Nazwa Kościół Katolicki w pismach wczesnochrześcijańskich
Nazwa Kościół Katolicki w pismach wczesnochrześcijańskich
W Piśmie Świętym mamy wiele określeń, tak dla kościołów lokalnych, jak i dla całego Kościoła Chrystusowego. Nie występuje w nim jednak termin Kościół Katolicki i dlatego wielu jego przeciwników stawia mu zarzut z tym związany. Zanim zaczniemy przedstawiać najstarsze świadectwa dotyczące występowania wspomnianej nazwy, wymieńmy jakie określenia zawarte są w Biblii. Oto najważniejsze określenia nadawane kościołom lokalnym i Kościołowi powszechnemu:
Kościoły lokalne:
„Kościoły” Dz 16:5;
„inne Kościoły” 2Kor 11:8;
„pozostałe Kościoły” 2Kor 12:13;
„siedem Kościołów” Ap 1:4;
„w każdym Kościele” Dz 14:23;
„wszystkie Kościoły” 1Kor 7:17;
„wszystkie Kościoły [nawróconych] pogan” Rz 16:4;
„wszystkie Kościoły Chrystusa” Rz 16:16;
„Kościoły Macedonii” 2Kor 8:1;
„Kościoły (...) w Judei” Ga 1:22;
„Kościoły Boga, które są w Judei” 1Tes 2:14;
„Kościoły Galacji” 1Kor 16:1;
„Kościoły Azji” 1Kor 16:19;
„Kościoły Boże” 1Kor 11:16;
„Kościół jerozolimski” Dz 8:1, 11:22;
Kościół w Antiochii (Dz 11:26);
„Kościół Boży w Koryncie” 1Kor 1:2;
„Kościół Galacji” Ga 1:2;
„Kościół Tesaloniczan” 1Tes 1:1;
„Kościół w Kenchrach” Rz 16:1;
„Kościół [gromadzący się] w jego domu” Kol 4:15;
„Kościół w Efezie” Ap 2:1;
„Kościół w Smyrnie” Ap 2:8;
„Kościół w Pergamonie” Ap 2:12;
„Kościół w Tiatyrze” Ap 2:18;
„Kościół w Sardes” Ap 3:1;
„Kościół w Filadelfii” Ap 3:7;
„Kościół w Laodycei” Ap 3:14.
Kościół powszechny:
„Kościół Mój [tzn. Jezusa]” Mt 16:18;
„cały Kościół” Dz 5:11, 15:22;
„Kościół” Dz 8:3, 9:31;
„Kościół Boga” Dz 20:28;
„Kościół Boży” 1Kor 10:32;
„Kościół pierworodnych” Hbr 12:23.
Chociaż jak wspomnieliśmy w Piśmie Świętym nie występuje określenie Kościół Katolicki, to znaczy „powszechny”, to jednak mowa jest w nim kilka razy o „całym Kościele” (Dz 5:11, 15:22, 1Kor 14:23). Pomimo że ta jego „całość” była początkowo znikoma, bo ograniczała się do niewielkiego obszaru, to następnie stała się „powszechna”, aż „po krańce ziemi”. Taki zresztą „katolicki” tzn. powszechny Kościół widział Chrystus gdy powiedział:
„Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody...” Mt 28:19;
„Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię...” Mk 16:15;
„odpuszczenie grzechów wszystkim narodom” Łk 24:47;
„będziecie moimi świadkami (...) aż po krańce ziemi” Dz 1:8.
Poniżej przedstawiamy najważniejsze teksty zawierające nazwę Kościół Katolicki z lat 100-260. Wyszczególniamy tylko ten okres, by pokazać, że Kościół ten istniał na długo przed nastaniem cesarza Konstantyna Wielkiego (zm. 337), którego Świadkowie Jehowy i inni mający z nimi wspólne zdanie czynią odpowiedzialnym za jego utworzenie. Nawiasem mówiąc każdy napotkany przeze mnie głosiciel Towarzystwa Strażnica twierdził, że Kościół Katolicki powstał w IV wieku i często odsyłano mnie do jakiejś encyklopedii wydanej u nas z ‘komuny’. Oto przykładowy tekst na który się powoływano:
„ustalenie się organizacji k.k. nastąpiło w IV w. wraz ze wzrostem autorytetu biskupa rzym.” („Mała Encyklopedia Powszechna” opr. pod kierunkiem C. Sojeckiego, Warszawa 1970, hasło ‘Kościół katolicki’).
