tak zrobiło ono duży postęp przyznając, iż przynajmniej okresowo „przewodził” on pozostałym Apostołom.

         Jednak organizacja Świadków Jehowy miała w pewnym okresie u siebie pewien rodzaj prymatu prezesa Towarzystwa Strażnica, który był też obecny w Ciele Kierowniczym. On (prezes), niczym Apostoł Piotr, był „najważniejszym członkiem Ciała Kierowniczego”:

 

„Przez wiele lat prezes korporacji pensylwańskiej był zarazem najważniejszym członkiem Ciała Kierowniczego” (Strażnica Nr 2, 2001 s. 29).

 

Prymat Piotra według „Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata” 1997

 

         Na wstępie trzeba wspomnieć o tym, co Towarzystwo Strażnica zrobiło, aby w swej Biblii ‘ukryć’ pierwszeństwo Piotra. Otóż dokonało ono podczas tłumaczenia swego Pisma Świętego kilku ‘zabiegów’, które tu ukażemy.

 

         Mt 10:2

 

Przykładowo pierwszy polski tekst biblijny Świadków Jehowy z roku 1994 ukazuje Piotra jako „Pierwszego” (dużą literą):

 

         Mt 10:2 - „A imiona dwunastu apostołów są następujące: Pierwszy – Szymon, zwany Piotrem, i Andrzej, jego brat” („Chrześcijańskie Pisma Greckie w Przekładzie Nowego Świata” 1994).

 

         Drugi tekst z roku 1997 ukazuje Piotra jako „pierwszego” (małą literą):

 

         Mt 10:2 – „A imiona dwunastu apostołów są następujące: pierwszy – Szymon zwany Piotrem i Andrzej” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

 

         Widzimy z tego, że gdy Towarzystwo Strażnica zauważyło, iż niektórzy ludzie, powołując się na jego Biblię, twierdzili, że Piotr ma tytuł „Pierwszy”, wśród Apostołów, to zmieniło po prostu tekst w swym przekładzie biblijnym.

 

         Jednak w angielskiej Biblii Świadków Jehowy mowa jest o „Pierwszym”:

 

         Mt 10:2 -   The names of the twelve apostles are these: First, Simon, the one called Peter... (New World Translation of the Holy Scriptures - With References 1984).

 

         Natomiast w tłumaczeniu „słowo w słowo” oddano ten werset następująco, dając małą literę w słowie „pierwszy”:

 

         first Simon the (one) being said Peter... (The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures 1985).

 

         Mt 16:18

 

         Mt 16:18 - „I ja tobie mówię: Tyś jest Piotr, a na tym masywie skalnym zbuduję mój zbór i bramy Hadesu go nie przemogą” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

 

         Towarzystwo Strażnica by zlikwidować grę greckich słów Petrospetra, zmieniło tradycyjny termin „skała” na „masyw skalny” (w ang. rock-mass), odnosząc go do Jezusa, a nie do Piotra.

         Oto porównanie tekstu Świadków Jehowy ze słowami z oryginału:

 

         „Tyś jest Piotr, a na tym masywie skalnym zbuduję mój zbór”;

         „Ty jesteś Petros, a na tej petra zbuduję Kościół mój”.

 

Niekonsekwencją Towarzystwa Strażnica jest to, że w tekście Mt 16:18 zmieniło tradycyjne określenie „skała” (opoka) na „masyw skalny”, natomiast w tekstach Hi 30:6 i Jr 4:29, gdzie pada w Septuagincie również termin petra, oddało go słowem „skała” (także Wj 17:6). Organizacja ta w przypisie do tekstu Jr 4:29 podaje:

 

 “And into the rocks.” Heb., u·vak·ke·phim′; Gr., pe′tras (New World Translation of the Holy Scriptures - With References 1984; por. też przypisy do Lb 20:8 i Na 1:6).

 

         W kolejnym miejscu Towarzystwo Strażnica nazwało Boga „skałą” (Iz 8:14; w Septuagincie: petra), a Jezusa „masywem skalnym” (1P 2:8; w grece petra). Dziwne to tym bardziej, bo jest to ten sam werset biblijny!

         Również w 2Sm 22:2 Biblia Świadków Jehowy zwie Boga „skałą”, choć w Septuagincie pada tu słowo petra. To samo dotyczy Abrahama (Iz 51:1-2):

 

„Do kamieniołomu i wykonywanej w nim pracy nawiązuje sugestywna metafora, którą posłużył się Jehowa za pośrednictwem Izajasza (Iz 51:1). Jak wynika z kontekstu, »skałą« najwyraźniej był Abraham, praojciec Izraelitów...” („Wnikliwe poznawanie Pism” 2006 t. I, s. 1055).

 

         Czyżby używanie przez Towarzystwo Strażnica w Nowym Testamencie określenia „masyw skalny” jest jakimś specjalnym zabiegiem, który ma zneutralizować termin „skała” stosowany przez nas względem Piotra?

         Czemu „skałą” może być Abraham, a nie może być nią Piotr?

