Wyzwolenie z roku 1926 i późniejsze wydania
Wyzwolenie z roku 1926 i późniejsze wydania
Książka pt. Harfa Boża miała dwie różne wersje angielskie (1921, 1928), choć edycji znacznie więcej, bo wydawano ją w latach 1921-1940. Natomiast dzieło pt. Wyzwolenie (1926) ukazało się w co najmniej trzech wersjach. W tym przypadku jednak nie różnią się one datami wydania, ale liczbą nakładu. Niestety w języku polskim wydane były w przypadku obu tych książek tylko wersje pierwotne. Dlatego porównywać je możemy tylko z różnymi tekstami angielskimi.
Tytułową książkę opisaliśmy już w przeszłości w artykule pt. „Wyzwolenie” Rutherforda o imieniu Boga i innych naukach.
Obecnie wracamy do tego tematu, by zwrócić uwagę na zachodzące w niej zmiany nauk.
Książka pt. Deliverance (1926), to znaczy Wyzwolenie, autorstwa prezesa Towarzystwa Strażnica J. F. Rutherforda (1869-1942), zastąpić miała Wykłady Pisma Świętego napisane przez jego poprzednika C. T. Russella (1852-1916). Teoretycznie więc dzieło to winno być starannie przygotowane i nie powinno podlegać korektom doktrynalnym. Tak się jednak nie stało, bo z czasem wprowadzono do niego wiele poprawek.
Pomimo że w języku angielskim książka ta ukazała się w roku 1926, to po polsku wydano ją dopiero w roku 1928:
„Na zgromadzeniu zorganizowanym w maju tego samego roku [1926 r.] ogłoszono wydanie książki Wyzwolenie (...). Należała ona do serii nowych książek, mających zastąpić Wykłady Pisma Świętego. Święci Boży przestali się oglądać wstecz. Z ufnością patrzyli w przyszłość, myśląc o czekającej ich pracy” (Pilnie zważaj na Proroctwa Daniela! 1999 s. 304).
Co można powiedzieć o początkach studiowania edycji polskiej? Jeszcze w roku 1929 było tylko propozycją, a nie nakazem, by odrzucić studiowanie (badanie) Wykładów na rzecz książki pt. Wyzwolenie:
„CO BADAĆ
Od czasu do czasu otrzymujemy zapytania od zborów, które nam piszą, że przebadały już tomy po kilka razy, i pytają się o doradę co najlepiej badać. Odpowiadamy: Można rozpocząć badanie książki Wyzwolenie [w tekście oryg. błędnie Wywolenie]; książki Stworzenie, a przytem artykuły Strażnicy, które są na czasie dla tych, którzy są ostatnimi członkami ciała Chrystusowego na ziemi. A ponieważ, że do powyższych książek nie mamy pytań, dlatego można odczytać paragraf najpierw, a następnie każdy może wstawiać do paragrafu pytania. Bracia Starsi, o ile nikt nie miałby żadnego pytania, winni wstawić sami pytanie, lub poruszyć główne myśli w paragrafie [w tekście dosł. poragrafie]” (Strażnica 15.01 1929 s. 18).
W książce pt. Wyzwolenie w ciągu kilkunastu lat wydawania zmieniano treść ze względu na wprowadzanie nowych nauk. Tak samo zresztą, jak zmieniane były poprzedzające ją inne dzieła, Harfa Boża (1921, 1928, 1940 – ostatni dodruk) Rutherforda i Wykłady Pisma Świętego (1886, 1927 – ostatni dodruk) Russella.
Poniżej opisujemy zauważone zmiany w treści w różnych edycjach omawianej książki.
Dysponujemy edycjami posiadającymi rok wydania 1926 lub tylko Copyright 1926 (polskie wersje mają podane inne lata wydania):
100,000 Edition (344 strony treści) Copyrighted 1926;
750,000 Edition (344 strony treści) Copyrighted 1926;
1,250,000 Edition (344 strony treści) Copyrighted 1926;
2,447,500 Edition (344 strony treści) Copyrighted 1926;
2,765,500 Edition (344 strony treści) 1926;
3,023,000 Edition (359 stron treści) Copyrighted 1926;
3,380,500 Edition (359 stron treści) Copyrighted 1926.