Ignacy Antiocheński
Ignacy Antiocheński (†107) jest najwcześniejszym pisarzem chrześcijańskim, w którego dziele (z ok. 105 r.) znajdujemy termin Kościół Katolicki, choć nie widać aby on go dopiero wprowadzał. Zresztą ten męczennik nie mógłby nawet tego dokonać, bo był zaledwie jednym z wielu biskupów Kościoła przełomu pierwszego i drugiego wieku. Oto jego słowa:
„Gdzie pojawi się biskup, tam niech będzie wspólnota tak, jak gdzie jest Chrystus Jezus, tam i Kościół powszechny [przypis. ‘Kościół powszechny’: gr. ‘katholikos’ po raz pierwszy spotykamy to słowo w tekście chrześcijańskim: Kościół powszechny przeciwstawiony jest Kościołowi lokalnemu - jak na czele Kościoła lokalnego stoi biskup, tak na czele Powszechnego - Chrystus]” („Do Kościoła w Smyrnie” 8:2).
Ci którzy kwestionują określenie Kościół Katolicki, dlatego iż je zastosował Ignacy, powinni być konsekwentni i odrzucać też termin chrześcijaństwo, bo także on pierwszy pozostawił nam je na piśmie. Oto jego słowa:
„Jest rzeczą bezsensowną mówić o Jezusie Chrystusie i zarazem żyć po żydowsku, ponieważ to nie chrześcijaństwo przyjęło judaizm, lecz judaizm chrześcijaństwo, w którym zgromadzili się wszyscy ludzie wierzący w Boga” („Do Kościoła w Magnezji” 10:3).
Tu mała uwaga, nie należy mylić biblijnego określenia chrześcijanie (Dz 11:26) z terminem Ignacego chrześcijaństwo. Słowo chrześcijanin pojawia się w Nowym Testamencie też tylko trzy razy (Dz 11:26, 26:28, 1P 4:16).
Ciekawostką jest fakt, że termin judaizm, którego użył Apostoł Paweł (Ga 1:13-14) i później Ignacy (patrz powyżej), występuje wcześniej w greckiej Księdze Machabejskiej (2Mch 8:1, 14:38), której Świadkowie Jehowy, tak jak i protestanci, nie uznają za biblijną.
Interesujące jest też to, że Towarzystwo Strażnica wspominało i przytaczało cytowany list „Do Kościoła w Smyrnie” (np. „Świadkowie Jehowy - głosiciele Królestwa Bożego” 1995 s. 35; Strażnica Nr 15, 1968 s. 11), ale ‘zapomniało’ napisać, że Ignacy był „katolikiem”!
Męczeństwo świętego Polikarpa biskupa Smyrny
Dzieło opisujące śmierć Polikarpa ze Smyrny (†155), to jakby akta jego męczeństwa, powstałe około 156 roku. Oto słowa z niego o Kościele Katolickim:
„Kościół Boży w Smyrnie do Kościoła Bożego w Filomelion i do wszystkich gmin świętego i powszechnego Kościoła, gdziekolwiek się znajdują... [przypis: Kościół nazwany jest tu ‘powszechnym’ (katholike). Termin ten występuje po raz pierwszy u Ignacego (Smyrn. VIII, 2)]” (Męczeństwo świętego Polikarpa biskupa Smyrny Wstęp);
„W modlitwie swojej wspomniał Polikarp wszystkich, a szczególnie tych, z którymi kiedykolwiek się spotkał, wielkich i małych, sławnych i nic nie znaczących, wspomniał też cały Kościół powszechny wszędzie na ziemi” (jw. 8:1);
„Do nich to właśnie należał godny najwyższego podziwu Polikarp, który był apostolskim nauczycielem naszych czasów, obdarzony darem proroczym, biskupem Kościoła powszechnego w Smyrnie” (jw. 16:1);
„Razem z Apostołami i wszystkimi sprawiedliwymi w przeogromnej radości wielbi teraz Boga Ojca wszechmogącego i błogosławi Pana naszego Jezusa Chrystusa, Zbawcę naszych dusz, i Przewodnika ciał naszych, Pasterza Kościoła powszechnego na całej ziemi” (jw. 19:2).