         Ciekawe, że dawny przekład międzywierszowy, wydawany przez Towarzystwo Strażnica, w tekście Mt 16:18 zarówno imię Petros, jak i słowo petra, oddaje jako Rock (rock) i to tak w tłumaczeniu „słowo w słowo”, jak i w oficjalnym tekście (The Emphatic Diaglott 1942).

 

         Mt 16:19

 

         Mt 16:19 – „Dam ci klucze królestwa niebios; i cokolwiek byś związał na ziemi, będzie to rzecz związana w niebiosach, a cokolwiek byś rozwiązał na ziemi, będzie to rzecz rozwiązana w niebiosach” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

 

         Na pierwszy rzut oka nie widać czegoś, co by można zarzucić Towarzystwu Strażnica w tym tekście. Jednak ten fragment był przez tę organizację zmieniany! Wszystko też rozbija się o interpretację powyższych słów. Poniżej ukazujemy porównanie angielskich tekstów.

 

         Pierwszy tekst:

 

         Mt 16:19 - and whatever you may bind on earth will have been bound in the heavens, and whatever you may loose on earth will have been loosed in the heavens (New World Translation of the Christian Greek Scriptures 1952, revised 1951).

 

         Drugi tekst:

 

         Mt 16:19 - and whatever you may bind on earth will be the thing bound* in the heavens, and whatever you may loose on earth will be the thing loosed in the heavens (New World Translation of the Holy Scriptures - With References 1984; por. The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures 1969, 1985).

 

         W przypisie w cytowanej edycji z roku 1984 (także z roku 1985) podano:

 

*Or, “the thing already loosed,” the perfect passive participle.

 

         Przypis ten przetłumaczono następująco (słowa w nawiasach kwadratowym):

 

         „Wypowiedź z Mateusza 16:19 można, w zgodzie z zasadami gramatyki greckiej, oddać następująco: »Cokolwiek byś związał na ziemi, będzie to rzecz związana [czyli: uprzednio związana] w niebiosach, a cokolwiek byś rozwiązał na ziemi, będzie to rzecz rozwiązana [czyli: uprzednio rozwiązana] w niebiosach«” („Wnikliwe poznawanie Pism” 2006 t. 1, s. 1103).

 

         Jednak wcześniejsze przekłady tej organizacji nie zawierały takiego przypisu (patrz New World Translation of the Christian Greek Scriptures 1952, revised 1951; The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures 1969).

 

         Poniżej ukazujemy, jak w języku polskim oddawano te teksty, według różnych przekładów Towarzystwa Strażnica.

 

         Pierwsze teksty:

 

         „Przy właściwym tłumaczeniu cztery dalsze wypadki pokonują opartą na nich błędną naukę. U Mat. 16:19 /NW/ mówi Jezus do Piotra: »(...) a cokolwiek zwiążesz na ziemi, przedtem będzie związane w niebie, a cokolwiek rozwiążesz na ziemi, przedtem będzie rozwiązane w niebie«. U Mat. 18:18 /NW/ mówi Jezus do wszystkich swych apostołów: »Zaprawdę powiadam wam mężom: Jakiekolwiek rzeczy zwiążecie na ziemi, związane przedtem będą w niebie, i jakiekolwiek rzeczy rozwiążecie na ziemi, rozwiązane przedtem będą w niebie.«” (Strażnica Nr 6, 1951 s. 8 [ang. Strażnica 15.10 1950 s. 391]).

 

         „Oczywiście nie wiedział o tym, co Jezus rzekł na osobności do Piotra: »Chcę ci dać klucze królestwa niebios, i cokolwiek byś związał na ziemi, będzie przedtem związane w niebiosach.« (Mat. 16:19, NW)” (Strażnica Nr 4, 1960 s. 4).

 

         „Zwracanie uwagi na właściwe zastosowanie tej formy pozwoli nam uchronić się od błędu w sprawach doktrynalnych. Dotyczy to tekstu w Mateusza 16:19 (NW), gdzie Jezus mówi do Piotra: »Chcę ci dać klucze królestwa niebios, i cokolwiek byś związał na ziemi, będzie przedtem związane w niebiosach, i o cokolwiek byś rozwiązał na ziemi, będzie przedtem rozwiązane w niebiosach.«” („Wykwalifikowani do służby kaznodziejskiej” 1957 cz. 2, s. 70).

 

         Widzimy, że Towarzystwo Strażnica pouczało innych, jak należy właściwie tłumaczyć tekst Mt 16:19. Później samo go jednak zmieniło.

 

         Drugi tekst:

 

         „»(...) a cokolwiek byś związał na ziemi, już jest związane w niebiosach, i cokolwiek byś rozwiązał na ziemi, już jest rozwiązane w niebiosach.« - (Mateusza 16:13-19, NW)” („Sprawy, w których u Boga kłamstwo jest niemożliwe” 1967 [ang. 1965] s. 160).

 

         Trzeci tekst:

 

         „»(...) a cokolwiek byś związał na ziemi, będzie to już związane w niebiosach, i cokolwiek byś rozwiązał na ziemi, będzie to już rozwiązane w niebiosach« (Mat. 16:19, NW)” (Strażnica Rok CI [1980] Nr 14 s. 1).