1,932,000 egz. (349 stron treści), 1928 (wydano w USA), 1929 (wydano w Polsce), nakład ten sam.
Krzyż i drzewo oraz pal
W omawianej książce we wcześniejszych wydaniach konsekwentnie we wszystkich miejscach występowało słowo „krzyż” (ang. cross). Natomiast w późniejszych edycjach w kilku fragmentach zamieniono je na „drzewo” (ang. tree). W pozostałych miejscach pozostawiono słowo „krzyż”.
Zaznaczamy, że w tamtych czasach nie pojawiło się jeszcze określenie „pal męki” (ang. torture stake). Zaistniało ono w języku Świadków Jehowy dopiero w roku 1950, gdy wydali angielski Nowy Testament zwany Chrześcijańskimi Pismami Greckimi w Przekładzie Nowego Świata.
Krzyż
Wszystkie wersje angielskie i polskie zawierają wielokrotnie w swej treści słowo „krzyż”. Jednak nie zawsze w każdym miejscu, jak zobaczymy:
„Kiedy Jezus umarł na krzyżu, On był tedy owym wielkim pozaobrazowym Barankiem...” (Wyzwolenie 1929 s. 81).
When Christ Jesus died upon the cross he was the great antitypical passover lamb... (Deliverance 1926 s. 81, 2,765,500 Edition).
When Christ Jesus died upon the cross he was the great antitypical passover lamb... (DeliveranceCopyrighted 1926 s. 82, 3,023,000 Edition; 3,380,500 Edition).
Termin „krzyż” (ang. cross) w starszej edycji angielskiej występuje 13 razy, w nowszej 8 razy.
Prócz tego 18 razy występuje w obu wersjach „ukrzyżowanie” (ang. crucif* – różne zakończenia). Tego słowa nie zmieniano.
Pal i drzewo – na ilustracji i w tekście
W książce Deliverance o nakładzie 3.023.000 egzemplarzy na stronie 169 pojawia się na ilustracji Jezus na palu.
Ilustracja ta musiała powstać nie wcześniej niż w roku 1930, bo Jezus na niej nie posiada brody, a od tego roku tak go właśnie ukazywano.
Edycja ta wydana została prawdopodobnie około roku 1936, gdy w Towarzystwie Strażnica odrzucono naukę o krzyżu na rzecz pala.
Ale to nie wszystko. Można zauważyć, że w tej i w następnej edycji w kilku fragmentach „krzyż” (ang. cross) zamieniony został na „drzewo” (ang. tree).
Poniżej porównujemy tekst dwóch wersji angielskich i polskiej:
Fragment 1.
„Wtym czasie On został nielitościwie przybity do krzyża (...) Podczas gdy wisiał na krzyżu...” (Wyzwolenie 1929 s. 149).
Then he was cruelly nailed to the cross(...) While he was hanging upon the cross (Deliverance 1926 s. 148, 2,765,500 Edition).
Then he was cruelly nailed to the tree(...) While he was hanging upon the tree (DeliveranceCopyrighted 1926 s. 155, 3,023,000 Edition).
Fragment 2.
„Wartość doskonałego życia ludzkiego została złożona na krzyżu (...) Jezus umarł na krzyżu (...) Jezus umarł aktualnie na krzyżu” (Wyzwolenie 1929 s. 175, 176).
The value of the perfect human life laid down at the cross(...) Jesus died upon the cross(...) Jesus actually died upon the cross (Deliverance 1926 s. 173, 174, 2,765,500 Edition).
The value of the perfect human life, laid down at the tree(...) Jesus died upon the tree(...) Jesus actually died upon the tree (DeliveranceCopyrighted 1926 s. 183, 3,023,000 Edition).