Ciekawostką jest fakt, że Towarzystwo Strażnica na podstawie cytowanego dzieła opisało męczeństwo Polikarpa (Strażnica Nr 22, 1989 s. 21-23), ale ani słowem nie wspomniało, iż był on „katolikiem”!
Kanon Muratoriego
Kanon Muratoriego to spis ksiąg Nowego Testamentu pochodzący z drugiej połowy II wieku. Datowany bywa on też na lata 155-200 (patrz ok. 170 rok w „Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne” 1998 s. 187). Kanon ten również zawiera trzy razy określenie Kościół Katolicki, co jak zauważymy Towarzystwo Strażnica skrzętnie ‘wykropkowało’ w dwóch miejscach w swoim tekście. Oto słowa z Kanonu Muratoriego dotyczące ksiąg pozakanonicznych:
„Mówią też o liście do Laodycejczyków i o innym do Aleksandryjczyków pod imieniem Pawła wydanych dla herezji Marcjona i wielu innych, których nie wolno wprowadzać do Kościoła katolickiego [in catholicam ecclesiam recipi non potest] nie wypada mieszać żółci z miodem” (Kanon Muratoriego 63-67; cytat za „Apokryfy Nowego Testamentu” ks. M. Starowieyski, Lublin 1986, t. I, s. 38 i 39);
Oto zaś fragment o listach Pawłowych:
„są we czci w KościeleKatolickim i zarządzeniem kościelnych przepisów uznane za święte” (Kanon Muratoriego 61-63; jw. s. 39).
Ostatni fragment Towarzystwo Strażnica tak oto zacytowało, opuszczając słowo „Katolickim”:
„do Tytusa jeden, i do Tymoteusza dwa napisano z miłości, są jednak we czci w Kościele(...)” („Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne” 1998 s. 302).
Ten sam urywek cytuje też inne nasze źródło:
„do Tytusa jeden, i do Tymoteusza dwa napisano z miłości, są jednak we czci w KościeleKatolickim, zarządzeniem kościelnych przepisów są uznane za święte” („Listy do Tesaloniczan i Pasterskie” ks. dr hab. J. Stępień, Poznań - Warszawa 1979, s. 288-289).
Cały tekst Kanonu Muratoriego zamieszczony jest w książce pt. „Prolegomena do Nowego Testamentu” ks. E. Dąbrowski, Poznań 1960 s. 53-59 (w nim 3 razy pada określenie Kościół Katolicki).
Oto trzeci fragment z niego, którego powyżej nie przytaczaliśmy:
„List zaś Judy i dwa wyżej wspomnianego Jana są przyjęte w KościeleKatolickim” (Kanon Muratoriego 69; jw. s. 57).
W tym wypadku również Towarzystwu Strażnica ‘nie podobało’ się określenie Kościół Katolicki, bo swój tekst obcięło na końcu:
„List zaś Judy i dwa wyżej wspomnianego Jana są przyjęte (...)” („Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne” 1998 s. 302).
Ciekawe też, że nie napisano nic o Kościele Katolickim w specjalnym artykule o Kodeksie Muratoriego pt. ‘Starożytne potwierdzenie kanonu biblijnego’ (Strażnica Nr 4, 2006 s. 13-15).
Ale to nie wszystko, bo wspomniana publikacja Świadków Jehowy zawiera dwie oryginalne strony z tego kodeksu, na których po powiększeniu tekstu można dopatrzyć się łacińskiej nazwy Kościół Katolicki i to trzykrotnie: ecclesiae catholice; in catholicam ecclesiam; in catholica habentur (jw. s. 15).