         Por. z obecnym tekstem oficjalnym zamieszczonym powyżej.

 

         Dz 5:29

 

         W innym fragmencie Towarzystwo Strażnica dostawiło słowo „inni”. Określenie „Piotr i apostołowie” za bardzo wskazywało na jego pierwszeństwo, więc organizacja ta do swej Biblii wstawiła termin „inni”, choć nie ma go w oryginale greckim. Potwierdza to tekst angielski Świadków Jehowy, w którym słowo „inni” ( ang. other) zamieszczono w nawiasie kwadratowym:

 

Dz 5:29 – „Piotr i inni apostołowie” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

 

Dz 5:29 - Peter and the [other] apostles (New World Translation of the Holy Scriptures - With References 1984; por. tekst grecki w The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures 1985).

 

         J 21:15

 

         Towarzystwo Strażnica aby ukazać, że Piotr nie miłował Jezusa bardziej niż inni Apostołowie, specyficznie oddało tekst J 21:15. Ono twierdzi, że Piotr bardziej miłował Jezusa niż łowienie ryb. Nie był więc on pierwszym z Apostołów w wyrażanej miłości do Pana:

 

„Potem, mając na myśli leżące przed nimi ryby, zapytał Piotra, czy go bardziej od »tych« miłuje. Zachęcił go, by zamiast angażować się w rybołówstwo, w pełni poświęcił się służbie dla Boga (Jana 21:1-22)” („Składajmy dokładne świadectwo o Królestwie Bożym” 2009 s. 30).

 

         Oto porównanie tekstu Świadków Jehowy z fragmentem z Biblii katolickiej:

 

J 21:15 - „czy mnie bardziej od tych miłujesz?” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

 

         J 21:15 - „czy miłujesz mnie więcej aniżeli ci?” (Biblia Tysiąclecia).

 

Teksty o pierwszeństwie Piotra

 

Poniżej przedstawiamy zbiór fragmentów z Biblii Świadków Jehowy, które ukazują prymat Piotra.

 

         1) Mt 10:2 - „A imiona dwunastu apostołów są następujące: pierwszy – Szymon zwany Piotrem i Andrzej” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotra nazwano „pierwszym” wśród Apostołów. Nie jest napisane o innych Apostołach: „drugi Andrzej”, „trzeci Jakub” itd., lecz tylko „pierwszy - Szymon zwany Piotrem”. O zmianach w tym tekście dokonywanych przez Towarzystwo Strażnica pisaliśmy powyżej. Patrz też Mk 3:16, Łk 6:13-14, J 21:2, Dz 1:13. Ciekawe zdanie podało też Towarzystwo Strażnica: „kiedy imię Piotra pojawia się obok imion tych pozostałych apostołów, zawsze nieodmiennie występuje na pierwszym miejscu - bez względu na to, czy wymienieni są wszyscy dwunastu (reszta nie zawsze w tej samej kolejności), czy tylko czterech, trzech, czy choćby dwóch apostołów” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 22).]

 

         2) Mt 16:17 – „Na to Jezus rzekł do niego: »Szczęśliwy jesteś, Szymonie, synu Jonasza, gdyż nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz mój Ojciec, który jest w niebiosach...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Tylko o Piotrze imiennie powiedział Jezus, że jest błogosławionym („szczęśliwym”) i tylko jemu rzekł, że to co wie on o Chrystusie, objawił mu Bóg.]

 

3) Mt 16:18 - „I ja tobie mówię: Tyś jest Piotr, a na tym masywie skalnym zbuduję mój zbór i bramy Hadesu go nie przemogą” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[O niekonsekwencji w tym tekście wykazanej przez Towarzystwo Strażnica pisaliśmy powyżej.]

 

4) Mt 16:19 – „Dam ci klucze królestwa niebios; i cokolwiek byś związał na ziemi, będzie to rzecz związana w niebiosach, a cokolwiek byś rozwiązał na ziemi, będzie to rzecz rozwiązana w niebiosach” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Tylko Piotr otrzymuje klucze do Królestwa Niebieskiego od Chrystusa i jako pierwszy władzę związywania i rozwiązywania. Użyte w tym wersecie słowo „cokolwiek” ukazuje powagę misji Piotra. O zmianach w tym tekście dokonywanych przez Towarzystwo Strażnica pisaliśmy powyżej.]

 

         5) Mt 17:24 – „Kiedy przybyli do Kafarnaum, podeszli do Piotra ludzie pobierający [podatek] dwudrachmowy i rzekli: »Czy wasz nauczyciel nie płaci [podatku] dwudrachmowego?«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Do Piotra, a nie innego z Apostołów, przychodzą poborcy po podatek za Pana. Widać, że odbierano go jako przewodniczącego Apostołów.]