Plejady
Nie wiemy, kiedy po raz pierwszy Towarzystwo Strażnica odrzuciło Plejady, jako miejsce tronu Boga. Nie jest to wyraźnie zaznaczone w publikacjach. Ostatecznie odrzucono je w roku 1953 (patrz Strażnica Nr 14, 1956 s. 19 [ang. 15.11 1953 s. 703]). Natomiast, jak widać z poniższych tekstów, już w latach 30. XX wieku występował proces usuwania Plejad z publikacji, w których wcześniej wymieniano je. Usuwano słowo „Plejady”, a wstawiano „niebo”.
Poniżej porównanie tekstów polskich i angielskich:
„Być może, że zachodziła potrzeba kilku dni do odbycia tej podróży z Plejadów na ziemię; a kiedy owi posłańcy postępowali tak w swej podróży, to na ziemi naonczas przygotowywała się scena do odegrania” (Wyzwolenie 1928, 1929 s. 120).
Probably some few days would be required to make the journey from the Pleiades to the earth; and while the heavenly messengers proceeded on their way the stage on earth was being set. (Deliverance 1926 s. 120, 2,765,500 Edition).
Probably some few days would be required to make the journey from heaven to the earth; and while the heavenly messengers proceeded on their way the stage on earth was being set.(DeliveranceCopyrighted 1926 s. 121, 3,023,000 Edition).
Te same słowa zacytowano w roku 1931 w Strażnicy (w polskiej ze słowem w„Plejady”, a w angielskiej bez niego):
„Być może, że zachodziła potrzeba kilku dni do odbycia tej podróży z Plejadów na ziemię” (Strażnica 15.10 1931 s. 316).
Probably some few days would be required to make the journey from heaven to earth(ang. Strażnica 01.07 1931 s. 203).
Termin „święty” oznaczający uczniów Jezusa
Towarzystwo Strażnica do końca roku 1927 imiennie nazywało „świętymi” uczniów Jezusa, np. „święty Paweł”, „święty Piotr” itd.:
The
The
The
The
The Golden Age, November 2, 1927, s. 90;
The Golden Age, December 14, 1927, s. 166.
Dlatego w pierwotnej angielskiej wersji i kolejnych wczesnych edycjach omawianej książki z roku 1926 mowa jest o „świętych” (np. St. Peter s. 193, 199; St. Paul s. 202, 100,000 Edition;1,250,000 Edition).
Jest 49 takich miejsc w odniesieniu do następujących osób:
Paweł, Piotr, Jan, Mateusz, Marek, Łukasz, Jakub.
Natomiast w późniejszych edycjach (2,447,500 Edition;2,765,500 Edition; 3,023,000 Edition) w tekście widnieją tylko imiona, Piotr, Paweł i inne.
Oczywiście w obu polskich edycjach 1928 i 1929 pada określenie „Św.”, gdy mowa jest na przykład o Piotrze:
„(...) kiedy Św. Piotr świadczył odnośnie Jezusa Chrystusa…” (Wyzwolenie 1928, 1929 s. 195).
„W czasie, kiedy Św. Piotr pisał te słowa…” (jw. s. 201).
Termin „religia”
W roku 1927 Towarzystwo Strażnica odrzuciło termin „religia” (patrz Strażnica 01.12 1927 s. 356 [ang. 01.11 1927 s. 324]).
Pomimo że w nowszych wersjach książki nadal zamieszczono fragment o „religii prawdziwej” (ang. true religion), to jednak w nowych edycjach usunięto wskazanie do tego tekstu, które zamieszczone było w pierwotnym skorowidzu tematycznym:
„Dlatego też Bóg dał owemu ludowi swe prawo, że nie mieli mieć innych bogów prócz Niego. Bóg ustanowił z nimi religję, która miała być wyłącznie dla ich własnego dobra” (Wyzwolenie 1929 s. 84).
With them the Lord God established the true religion, and that for their own good. (Deliverance 1926 s. 83, 2,765,500 Edition; Copyrighted 1926 s. 85, 3,023,000 Edition).