Interesujące jest to, że w jednej z dawnych broszur Świadkowie Jehowy napisali nawet, że „religia katolicka” powstała dużo wcześniej niż w IV w.:
„Po śmierci apostołów Jezusa Chrystusa powstała katolicka religia” (Uleczenie 1938 s. 6).
Ireneusz z Lyonu
Ireneusz (ur. 130-140) w wielu miejscach opisuje prawdziwy Kościół, przeciwstawiając go herezjom. Oto jedna z jego wypowiedzi z nazwą Kościół Katolicki:
„podczas gdy Kościół powszechny [łac. Ecclesia universa] ma jedną i taką samą wiarę na całym świecie, jak to już powiedzieliśmy” (Adversus haereses I:10,3).
Fragment ten jest dostępny też w Internecie w angielskim tłumaczeniu:
while the Catholic Church possesses one and the same faith throughout the whole world, as we have already said (jw.).
Patrz też inne słowa Ireneusza o Kościele Katolickim:
The Universal Church, moreover, through the whole world, has received this tradition from the apostles. (jw. II:9,1).
Klemens Aleksandryjski
Klemens Aleksandryjski (ur. 150) przedstawia długi opis prawdziwego Kościoła („Kobierce” VII:106,1-107,5), przeciwstawiając go herezjom, a padają w nim takie oto słowa:
„‘Ci więc, którzy zajmują się bezbożnymi naukami oraz innych jeszcze do nich wiodą, a także nie posługują się słowem - Bożym - w sposób właściwy, lecz w błędny’, ani sami nie wejdą do Królestwa Niebieskiego, ani też nie pozwolą innym, których świadomie wprowadzili w błąd, uzyskać prawdy. Ale nie posiadają właściwego klucza do wejścia, lecz klucz fałszywy, zwany w codziennym języku wytrychem, przy pomocy którego nie otwierają oni na rozcież głównych drzwi (to droga, którędy my wchodzimy przez przekaz Pana), ale mogą nim odmykać tylko boczne drzwi i po kryjomu podkopują się pod mur Kościoła, omijając prawdę, i stają się misteryjnymi przewodnikami duchowymi ludzi bezbożnych. Bo nie wymaga długich wyjaśnień to, że zorganizowali ludzkie zgromadzenie, młodsze od Kościołapowszechnego” („Kobierce” VII:106,1-3);
„Twierdzimy, że zgodnie ze swą istotą, ze swym założeniem, ze swym początkiem i z wyjątkowością swego znaczenia Kościół pierwotny i powszechny jest jedyny. On skupia ‘w jedności wiary’ jedynej, opierającej się na właściwych jej Testamentach, a raczej na jednym, lecz w różnych czasach podanym, wedle woli Boga Jedynego, wyrażonej za pośrednictwem jednego Syna; skupia zaś tych wszystkich, którzy już są doń przydzieleni, a których Bóg wybrał z góry, przed stworzeniem świata [por. Ef 1:4], wiedząc, że będą sprawiedliwi” (jw. VII:107,5).
Tertulian
Tertulian (ur. 155) ukazuje Kościół Katolicki na tle heretyka Marcjona, który między innymi odrzucał Ewangelię Łukasza. Używa on różnych określeń: „Kościół Katolicki”, „katolickie Jeruzalem”, „wiara katolicka”, „tradycja katolicka”, „świątynia katolicka”. Oto jego słowa:
„A tymczasem, co się tyczy Ewangelii Łukasza, o ile zgodność jej rozstrzyga o prawdzie między nimi, a Marcjonem, do tego stopnia jest starsza od Marcjonowej ta, którą uważa się za naszą, że i sam Marcjon niegdyś jej wierzył, gdy nawet dostarczał pieniędzy Kościołowi Katolickiemu w pierwszym zapale wiary, którą wnet porzucił, skoro odpadł od naszej prawdy do swojej herezji” („Przeciw Marcjonowi” IV:4,3);
„Chrystus - Prorok głosi katolicką, czyli powszechną świątynię Bożą, w której Bóg doznaje czci, ustanowioną ponad wszystkimi wzniosłościami mocy i potęg” (jw. III:21,3);
„To jest bowiem grecka litera Tau, nasza zaś T mająca wygląd krzyża, o którym prorokował, że będzie na naszych czołach w prawdziwym i katolickim Jeruzalem, w którym bracia Chrystusa, mianowicie dzieci Boże, będą głosili chwałę Boga (...) A skoro to wszystko i na sobie także spostrzegasz: i znak na czołach, i sakramenty kościołów, i obyczajność ofiar, powinieneś już ujawnić swój sąd” (jw. III:22,6-7);
„Gdzie był wtedy Marcjon, pontyjski żeglarz i uczeń stoików? Gdzie platończyk Walentyn? Powszechnie bowiem wiadomo, że wówczas ich jeszcze nie było; że prawie za panowania Antonina pobierali początkowo naukę wiary katolickiej, przebywali za episkopatu błogosławionego Eleutera w kościele rzymskim i to tak długo, dopóki (...) nie zostali dwa razy wyrzuceni ze społeczności kościelnej” („Preskrypcja przeciw heretykom” 30);
„czy jest możliwe, żeby Paraklet uczył czegoś, co można by uznać za nowe w stosunku do tradycji katolickiej, albo za uciążliwe wobec lekkiego brzemienia Pana” („O jednożeństwie” II:1).