 

         6) Mt 17:27 – „Ale żebyśmy im nie dali powodu do zgorszenia, idź nad morze, zarzuć haczyk rybacki i weź pierwszą rybę, która się pokaże, a gdy otworzysz jej pyszczek, znajdziesz statera. Weź go i daj im za mnie i za siebie” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[Jezus płaci podatek za siebie i za Piotra, a nie za innego z Apostołów.]

 

7) Mt 26:40 – „I przyszedł do uczniów, i zastał ich śpiących, i powiedział do Piotra: »Czyż nie mogliście nawet przez jedną godzinę czuwać ze mną?...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[Do Piotra bezpośrednio zwraca się Chrystus, choć sprawa dotyczy też innych. Czyni go tym przewodniczącym grupy.]

 

         8) Mk 1:29 – „I natychmiast opuścili synagogę, po czym weszli do domu Szymona i Andrzeja razem z Jakubem i Janem” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Dom Piotra jest pierwszym z domów apostolskich nawiedzonych przez Jezusa.]

 

         9) Mk 1:36 – „Jednakże Szymon oraz ci, którzy z nim byli, pośpieszyli za nim” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Choć inne osoby są w tym fragmencie anonimowe, to Piotr wymieniony jest z imienia.]

 

         10) Mk 3:16 – „A w grupie dwunastu, którą utworzył, byli: Szymon, któremu nadał przydomek Piotr” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wymieniony jest na pierwszym miejscu wśród Apostołów. Patrz też: Mt 10:2, Łk 6:13-14, J 21:2, Dz 1:13.]

 

11) Mk 14:37 – „I przyszedł, i zastał ich śpiących, i powiedział do Piotra: »Szymonie, śpisz? Czy nie miałeś siły, żeby czuwać przez jedną godzinę?...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[Do Piotra bezpośrednio zwraca się Chrystus, choć sprawa dotyczy też innych.]

 

         12) Mk 16:7 – „Ale idźcie, powiedzcie jego uczniom i Piotrowi” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wyróżniony jest z imienia wśród uczniów Jezusa.]

 

13) Mk 16 – Zakończenie krótkie - „Niektóre późne manuskrypty i przekłady zawierają po Marka 16:8 następujące krótkie zakończenie: Ale wszystko, co nakazano, opowiedziały krótko tym, którzy byli wokół Piotra” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[Nawet tzw. krótkie zakończenie Ewangelii Marka, zamieszczone w Biblii Świadków Jehowy, ukazuje prymat Piotra: „tym, którzy byli wokół Piotra”.]

 

         14) Łk 5:2-3 – „I ujrzał dwie łodzie stojące u brzegu jeziora, a rybacy wyszli z nich i płukali sieci. Wszedłszy więc do jednej z tych łodzi, która należała do Szymona” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Właśnie z łodzi Piotra nauczał Chrystus.]

 

         15) Łk 5:4, 10 – „Kiedy przestał mówić, rzekł do Szymona: »Wypłyń na głębię i zapuśćcie swoje sieci na połów« (...) Odtąd będziesz łowił żywych ludzi” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotrowi Jezus nakazuje ponawianie połowu ryb, tak jak później ludzi.]

 

         16) Łk 5:9-10 – „Bo z powodu połowu ryb, które złapali, zadziwienie ogarnęło jego [Piotra] oraz wszystkich, co byli z nim, a także Jakuba i Jana, synów Zebedeusza, którzy byli wspólnikami Szymona. Ale Jezus rzekł do Szymona: »Przestań się lękać. Odtąd będziesz łowił żywych ludzi«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr odróżniony jest od „wszystkich” i pomimo, że wszyscy byli zdziwieni, to tylko jemu Jezus złożył obietnicę.]

 

         17) Łk 6:13-14 – „A z nastaniem dnia przywołał swych uczniów i spośród nich wybrał dwunastu, których też nazwał »apostołami«: Szymona, którego też nazwał Piotrem, i Andrzeja, jego brata, i Jakuba, i Jana, i Filipa, i Bartłomieja” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wymieniony na pierwszym miejscu wśród Apostołów. Patrz też: Mt 10:2, Mk 3:16, J 21:2, Dz 1:13.]

 

         18) Łk 9:32 – „A Piotra i tych, co byli z nim, zmorzył sen” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wymieniony jest z imienia, choć o Janie i Jakubie wcześniej też wspomniano. Jednak Piotra wymieniono jako pierwszego: „wziął Piotra i Jana, i Jakuba” (Łk 9:28).]

 

         19) Łk 22:26 – „Ale kto jest największy wśród was, niech się stanie jak ktoś najmłodszy, a kto jest zwierzchnikiem – jak usługujący” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Fragment ten wskazuje, że któryś z Apostołów może być według Jezusa „największym” czy „zwierzchnikiem”, ale ciążą na nim też dodatkowe zadania, które On wyznaczył.]

 

         20) Łk 22:32 – „Lecz ja błagałem za tobą, by twoja wiara nie ustała; a ty, gdy kiedyś wrócisz, umacniaj swych braci” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotrowi nakazuje Jezus utwierdzanie braci w wierze i za niego szczególnie się modli. Towarzystwo Strażnica podało: „Jezus też modlił się specjalnie za Piotra i polecił mu utwierdzać braci w wierze” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 23).]