Hasło w skorowidzu:
True religion established, 83, III (Deliverance 1926 s. 372, 2,765,500 Edition).
Brak tego hasła w skorowidzu (patrz DeliveranceCopyrighted 1926 s. 378, 3,023,000 Edition).
Trzech astrologów
Już w roku 1920 w Strażnicy (Strażnica 01.03 1920 s. 73 [ang. 15.02 1920 s. 56]), a w 1921 w książce pt. Harfa Boża, zanegowano pozytywną rolę „mędrców ze Wschodu”. Powiedziano wtedy, że szatan ich przyprowadził do narodzonego Jezusa. Ale wtedy podkreślano nadal, że było ich „trzech” i nie nazywano ich „astrologami” (ang. astrologers), ale „mędrcami” (ang. wise men):
„Biblia natomiast dowodzi, że ci trzej mędrcy nie byli posłani przez Boga, lecz przez wielkiego przeciwnika, czyli dyabła, w celu zgładzenia dzieciątka” (Harfa Boża 1921 s. 91).
The Bible proof shows, however, that these three wise men were not sent by the Lord God, but that they were directed by the great adversary, the devil, in his attempt to destroy the babe (The Harp of God 1921 s. 91).
Pięć razy powtórzono liczebnik „trzej” (s. 91 [3 razy], s. 95, s. 108 [pytanie do par. 146] – The Harp of God 1921).
W roku 1928, w nowym wydaniu cytowanej książki, usunięto słowo „trzej”:
The Bible proof shows, however, that these wise men were not sent by the Lord God, but that they were directed by the great adversary, the devil, in his attempt to destroy the babe (The Harp of God 1928 s. 92).
Jednak w jednym miejscu, mniej znaczącym, pozostawiono słowo „trzej”:
Much has been said and written concerning three wise men who journeyed from the east to pay their homage to the babe Jesus, born in Bethlehem(The Harp of God 1928 s. 92).
Bardzo podobnie zachowało się Towarzystwo Strażnica w przypadku książki pt. Wyzwolenie. Miało to miejsce po roku 1926. Już w starszych edycjach zaistniało słowo „astrologowie”, którego nie było jeszcze w książce pt. Harfa Boża (1921, 1928). W nowszych edycjach usunięto słowo „trzej”:
„Ci trzej astrologowie przybyli do Betleemu” (Wyzwolenie 1929 s. 127).
The three astrologers arrived at Bethlehem (Deliverance 1926 s. 127, 2,765,500 Edition).
The several astrologers arrived at Bethlehem(DeliveranceCopyrighted 1926 s. 130, 3,023,000 Edition).
Te same angielskie słowa zacytowano w roku 1931 w Strażnicy, zamieszczając dodatkowy wyjaśniający dopisek. W polskiej publikacji tekst zmodyfikowano:
„Biblja nie podaje liczby astrologów, przybyłych do Betlejem” (Strażnica 15.10 1931 s. 319).
The several astrologers (the Bible does not say how many they were) arrived at Bethlehem.(ang. Strażnica 01.07 1931 s. 205).
Rok 1918 czy 1919?
Rutherford nie mógł się zdecydować, który rok jest ważniejszy. Czy rok 1918, gdy rzekomo Pan przyszedł do swej duchowej świątyni? Czy rok 1919, gdy on ze współpracownikami wyszedł z więzienia i zorganizował na nowo pracę Towarzystwa Strażnica? Dlatego we wcześniejszych angielskich edycjach widnieje rok 1918, który zmieniony został na 1919:
„Z początkiem roku 1918 aż do tego czasu ta mała gromadka Chrześcijan opowiadała tę radosną nowinę o obecności Pańskiej, o końcu świata i o rozpoczęciu się królestwa Mesjaszowego we wszystkich krajach gdziekolwiek imię Chrystusa jest mianowane” (Wyzwolenie 1929 s. 245).
Beginning in 1918 and up to this time (1926) this little company of Christians have proclaimed the good news of the presence of the Lord, of the end of the world, and of the beginning of Messiah’s kingdom, in all the nations where the name of Christ is named(Deliverance Copyrighted 1926 s. 241 100,000 Edition; 1,250,000 Edition).