Apolinary z Hierapolis
Poniższe słowa, cytowane przez Euzebiusza z Cezarei (ur. 260), niektórzy uczeni przypisują Apolinaremu z Hierapolis (II w.), a inni anonimowemu jego przyjacielowi (patrz „Historia Kościoła” V:16,1-2):
„Całemu zaś kościołowi katolickiemu, który pod niebem istnieje, duch ten bluźnił, bo duch kłamliwego prorokowania nie uzyskał tam czci ani dostępu” (cytat za „Historia Kościoła” V:16,9).
Skład Apostolski
Znane wszystkim słowa „Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego...”, czyli Credo, zwane Składem Apostolskim, prawdopodobnie powstało pod koniec II wieku i w nim pada termin „Kościół powszechny”. Jeden ze znanych słowników teologicznych tak oto skrótowo opisuje powstanie Składu Apostolskiego:
„obecny tekst wywodzi się z oryginału pochodzącego z końca II w. Symbol ten jest wyraźnie spokrewniony z potrójną odpowiedzią na pytania zadawane katechumenom w czasie chrztu. Te pytania i odpowiedzi - można je nazwać też symbolem wiary - pozostają w obrzędach chrztu do dziś” („Słownik Teologiczny” ks. A. Zuberbier, Katowice 1989, t. 2, s. 273).
Jednak Towarzystwo Strażnica, cytując pewnego uczonego, stwierdza:
„nie ma żadnych podstaw do przypuszczenia, że to Credo, choć nosi ich imię [Apostołów], ukazało się wcześniej niż pięćset lat po ich śmierci” (Strażnica 23, 1970 s. 17).
Ta wypowiedź wydaje się być niepoważną, gdyż omawiane Credo było podstawą, jakby szablonem, do opracowania Credo Nicejskiego z 325 roku, w którym zawarto już kilka nowych sformułowań przeciwko herezjom, których Skład Apostolski jeszcze nie posiadał. Jakże więc ono miałoby powstać w 500 lat po Apostołach i wiele lat po Soborze Nicejskim? Przecież każde następne Credo było dłuższe od poprzedniego, bo uwzględniało kolejne zarzuty heretyków. Tak było z Symbolem Nicejsko-Konstantynopolitańskim z 381 r., który uzupełniał poprzedni symbol o kilka zagadnień.
Oto słowa o Kościele Katolickim, czyli powszechnym, ze Składu Apostolskiego, które zawierają też następne symbole wiary:
„Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego (...) święty Kościół powszechny”.
Tu dodajmy, że jeśli nawet ktoś kwestionuje to, iż Credo to w ostatecznej wersji pochodzi z II wieku, to musi przyznać, że określenie Kościół Katolicki znane było przynajmniej od 107 roku (Ignacy Antiocheński) i mogło znajdować się w pierwotnej wersji tego Składu Apostolskiego.