 

         21) Łk 24:34 – „Pan istotnie został wskrzeszony i ukazał się Szymonowi!” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Jezus zmartwychwstały ukazuje się Piotrowi jako pierwszemu z Apostołów (por. 1Kor 15:5 – „ukazał się Kefasowi, potem dwunastu”). Towarzystwo Strażnica podaje: „Najprawdopodobniej Piotr był pierwszym apostołem, któremu po zmartwychwstaniu ukazał się Jezus” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 23).]

 

         22) J 1:40 – „Andrzej, brat Szymona Piotra, był jednym z dwóch, którzy usłyszeli, co rzekł Jan, i poszli za Jezusem” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[Nazwanie Andrzeja „bratem Szymona Piotra” w J 1:40, choć Piotr wcześniej w tej Ewangelii nie występuje, wskazuje na wielki autorytet tego drugiego. Zawsze Andrzej zwany jest „bratem Piotra”, a nigdy odwrotnie, to znaczy Piotr „brat Andrzeja” (Mt 4:18, J 6:8).]

 

         23) J 18:15 – „A Szymon Piotr, jak również inny uczeń, szli za Jezusem” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr zawsze wymieniany jest z imienia, choć inni Apostołowie nie za każdym razem. Patrz też: J 20:2, 21:2.]

 

         24) J 20:2 – „Pobiegła więc i przyszła do Szymona Piotra oraz do drugiego ucznia, którego Jezus kochał” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotra pierwszego powiadomiono o zmartwychwstaniu Pana i tylko jego wymieniono z imienia.]

 

         25) J 21:2 – „Byli razem Szymon Piotr i Tomasz, którego zwano Bliźniakiem, i Natanael z Kany Galilejskiej, i synowie Zebedeusza, i dwaj inni jego uczniowie” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[Piotr wymieniony na pierwszym miejscu wśród Apostołów. Patrz też: Mt 10:2, Mk 3:16, Łk 6:13-14, Dz 1:13.]

 

         26) J 21:15 – „Jezus powiedział do Szymona Piotra: »Szymonie, synu Jana, czy mnie bardziej od tych miłujesz?« Ten mu rzekł: »Tak, Panie, ty wiesz, że cię kocham«. Powiedział do niego: »Karm moje baranki«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Od Piotra oczekuje Chrystus większej miłości niż od innych Apostołów. Kwestię tekstu J 21:15 omówiliśmy powyżej.]

 

         27) J 21:15-17 – „Jezus powiedział do Szymona Piotra: »Szymonie, synu Jana, czy mnie bardziej od tych miłujesz?« Ten mu rzekł: »Tak, Panie, ty wiesz, że cię kocham«. Powiedział do niego: »Karm moje baranki«. Znowu powiedział do niego, po raz drugi: »Szymonie, synu Jana, czy mnie miłujesz?« Rzekł mu: »Tak, Panie, ty wiesz, że cię kocham«. Powiedział do niego: »Paś moje owieczki«. Powiedział mu po raz trzeci: »Szymonie, synu Jana, czy mnie kochasz?« Piotr zasmucił się, iż rzekł do niego po raz trzeci: »Czy mnie kochasz?« Rzekł mu więc: »Panie, ty wiesz wszystko; ty dobrze wiesz, że cię kocham«. Jezus powiedział do niego: »Karm moje owieczki...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotrowi, a nie innemu z Apostołów, Jezus, Najwyższy Pasterz, przekazuje pasterzowanie. Towarzystwo Strażnica podaje: „później temuż Piotrowi udzielił wielokrotnego napomnienia, by pasł jego owieczki i jagnięta. I jak już wspomnieliśmy, Piotrowi powierzył Jezus klucze Królestwa” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 23).]

 

         28) Dz 1:13 – „I przyszedłszy, weszli do górnej izby, gdzie się zatrzymali Piotr oraz Jan i Jakub, a także Andrzej, Filip i Tomasz, Bartłomiej i Mateusz, Jakub, syn Alfeusza, i Szymon, ów gorliwy, jak również Judas, syn Jakuba” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wymieniony jest na pierwszym miejscu wśród Apostołów. Patrz też: Mt 10:2, Mk 3:16, Łk 6:13-14, J 21:2.]

 

         29) Dz 1:15 – „A w tych dniach Piotr powstał pośród braci i rzekł (ogółem rzesza ta liczyła około stu dwudziestu osób)...” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wyróżniony jest spośród 120 braci i przemawia do nich. Wykazał też inicjatywę w sprawie wybrania nowego Apostoła w miejsce Judasza. Towarzystwo Strażnica podaje: „Po wniebowstąpieniu Jezusa, w okresie oczekiwania na ducha świętego, nie kto inny jak Piotr wystąpił z propozycją wybrania kogoś na miejsce Judasza” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 23).]