Beginning in 1918 and up to this time this little company of Christians have proclaimed the good news of the presence of the Lord, of the end of the world, and of the beginning of Messiah’ s kingdom in all the nations where the name of Christ is named (Deliverance s. 241, 2,447,500 EditionCopyrighted 1926;2,765,500 Edition 1926).
Beginning in 1919, and up to the present time, this little company of Christians have proelaimed the good news of the presence of the Lord, of the end of the world, and of the beginning of Messiah ’s kingdom, in all the nations where the name of Christ is named (DeliveranceCopyrighted 1926 s. 253, 3,023,000 Edition; 3,380,500 Edition).
„Nigdy nie umrą”
Być może pod wpływem refleksji, że jednak niektórzy ludzie mogą w raju zgrzeszyć i umrzeć, usunięto w nowszych wersjach książki słowa „nigdy nie umrą”, choć „prawo do życia” pozostawiono:
„Wierni będą żyć na wieki i nigdy nie umrą, ponieważ otrzymają od Pana prawo do życia” (Wyzwolenie 1929 s. 344).
The faithful shall live for ever and never die, receiving from the Lord the right to live. (Deliverance 1926 s. 339, 2,765,500 Edition).
The faithful shall live forever, receiving from the Lord the right to live. (DeliveranceCopyrighted 1926 s. 352, 3,023,000 Edition).
Zaznaczmy, że w nowszych edycjach (3,023,000 Edition) ze strony tytułowej zniknęła reklamowana książka Rutherforda “Millions Now Living Will Never Die” (1920). Może to być efekt odejścia od nauki o zmartwychwstaniu patriarchów i reszty ludzi, związanej pierwotnie z rokiem 1925.
W polskich edycjach z lat 1928-1929 reklama tej książki nadal widnieje na stronie tytułowej.
Udział patriarchów w „pierwszym zmartwychwstaniu”
W początkowych latach ‘rządów’ Rutherforda uczono o tym, że wskrzeszenie patriarchów jest jakąś częścią „pierwszego zmartwychwstania”, i tak napisano we wczesnych wydaniach omawianej książki. W kolejnych edycjach zaprzeczono tej nauce:
„Zapewnie że ci święci, którzy pomarli przed narodzeniem się narodu mają część w pierwszem zmartwychwstaniu (1 Tesaloniczan 4:16) i byli częścią tego królestwa; lecz wierni naśladowcy Chrystusa na ziemi w ciele nie mogli być zaliczeni jako część syna mężczyzny lub królestwa, aż Pan przyszedł do swej świątyni i zegzaminował ich i dał im swoje uznanie” (Wyzwolenie 1929 s. 249).
Probably those saints who had died prior to the birth of the nation had already participated in the chief resurrection (1 Thessałonians 4:16) and were then a part of the kingdom; but surely the faithful followers of Christ then on the earth in the flesh could not be classed as a part of the man child or kingdom, until the Lord came to his tempie and examined them and approved them. (Deliverance s. 245,1,250,000 Edition, Copyrighted 1926).
Those saints who had died prior to the birth of the nation had not participated in the chief resurrection and were not then a part of the kingdom; and surely the faithful followers of Christ then on the earth in the flesh could not be classed as a part of the man child or kingdom until the Lord came to his temple and examined them and approved them. (DeliveranceDeliverance s. 245, 2,447,500 Edition,Copyrighted 1926).
Fazy i części królestwa
W początkowych latach ‘rządów’ Rutherforda uczono o fazach i częściach królestwa, ziemskich i niebiańskich. Później zmieniono naukę, twierdząc, że jest jedno królestwo, choć też ucząc, iż obejmuje ono niebo i ziemię.
Zmiany i usunięcia w różnych edycjach nie są przeprowadzone konsekwentnie. Pominięto kilka miejsc, w których należało skorygować tekst. Czasem etapami wprowadzano korekty, np. w niektórych miejscach we wcześniejszej edycji (2,447,500 Edition), a w innych fragmentach, w późniejszej (3,023,000 Edition).