Symbol wiary z papirusu z Der-Balyzeh
Początki symbolu wiary (greckiego) odnalezionego w Der-Balyzeh (Górny Egipt) sięgają prawdopodobnie II wieku. Oto słowa jednego z najkrótszych wyznań wiary:
„Wierzę w Boga Ojca wszechwładcę i w jednorodzonego Syna Jego Pana naszego Jezusa Chrystusa, i w Ducha Świętego, i w ciała zmartwychwstanie [jak wierzy] święty Kościół katolicki” (tekst cytowany za „Breviarium Fidei. Wybór Doktrynalnych Wypowiedzi Kościoła” opr. S. Głowa SJ, J. Bieda SJ, Poznań 1989, s. 606).
Orygenes
Orygenes (ur. 185) w jednym ze swych pism użył charakterystycznego określania „wiara katolicka”, w odróżnieniu od herezji. Oto jego słowa:
„A mówimy tu o niezachwianej, pełnej i doskonałej wierze w Ojca i Syna, i Ducha Świętego, o wierze, która nie wyznaje w Trójcy nic niegodnego, sprzecznego albo obcego. Marcjon bowiem, który twierdzi, że Bóg Prawa jest różny od Ojca Chrystusa, przez wiarę swoją nie ustanawia Prawa ani go nie potwierdza, lecz usuwa Prawo. To samo czynią ebionici; to samo robią ci wszyscy, którzy w wiarękatolicką wszczepiają jakieś zepsucie” („Komentarz do Listu do Rzymian” 3:11).
Akta świętych męczenników biskupa Fruktuoza i diakonów Auguriusza i Eulogiusza
Wymienione akta to opis męczeństwa chrześcijan, które dokonało się w 249 roku. W nich także padają słowa o Kościele Katolickim:
„Na to święty biskup Fruktuoz odpowiedział donośnym głosem tak, aby wszyscy mogli go usłyszeć: ‘Ja muszę pamiętać o całym Kościele katolickim od wschodu aż po zachód’” (Akta świętych męczenników biskupa Fruktuoza i diakonów Auguriusza i Eulogiusza 3; cytat za „Męczennicy” ks. M. Starowieyski, Kraków 1991, s. 303).
Cyprian z Kartaginy
Cyprian (ur. 200) napisał przede wszystkim dzieło pt. „O jedności Kościoła Katolickiego”, w którym przeciwstawia Kościół ten schizmom i herezjom. Oto zaś jego inne słowa z niektórych listów:
„Aby zaś ich szalona zuchwałość nigdy nie ustała, starają się i tutaj przyciągnąć do schizmy członków Chrystusa i w ten sposób szarpią i ranią ciało Kościoła katolickiego. Biegają od drzwi do drzwi wielu domów, lub też wędrują z miasta do miasta szukając zwolenników swej zatwardziałości i swego rozdzierającego błędu” (List 44:3);
„Kierując się naszą wzajemną miłością, wezwałem ich, aby powrócili do swej matki, to jest do Kościoła katolickiego” (List 47);
„Kościół katolicki jest tylko jeden, nierozerwalny, niepodzielny, całkowicie z sobą złączony i zespolony cementem wzajemnie z sobą zjednoczonych kapłanów” (List 66:8).
Oto inne jego listy, w których pojawia się określenie Kościół Katolicki lub jej pokrewne terminy (te zaznaczono):
List 25 (wiara katolicka); List 44:1; List 45:1 (jedność katolicka); List 46:1 (jedność katolicka); List 48:3; List 51:1-2; List 54:4; List 55:1, 7 (jedność katolicka), 21, 24; List 59:5, 9, 18; List 65:5; List 68:1-2; List 69:1, 7; List 71:1-2, 4; List 72:2; List 73:1-2, 20.