 

         30) Dz 2:14 – „Wstał jednak Piotr wraz z jedenastoma, podniósł głos i tak do nich przemówił” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr przemawiał w Zielone Świątki w imieniu i w obecności innych Apostołów. Nigdy nie pada na przykład stwierdzenie: „Jakub z jedenastoma” czy „Jan z jedenastoma”. Towarzystwo Strażnica podaje: „A kiedy na 120 uczniów zgromadzonych w sali na piętrze pewnego domu w Jeruzalem został wylany duch święty, widzimy Piotra przystępującego zgodnie z otrzymanym poleceniem naczele pozostałych...” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 23).]

 

         31) Dz 2:37 – „rzekli do Piotra oraz pozostałych apostołów” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wyróżniony jest spośród pozostałych Apostołów. Ciekawe, że „Niektóre starożytne wydania nie zawierają słowa »pozostałych«” („Grecko-polski Nowy Testament wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi” tłum. ks. prof. dr hab. R. Popowski SDB, dr M. Wojciechowski, Warszawa 1993, przypis do Dz 2:37), co jeszcze bardziej odróżnia Piotra od reszty Apostołów.]

 

         32) Dz 3:6 – „Piotr jednak powiedział: »Złota ani srebra nie posiadam, ale co mam, to ci daję: W imię Jezusa Chrystusa Nazarejczyka, chodź!«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr pierwszy z Apostołów po zesłaniu Ducha Świętego uzdrawia.]

 

         33) Dz 3:12 – „Piotr rzekł do ludu” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr pierwszy przemawia w imieniu Kościoła.]

 

         34) Dz 4:8 – „Wtedy Piotr, napełniony duchem świętym, rzekł do nich: »Władcy ludu i starsi...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr bronił Kościół w rozprawie przed Sanhedrynem.]

 

         35) Dz 5:2-3 – „za wiedzą żony potajemnie zatrzymał część zapłaty, a tylko część przyniósł i złożył u stóp apostołów. Ale Piotr rzekł: »Ananiaszu, dlaczego Szatan cię ośmielił, byś postąpił fałszywie wobec ducha świętego i potajemnie zatrzymał część zapłaty za pole?...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr przemawiał w imieniu i w obecności innych Apostołów. On też kieruje pierwszą gminą chrześcijańską.]

 

         36) Dz 5:15 – „i wynoszono chorych nawet na szerokie ulice, i kładziono ich na małych łożach i noszach, aby na któregoś z nich chociaż padł cień przechodzącego Piotra” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Jedynie Piotra cień uzdrawiał. Towarzystwo Strażnica przyznało: „Wydaje się ponadto, iż Piotr miał większą moc uzdrawiania niż inni, gdyż czytamy, że nawet jego cień przyczyniał się do uleczenia” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 23).]

 

         37) Dz 5:29 – „Piotr i inni apostołowie, odpowiadając, rzekli” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wyróżniony spośród pozostałych Apostołów. Kwestię dostawienia słowa „inni” przez Towarzystwo Strażnica omawialiśmy powyżej.]

 

         38) Dz 9:40 – „Ale Piotr wyprosił wszystkich i upadłszy na kolana, modlił się, a odwróciwszy się do ciała, rzekł: „Tabito, wstań!” Ta otworzyła oczy i ujrzawszy Piotra, usiadła” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr pierwszy z Apostołów wskrzeszał zmarłych.]

 

         39) Dz 10:13, 34-35 – „I dobiegł do niego głos: »Wstań, Piotrze, zarzynaj i jedz!« (...) Wtedy Piotr otworzył usta i rzekł: »Z całą pewnością dostrzegam, że Bóg nie jest stronniczy, lecz w każdym narodzie godny jego upodobania jest człowiek, który się go boi i czyni to, co prawe...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr pierwszy dostaje widzenie dotyczące nawracania pogan.]

 

         40) Dz 10:25-26 – „Gdy Piotr wchodził, Korneliusz wyszedł mu na spotkanie, przypadł do jego stóp i złożył mu hołd. Ale Piotr podniósł go, mówiąc: »Wstań; ja też jestem człowiekiem«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[Tylko Piotrowi, spośród Apostołów, złożono pokłon, choć tego nie pragnął. To wskazuje, że cieszył się on większym autorytetem niż inni Apostołowie.]

 

         41) Dz 10:47-48 – „»Czy tym, którzy tak jak my otrzymali ducha świętego, może ktoś odmówić wody, żeby nie zostali ochrzczeni?« Wówczas kazał ich ochrzcić w imię Jezusa Chrystusa” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr decyduje o ochrzczeniu pierwszego poganina. Choć niektórym Świadkom Jehowy może wydawać się, że to Filip ochrzcił pierwszego poganina (Dz 8:27, 36-38), to jednak raczej powszechnie uważa się, że Etiopczyk, który przyjął chrzest był albo Żydem z pochodzenia, albo prozelitą żydowskim. Wracał on bowiem z Jerozolimy, gdzie był oddać pokłon Bogu (Dz 8:27) i czytał Księgę Izajasza (Dz 8:32). Towarzystwo Strażnica pisze o nim następująco: „Eunuchem nazwano dworzanina, który sprawował pieczę nad skarbem królowej etiopskiej i któremu głosił Filip. Był nawróconym na judaizm prozelitą i przybył do Jerozolimy, by wielbić Boga” („Wnikliwe poznawanie Pism” 2006 t. 1, s. 615). Patrz też tzw. komentarz KUL, „Dzieje Apostolskie. Wstęp – Przekład z oryginału – Komentarz” ks. E. Dąbrowski, Poznań 1961 s. 295-298.]