Części (ang. part) królestwa
Przykład 1
„Bóg ich uznał; On oczekiwał do czasu, aż wybierze rodzinę niebiańską, tę niewidzialną część królestwa, a wtedy obietnica ta, że ci mężowie będą ustanowieni jako widzialni reprezentanci Chrystusa na ziemi podczas Jego królowania, wypełni się” (Wyzwolenie 1929 s. 309).
He approved them; he waits until he has selected the royal family of heaven, the invisible part of the kingdom, and then the promise is that these men shall be made the visible representatives of the Christ on earth during his reign. (Deliverance Copyrighted s. 305,1,250,000 Edition, Copyrighted 1926).
He approved them; he waits until he has selected the royal family of heaven, and then the promise is that these men shall be made the visible representatives of the Christ on earth during his reign. (DeliveranceDeliverance s. 305, 2,447,500 Edition,Copyrighted 1926).
Przykład 2
„Autorytet, jaki ci ziemscy książęta będą wykonywać, będzie pochodził od niewidzialnej części tego królestwa. (...) Ich wierność dla Pana jest wystawiona kościołowi za wzór i drogowskaz, aby ci, którzy mają nadzieję być w niebiańskiej niewidzialnej części królestwa, mogli postępować za nim” (Wyzwolenie 1929 s. 315).
The authority that these earthly princes will execute will proceed from the invisible part of the kingdom. (...)
Their faithfulness to the Lord is even held forth to the church as a proper example and guide for those to follow who hope to be of the heavenly or invisible part of the kingdom (Deliverance 1926 s. 311, 2,765,500 Edition).
The authority that these earthly princes will exeeute will proceed from the invisible kingdom. (...)
Their faithfulness to the Lord is even held forth to the church as a proper example and guide for those to follow who hope to be of the kingdom. (Deliverances. 323-324, 3,023,000 Edition, Copyrighted 1926).
Fazy (ang. phase) królestwa
Przykład 1
„Miasto jest symbolem rządu, dlatego więc ten tekst wyraźnie dowodzi, że Bóg przygotował miejsce dla tych mężów w ziemskiej części swojego sprawiedliwego rządu” (Wyzwolenie 1929 s. 307).
A city being a symbol of a government, this text is positive proof that God has prepared for these very men in the earthly phase of his government of righteousness. (Deliverance s. 303,1,250,000 Edition, Copyrighted 1926).
A city being a symbol of a government, this text is positive proof that God has prepared for these very men a place in his g of righteousness on earth. (Deliverance 1926 s. 303, 2,765,500 Edition [w PDF w ed. 2,447,500 brak stron 302-303] ).
Przykład 2
„Mojżesz był jednym z proroków Bożych, i jednym o którym apostoł Paweł mówi, że będzie wynagrodzony przez otrzymanie miejsca w ziemskiej fazie tego królestwa” (Wyzwolenie 1929 s. 312).
Moses was one of the prophets of God, and one whom the Apostle Paul says will be rewarded with a place in the earthly phase of the kingdom (Deliverance s. 308,1,250,000 Edition, Copyrighted 1926).
Moses was one of the prophets of God, and one whom the Apostle Paul says will be rewarded with a place in the kingdom on earth (DeliveranceDeliverance s. 308, 2,447,500 Edition,Copyrighted 1926).
Przykład 3
„Gdy ludzie poczną dowiadywać się o gościńcu i o drodze świątobliwości, która poprowadzi ich do życia, tedy powiedzą jeden do drugiego: »Pójdźcie, a wstąpmy na górę Pańską [symbolicznie królestwa Mesjaszowego] do domu Boga Jakóbowego [widzialnej fazy królestwa Bożego]; a będzie nas uczył [Bóg] dróg swoich [drogi świątobliwości, prawdziwej drogi], a będziemy chodzili ścieżkami jego:« i uczyć się prawa Jego. (Izajasza 2:3)” (Wyzwolenie 1929 s. 339).