Nowacjan
Nowacjan żył w latach 200-258. W polemice z heretykami wymienił on „wiarę katolicką”. Oto jego słowa:
„Heretycy jednakże zawsze walcząc przeciwko prawdzie czystej Tradycji i katolickiejwierze, mają zwyczaj podawać różnicę zdań, będąc oburzeni przeciwko Chrystusowi, ponieważ On zarówno przez Pisma jest uznany Bogiem, jak również przez nas jest to wyznawane. Musimy słusznie - aby każda heretycka obelga mogła być z naszej wiary usunięta - tak spierać się o Niego, bo Chrystus jest także Bogiem, aby ona nie zagrażała prawdzie Pisma, ani tym bardziej naszej wierze, ponieważ jeden Bóg jest obiecywany przez Pisma, a przez nas jest to utrzymywane i przyjmowane za prawdę” („O Trójcy Świętej” 30:173).
Firmilian
Pismo Firmiliana (†268) zachowane jest wśród Listów Cypriana. Oto jego słowa o Kościele Katolickim z roku 256:
„Z tego jednak powodu nigdy nie odstępowano od pokoju Kościoła katolickiego i od jedności” (List 75:6);
„Skoro zaś oblubienica Chrystusa jest jedna, a jest nią Kościół katolicki, to ona tylko Bogu rodzi dzieci, a nie wiele oblubienic Chrystusa” (List 75:14);
„Wrogowie zaś jedynego Kościoła katolickiego, w którym jesteśmy, i ci, którzy występują przeciw nam, następcom apostołów, i przywłaszczają sobie kapłaństwo w sposób niedozwolony i ustanawiają bezbożne ołtarze; czy nie są oni, jak Kore, Datan i Abiron, którzy dopuścili się takiego występnego świętokradztwa? Czyż ci, którzy się z nimi zgadzają, nie poniosą takiej jak i oni kary? I wówczas ich wspólnicy i poplecznicy równą wraz z nimi śmierć ponieśli ” (List 75:16);
„Uznaliśmy również za nieochrzczonych tych, którzy zostali ochrzczeni przez tych biskupów, którzy byli pierwej w Kościele katolickim a potem przywłaszczyli sobie władzę udzielania święceń. (...) ci są u nas chrzczeni jedynym i prawdziwym chrztem Kościoła katolickiego” (List 75:22).
Inni chrześcijanie
Prócz powyższych nazwę Kościół Katolicki przed rokiem 260 wymienia np. Hipolit (ur. przed 170, †235) w dziele Philosophumena 9:12 (inaczej Refutatio omnium haeresium):
Behold, into how great impiety that lawless one has proceeded, by inculcating adultery and murder at the same time! And withal, after such audacious acts, they, lost to all shame, attempt to call themselves a Catholic Church! (The Refutation of All Heresies, w tekście ang. oznaczone 9:7).
Poniżej przedstawiamy też słowa trzech biskupów z synodu (256 r.), któremu przewodniczył Cyprian. Zawarte są one w protokole pt. „Zdania biskupów w liczbie 86 o chrzcie heretyków”:
„Monnulus z Girby rzekł: Prawda Kościoła katolickiego, matki naszej, zawsze u nas, bracia, i była, i jest, ponieważ we chrzcie jest Trójca, jak mówi Pan nasz: ‘Idźcie i chrzcijcie narody w imię Ojca, i Syna i Ducha Św.’ [Mt 28:19]”;
„Eukracjusz z Thenis rzekł: (...) Przeto fałszywy i nieprawy chrzest heretyków odrzucać mamy i wszelkim świadectwem zbijać, bo z ust ich płynie jad, nie życie, nie łaska niebieska, lecz bluźnierstwo przeciw Trójcy. A przeto jasnym jest, że heretyków, przychodzących do Kościoła, nienaruszonym i katolickim chrztem chrzcić należy, by po oczyszczeniu z ich bluźnierczego uporu mogli się odmienić pod wpływem chwały Ducha Świętego”;
„Nemezjan z Thubunas rzekł: (...) gdyż jasnym jest, iż przez obydwa sakramenty mają się odrodzić w Kościele katolickim. (...) Jeżeli przeto nie otrzymali zbawiennego chrztu w Kościele katolickim, który jeden jest, nie mogą być zbawieni, lecz będą z cielesnymi na sądzie Chrystusa Pana potępieni”.
Prócz nich mamy też słowa kolejnych biskupów z tego synodu, którzy użyli określenia Kościół Katolicki. Oto ich imiona:
Krescens z Cyrty
Kwietus z Buruk
Ider z Midili
Feliks z Marazany
Piotr z Hippo Diarrhytus
Pusillus z Lamazby.