 

         42) Dz 15:6-7 – „Toteż apostołowie i starsi zebrali się, aby rozpatrzyć tę sprawę. A gdy doszło do wielkiego sporu, wstał Piotr i rzekł do nich” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wyróżniony jest spośród Apostołów i starszych, zarazem zażegnujący spór, przemawiając do nich wszystkich.]

 

         43) Dz 15:7 – „wstał Piotr i rzekł do nich: »Mężowie, bracia, dobrze wiecie, że już w dawnych dniach Bóg dokonał pośród was wyboru, aby przez moje usta ludzie z narodów usłyszeli słowo dobrej nowiny i uwierzyli...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Jedynie Piotr mówi, że Bóg go szczególnie wybrał z grona Apostołów. Nawet obecny tam Paweł, Apostoł pogan, nie protestuje, że to właśnie Piotr otrzymał głównie misję dotyczącą „narodów”.]

 

         44) Dz 15:7 – „A gdy doszło do wielkiego sporu, wstał Piotr i rzekł do nich: »Mężowie, bracia, dobrze wiecie, że już w dawnych dniach Bóg dokonał pośród was wyboru, aby przez moje usta ludzie z narodów usłyszeli słowo dobrej nowiny i uwierzyli...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Choć Jakub był biskupem Jerozolimy (Dz 21:17-18, 12:17), to jednak Piotr zabrał pierwszy głos na Soborze Jerozolimskim i nim kierował.]

 

         45) Dz 15:13-14 – „Gdy przestali mówić, Jakub odpowiedział, mówiąc: »Mężowie, bracia, posłuchajcie mnie. Symeon wyczerpująco opowiedział, jak to Bóg po raz pierwszy zwrócił uwagę na narody, aby z nich wziąć lud dla swego imienia...«” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Jakub, biskup Jerozolimy, na Piotra autorytet powołał się przemawiając po nim.]

 

         46) 1Kor 9:5 – „jak to czynią pozostali apostołowie i bracia Pana, i Kefas” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr wymieniony jest osobno wśród Apostołów.]

 

47) 1Kor 15:5 – „ukazał się Kefasowi, potem dwunastu” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

[Jezus zmartwychwstały ukazuje się Piotrowi jako pierwszemu z Apostołów, co zaznacza Apostoł Paweł. Patrz też Łk 24:34.]

 

         48) Ga 1:18 – „w trzy lata później, poszedłem do Jerozolimy, by odwiedzić Kefasa, i zatrzymałem się u niego na piętnaście dni” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Do Piotra, a nie do innego z Apostołów, udał się nawrócony Paweł.]

 

         49) Ga 2:9 – „wtedy Jakub i Kefas, i Jan, uważani za filary...” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotr występując obok innych Apostołów wymieniany jest zawsze jako pierwszy. Wyjątek pozorny od tej reguły to Ga 2:9: „Jakub, Kefas i Jan uważani za filary”. Jednak Kodeks D ma w tym przypadku kolejność „Piotr, Jakub i Jan” (por. protestancki przekład Słowo Życia – Nowy Testament). Jakub był biskupem Jerozolimy (Dz 21:17-18, 12:17; por. Ga 2:1), więc dlatego wymieniając te miasto wspomniano o nim na pierwszym miejscu. Kiedy indziej Piotr wymieniany jest zawsze jako pierwszy wśród Apostołów (por. Dz 3:1-4, 11, 4:13, 19, 8:14, Łk 22:8). Towarzystwo Strażnica podaje: „Jego pierwszego wymieniono wśród tych, których Jezus powołał na pełnoczasowych uczniów, a kiedy imię Piotra pojawia się obok imion tych pozostałych apostołów, zawsze nieodmiennie występuje na pierwszym miejscu - bez względu na to, czy wymienieni są wszyscy dwunastu (reszta nie zawsze w tej samej kolejności), czy tylko czterech, trzech, czy choćby dwóch apostołów” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 22).]

 

         50) Ga 2:9-10 – „wtedy Jakub i Kefas, i Jan, uważani za filary, podali mnie i Barnabasowi prawicę wspólnoty, abyśmy szli do narodów, oni zaś do obrzezanych” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Od Piotra, zaliczanego wraz z Janem i Jakubem do filarów Kościoła, otrzymał Paweł misję głoszenia wśród pogan.]

 

         51) Ga 2:11-13 – „Kiedy jednak Kefas przyszedł do Antiochii, sprzeciwiłem mu się w twarz, ponieważ zasłużył na potępienie. Bo zanim przybyli niektórzy od Jakuba, jadał z ludźmi z narodów, ale gdy oni przybyli, zaczął się odsuwać i oddzielać, bojąc się tych z klasy obrzezanych. Również pozostali Żydzi przyłączyli się do niego w tym udawaniu, tak iż nawet Barnabas został z nimi wciągnięty w to ich udawanie” („Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata” 1997).