When the people begin to learn of the highway and the way of holiness that leads to life they will say to each other: “Come ye, and let us go up to the mountain [symbolic of Messiah's kingdom] of the Lord, to the house of the God of Jacob [the visible phase of God's kingdom]; and he [the Lord] will teach us of his ways [the way of holiness, the right way], and we will walk in his paths:” and learn his law. (Isa. 2:3) (Deliverance s. 334,1,250,000 Edition, Copyrighted 1926).
When the people begin to leam of the highway and the way of holiness that leads to life they will say to each other: “Come ye, and let ns go np to the mountain [symbolic of Messiah’s kingdom] of the Lord, to the house of the God of Jacob; and he [the Lord] will teach ns of his ways [the way of holiness, the right way], and we will walk in his paths:” and learn his law. (Isaiah 2:3) (DeliveranceDeliverance s. 334, 2,447,500 Edition,Copyrighted 1926).
Duch Święty jako „wpływ” Boga
Bardzo dziwne zjawisko występuje w edycji polskiej, bo umieszczono w niej o Duchu Świętym słowo „wpływ”. Nie ma tego terminu (ang. influence) w żadnej znanej nam wersji angielskiej. Oto porównanie tekstów:
The invisible power of Jehovah God, viz., his holy spirit, working upon the minds of holy men of old, caused them to make record of events that would transpire in the future. (Deliverance s. 180, Copyrighted 1926, 100,000 Edition).
Por. jw. s. 191, Copyrighted 1926, 3,380,500 Edition.
„Niewidzialna moc Jehowy Boga, mianowicie Jego wpływ, duch święty działając na umysłach starożytnych mężów, spowodowała, by oni poczynili zapiski o rzeczach, które miały się ziścić w przyszłości” (Wyzwolenie 1928, 1929 [ang. 1926] s. 182).
Owszem termin „wpływ” występuje jeszcze w polskich edycjach książki pt. Harfa Boża z lat 1929-1930, ale w angielskiej wersji z roku 1928 słowo to już usunięto.
Natomiast w omawianej książce dostawiono w polskiej edycji słowo, którego wcale nie było w wersji angielskiej.
Ilustracje i różna liczba stron
Nowsze wydania omawianej książki zawierają siedem ilustracji na stronach: 28, 44, 124, 169, 188, 300, 357 (także siedem stron pustych).
W starszych wydaniach ich nie było. Dlatego edycje te różni liczba stron:
2,765,500 Edition (344 strony treści) 1926;
3,023,000 Edition (359 stron treści) Copyrighted 1926.
Starsze wydania mają skorowidze biblijne i tematyczne, natomiast nowsze tylko skorowidz tematyczny (np. 3,023,000 Edition).
Wszystkie wydania zawierają reklamy innych publikacji, o których piszemy poniżej.
Reklama Wykładów Pisma Świętego C. T. Russella
W pierwszych angielskich wydaniach książki pt. Wyzwolenie reklamowano serię Wykładów Pisma Świętego C. T. Russella (patrz Deliverance100,000 Edition, Copyrighted 1926; 750,000 Edition, Copyrighted 1926).
Jeszcze w polskich edycjach z lat 1928-1929 takie reklamy były (Wydanie 1,932,000).
Natomiast w późniejszej angielskiej edycji reklamowane są już wyłącznie publikacje Rutherforda (patrz Deliverance 2,447,500 EditionCopyrighted 1926).
Widzimy z powyższego, że książka pt. Wyzwolenie, choć miała zastąpić wielokrotnie zmieniane Wykłady Pisma Świętego Russella, również była poprawiana i wprowadzano do niej korekty. Jednak pomimo wprowadzanych zmian, już po kilku latach publikacja ta nie nadawała się do nauczania. Zastąpiły ją kolejne książki z lat 1928-
Składam podziękowanie J. Romanowskiemu i K. Kozakowi za pomoc w tworzeniu tego tekstu.