Wypowiedzi ich, jak i poprzednie, zawarte są w protokole pt. „Zdania biskupów w liczbie 86 o chrzcie heretyków” z synodu z roku 256 (patrz „Św. Cyprian. Pisma I. Traktaty” tłum. Ks. dr J. Czuj, Poznań 1937, s. 383-402).
W liście papieża Korneliusza (251-253) do Cypriana z 251 roku mamy zachowane świadectwo anonimowych osób, które nawróciły się do Kościoła i tak oto wyznały:
„Uznajemy, że wszechmogący Bóg i Chrystus Pan nasz wybrał Korneliusza na biskupa najświętszego katolickiego Kościoła. Wyznajemy nasz błąd. Oszukano nas, omamiono zdradą i nęcącą gadaniną” (List 49:2).
Także w zachowanych fragmentach listów Dionizego Aleksandryjskiego (ur. 190, †264) zachowały się interesujące nas określenia:
„Kościół Katolicki” („List do Hermammona” 3);
„Katolicka doktryna” („List do Sykstusa” 1).
Trzeba także wspomnieć o Euzebiuszu z Cezarei (ur. 260), który przytacza kilka wypowiedzi różnych osób z pierwszych wieków, zawierających też termin Kościół Katolicki:
„List papieża Korneliusza [251-253 r.] do Fabiusza, biskupa antiocheńskiego” („Historia Kościoła” VI:43,11);
„List biskupów z Synodu w Antiochii [268 r.] do biskupa rzymskiego Dionizego i biskupa aleksandryjskiego” (jw. VII:30,2; VII:30,16-17).
Patrz też jw. IV:7,13; VI:43,3.
Widzimy z powyższego, że termin Kościół Katolicki był szeroko obecny w literaturze wczesnochrześcijańskiej z lat 100-260. Nieuprawnione jest też twierdzenie, że Kościół ten powstał dopiero w IV wieku i to z inspiracji cesarza Konstantyna.
Nasuwa się też jeszcze jedno spostrzeżenie. Otóż ciekawe że Towarzystwo Strażnica, które szczyci się tym, iż w roku 1931 nadało swoim głosicielom nazwę Świadkowie Jehowy, i które wiele pisze o naszym Kościele, prawdopodobnie nigdy nie napisało kiedy pojawiło się określenie Kościół Katolicki. Czyżby uważało ono, że zestawianie początku II wieku z rokiem 1931 byłby dla niego niekorzystnym zabiegiem?
Na koniec składam podziękowanie J. Romanowskiemu z Warszawy za pomoc przy weryfikacji tekstów.
Fragmenty pism wczesnochrześcijańskich przytaczano według:
„Ojcowie Apostolscy” tłum. A. Świderkówna, Warszawa 1990;
„Klemens Aleksandryjski Kobierce” tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Warszawa 1994;
„Tertulian. Przeciw Marcjonowi” o. S. Ryzner, Warszawa 1994;
„Tertulian. Wybór Pism” ks. W. Myszor, o. E. Stanula, ks. W. Kania, Warszawa 1970;
„Tertulian. Wybór Pism III” D. Sutryk, ks. E. Stanula CSsR, ks. K. Obrycki, ks. T. Skibiński SAC, ks. T. Kołosowski SDB, S. Kalinkowski, I. Salamonowicz-Górska, Warszawa 2007;
„Komentarz do Listu świętego Pawła do Rzymian. Orygenes” przekł. S. Kalinkowski, Warszawa 1994;
„Historia Kościelna. O Męczennikach Palestyńskich. Euzebiusz z Cezarei” tłum. Ks. A. Lisiecki, Poznań 1924;
„Nowacjan. O Trójcy Świętej” tłum. Ks. G. Jaśkiewicz, Kraków 2005;
„Św. Cyprian. Pisma I. Traktaty” tłum. Ks. dr J. Czuj, Poznań 1937;
„Św. Cyprian. Listy” tłum. O. W. Szołdrski CSsR, Warszawa 1969.