         [Piotrowi, a nie innym, zwracał uwagę Paweł (inni łącznie z Barnabą brali w tym udział), gdy postąpiono „nieszczerze” (Ga 2:13, Biblia Tysiąclecia). On tym samym wsłuchuje się w głos Kościoła. Piotra upomniano dlatego, bo miał wpływ na innych, przez co widać też jego prymat. Trzeba tu dodać, że Piotr nie był głównym winowajcą zaistniałego problemu, ale Jakub i „niektórzy od Jakuba” (Ga 2:12). Piotr tylko uległ pewnym złym zachowaniom. Paweł zaś zwrócił uwagę Kefasowi, a nie Jakubowi, gdyż w nim widział pierwszeństwo w Kościele.]

 

52) Piotr z Jakubem i Janem byli uprzywilejowani u Pana, ale Piotr występuje w ich imieniu (Mt 17:1, 4, Mk 5:37, 9:2, 5, 13:3, 14:33, 37, Łk 8:51, 9:28, 32-33).

 

53) Piotr w imieniu Apostołów zwraca się do Chrystusa, gdy mają wątpliwości i są przez Niego pytani (Mt 15:15, 16:15-16, 18:21, 19:27, Łk 12:41, J 6:68). Towarzystwo Strażnica podało: „Piotr z własnej inicjatywy częściej zabierał głos niż pozostała jedenastka, przy czym przemawiał bądź tylko w swoim imieniu, bądź też w imieniu całego grona” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 22).

 

54) Liczba 12 Apostołów nawiązuje do 12 plemion Izraela, wśród których jedno (Lewiego) było najbardziej uprzywilejowane, bo otrzymywało od wszystkich dziesięcinę (Lb 18:21, 35:2, Joz 21:1-3). Tak samo uprzywilejowaniem darzono Piotra, jednego z Dwunastu.

 

         55) Piotr jest najczęściej wymienianą osobą z grona Apostołów (ponad 200 razy). Towarzystwo Strażnica przyznało: „W natchnionym tekście zastosowano do Piotra różne określenia: Szymon, Symeon, Piotr, Szymon Piotr i Kefas; łącznie wspomniano o nim pod tymi imionami częściej niż o jedenastu pozostałych współapostołach razem wziąwszy...” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 22).

 

         56) Piotra najczęściej poucza i sprawdza Chrystus, przygotowując do pasterzowania (Mt 14:29, 26:34-35, Łk 5:4-5), mówiąc mu: „Odtąd będziesz łowił żywych ludzi” (Łk 5:10).

 

         57) Piotr najczęściej odpowiada na pytania (kierowane do wszystkich) Chrystusa (Mt 16:15-16, Łk 8:45). Gdy Jezus stawia pytania dotyczące ogółu ludzi, odpowiadają Apostołowie („Oni rzekli” Mt 16:14), ale w imieniu pytanych Apostołów odpowiada Piotr („Odpowiadając, Szymon Piotr rzekł” Mt 16:16).

 

Widzimy z powyższego, że nawet bez stawiania Świadkom Jehowy specjalnego zarzutu o jakimś wadliwym tłumaczeniu tekstów biblijnych, można w ich Piśmie Świętym dostrzec pierwszeństwo Piotra wśród Apostołów. I nie w tym rzecz, że jeden czy drugi werset można też inaczej rozumieć, ale chodzi o to, iż wszystkie fragmenty razem wzięte doskonale się uzupełniają, ukazując nam Piotra jako pierwszego wśród Apostołów. Nas w tym przypadku nie interesuje interpretacja Towarzystwa Strażnica, tylko to, co każdy sam może wyczytać z jego Biblii.

         Na zakończenie warto jeszcze przytoczyć kilka pochlebnych opinii o Piotrze, które opublikowała organizacja Świadków Jehowy:

 

         „W tym stanie rzeczy należało się spodziewać, że po zmartwychwstaniu Jezusa, kiedy ten już nie przebywał ze swoimi uczniami, właśnie Piotr podejmie wśród nich inicjatywę, i tak też się stało. Przewodził zarówno w sprawach dotyczących poszczególnych osób, jak i w spełnianiu zlecenia od Boga” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 23).

 

         „Dlatego też - chociaż [Jezus] wolał apostoła Jana, którego darzył specjalnym uczuciem - udzielił wielu wspaniałych przywilejów Piotrowi” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 25).

 

„Widzi w jego osobie człowieka szczególnie wybranego przez Syna Bożego, wyróżnionego nieprzeciętnymi przywilejami spośród reszty apostołów...” (Strażnica Nr 9, 1970 s. 25).

Zgłoś artykuł

Uwaga, w większości przypadków my nie udzielamy odpowiedzi na niniejsze wiadomości a w niektórych przypadkach nie czytamy ich w całości

Komentarze są zablokowane